(Thanh tra) - Chỉ trong gần 2 tháng, 3 cụm camera AI giao thông đã ghi nhận hơn 18.000 trường hợp vi phạm. Con số này không chỉ chứng minh hiệu quả của công nghệ giám sát mà còn là một tấm gương phơi bày thực trạng đáng báo động về ý thức chấp hành pháp luật giao thông của một bộ phận không nhỏ người dân.
Thực tế đáng báo động từ những "mắt thần" không ngủ
Theo thống kê của Cục Cảnh sát giao thông (Bộ Công an), sau gần 2 tháng triển khai thí điểm hệ thống camera AI tại một số vị trí, kết quả ghi nhận cho thấy số lượng vi phạm giao thông bị phát hiện ở mức rất cao, dù mới chỉ thống kê tại 3 điểm quan sát.
Theo đó, từ 12h ngày 1/9 đến 12h ngày 27/10, camera AI tại km20 tuyến cao tốc Nội Bài – Lào Cai đã ghi nhận 544.442 lượt phương tiện lưu thông, với tốc độ trung bình 71,47 km/h. Trong đó, phát hiện 3.787 trường hợp không thắt dây an toàn và 55 trường hợp dùng tay sử dụng điện thoại khi đang điều khiển phương tiện.
Tại Hà Nội, hệ thống camera AI thí điểm ở nút giao Phạm Văn Bạch - Hoàng Quán Chi tự động phát hiện tới 6.733 người điều khiển mô tô, xe gắn máy không đội mũ bảo hiểm, 7.264 trường hợp vượt đèn đỏ và 90 trường hợp đi ngược chiều. Ngoài ra, camera A.I đặt tại đường Lê Văn Lương cũng phát hiện 317 phương tiện đi sai làn đường.
Những "mắt thần" AI này phơi bày một sự thật không thể chối cãi: Khi vắng bóng lực lượng chức năng, hoặc khi nghĩ rằng không ai quan sát, ý thức tự giác tuân thủ pháp luật của nhiều người dường như "biến mất".
Con số hơn 18.000 vi phạm không chỉ là số liệu thống kê, nó là hơn 18.000 hành vi tiềm ẩn nguy cơ gây tai nạn, hơn 18.000 lần sự an toàn của cộng đồng bị coi nhẹ.
"Ý thức" - Lỗ hổng lớn nhất trong bức tranh giao thông
Công nghệ càng hiện đại, chúng ta càng thấy rõ "lỗ hổng" lớn nhất trong hạ tầng giao thông không nằm ở đường sá hay phương tiện, mà nằm ở chính ý thức của người tham gia giao thông.
Thứ nhất, đó là tâm lý "vội vàng" và sự ích kỷ cá nhân. Rất nhiều người sẵn sàng vượt đèn đỏ khi chỉ còn vài giây, hay chen lấn vào làn đường của phương tiện khác, chỉ để nhanh hơn vài phút.
Thứ hai, đó là tâm lý đối phó. Dữ liệu từ camera AI cho thấy rõ điều này. Nhiều người chỉ chấp hành luật khi thấy bóng dáng cảnh sát giao thông. Khi không có ai giám sát trực tiếp, họ sẵn sàng vi phạm. Đây là biểu hiện của việc "sợ phạt" chứ không phải "sợ sai", là sự tuân thủ mang tính đối phó chứ không xuất phát từ sự hiểu biết và tôn trọng pháp luật.
Thứ ba, đó là hiệu ứng đám đông tiêu cực. Chỉ cần một người vượt đèn đỏ, đi ngược chiều hay leo lên vỉa hè, lập tức sẽ có nhiều người khác làm theo, tạo ra một sự hỗn loạn có hệ thống.
Thứ tư, đó là sự thiếu hiểu biết hoặc cố tình phớt lờ các quy tắc cơ bản. Các lỗi như "vượt đèn đỏ" hay "đi sai làn", “đi ngược chiều” chiếm tới hơn 7.600 trường hợp cho thấy nhiều người hoặc là không hiểu ý nghĩa của hệ thống biển báo, vạch kẻ, hoặc là cố tình bỏ qua vì sự tiện lợi của bản thân.
Những hành vi này không chỉ diễn ra ở các nút giao nói trên. Nó là thực trạng phổ biến ở mọi nẻo đường. Từ việc đi ngược chiều, không đội mũ bảo hiểm, lái xe sau khi uống rượu bia, cho đến việc chiếm dụng vỉa hè, lòng đường... tất cả đều bắt nguồn từ một gốc rễ chung: ý thức chấp hành pháp luật kém.
Chị Đ.Q.Anh (Thanh Xuân, Hà Nội), một người làm trong ngành bảo hiểm chia sẻ: “Tôi hiểu rõ hơn ai hết, mỗi vụ tai nạn không chỉ gây tổn thất về con người, mà còn kéo theo rất nhiều hệ lụy xã hội. Người bị thương tật phải điều trị dài ngày, người tử vong để lại nỗi đau và gánh nặng kinh tế cho gia đình. Cơ quan bảo hiểm chúng tôi phải chi trả trợ cấp, hỗ trợ phục hồi, lo thủ tục cho người lao động. Nhưng điều khiến tôi day dứt nhất là phần lớn các vụ việc ấy đều có thể tránh được, nếu chỉ một chút ý thức, một chút nhường nhịn, một chút chậm lại trên đường".
Công nghệ là giải pháp, nhưng không phải là "đũa thần"
Việc triển khai hệ thống camera AI phạt nguội là một bước tiến vượt bậc. Nó giải quyết được nhiều vấn đề như:
Minh bạch và công bằng, máy móc ghi nhận vi phạm một cách khách quan, không có sự can thiệp của con người, loại bỏ tiêu cực và đảm bảo tính răn đe "không có vùng cấm".
Hiệu suất giám sát, thay vì cần hàng chục chiến sĩ túc trực, hệ thống AI có thể giám sát 24/7 với độ chính xác cao, giải phóng sức lao động cho lực lượng chức năng để tập trung vào điều tiết giao thông và xử lý các vụ việc phức tạp.
Tác động tâm lý, "phạt nguội" đang dần thay đổi hành vi của người dân. Khi biết rằng mình luôn bị giám sát, dù không có cảnh sát, người tham gia giao thông sẽ phải cẩn trọng hơn. Nỗi sợ bị phạt ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào sẽ dần hình thành thói quen tuân thủ.
Tuy nhiên, nếu chỉ dựa vào công nghệ và các biện pháp xử phạt thì đó mới chỉ là giải quyết phần ngọn. Gốc rễ của vấn đề là ý thức, mà ý thức thì không thể hình thành chỉ bằng các biên bản xử phạt.
Xây dựng "văn hóa giao thông" từ gốc
Để con số 18.000 vi phạm không lặp lại ở các nút giao khác, chúng ta cần một chiến lược tổng thể và dài hạn, tập trung vào việc xây dựng "văn hóa giao thông" thực chất.
Một là, giáo dục phải đi trước một bước. Văn hóa giao thông cần được đưa vào giảng dạy từ bậc mầm non, tiểu học, không chỉ là dạy lý thuyết về luật mà còn là dạy về đạo đức khi tham gia giao thông: văn hóa nhường nhịn, sự kiên nhẫn, và ý thức bảo vệ sự an toàn chung.
Hai là, công tác tuyên truyền cần thay đổi. Thay vì những khẩu hiệu sáo rỗng, cần những hình thức tuyên truyền trực quan, mạnh mẽ.
Theo TS. Nguyễn Hữu Đức, chuyên gia giao thông cho biết, muốn nâng cao nhận thức pháp luật của người dân cần thực hiện các chiến dịch tuyên truyền rộng rãi về luật giao thông, đặc biệt là các quy định về an toàn giao thông.
Tăng cường giáo dục về luật giao thông trong nhà trường và các buổi tập huấn cho người lái xe. Sử dụng các phương tiện truyền thông để phổ biến thông tin về các vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng và các hành vi vi phạm gây nguy hiểm.
Ba là, hạ tầng giao thông phải đồng bộ và thông minh. Đôi khi, vi phạm xảy ra do hạ tầng bất cập (biển báo khuất, vạch kẻ mờ, đường sá lộn xộn, ùn tắc kéo dài gây ức chế). Việc tổ chức giao thông khoa học, hợp lý, giảm xung đột và ùn tắc cũng sẽ góp phần làm giảm các hành vi vi phạm do ức chế tâm lý.
Cuối cùng, quan trọng nhất là sự tự ý thức của mỗi cá nhân. Mỗi người khi ra đường cần mang theo không chỉ chiếc chìa khóa xe mà còn cả trách nhiệm với cộng đồng.
Con số hơn 18.000 vi phạm từ 3 camera AI là một hồi chuông cảnh tỉnh. Nó cho thấy công nghệ đang làm rất tốt vai trò của mình trong việc giám sát và hỗ trợ thực thi pháp luật. Nhưng nó cũng "tố cáo" một cách rõ ràng rằng, ý thức tự giác của một bộ phận người dân vẫn còn ở mức rất thấp.
Để xây dựng một xã hội giao thông an toàn và văn minh, chúng ta không thể chỉ trông chờ vào những "mắt thần" AI. Bản thân mỗi người phải trở thành một "camera ý thức" giám sát chính hành vi của mình. Chỉ khi nào việc tuân thủ luật giao thông trở thành một phản xạ tự nhiên, một nét văn hóa, chứ không phải là sự đối phó, khi đó chúng ta mới thực sự có được sự an toàn bền vững trên mỗi cung đường.
