Ngày 23/12, Cục Thống kê (Bộ Tài chính) phối hợp với Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) tổ chức Hội thảo công bố các kết quả nghiên cứu chuyên sâu được xây dựng từ kết quả Điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ cùng Điều tra, thu thập thông tin thực trạng kinh tế - xã hội của 53 dân tộc thiểu số.

Tại hội thảo cũng cung cấp những bằng chứng khoa học quan trọng, phản ánh các xu hướng nhân khẩu học chủ yếu của Việt Nam trong trung và dài hạn.

Ba báo cáo nghiên cứu trọng tâm

Tại hội thảo, Cục Thống kê công bố ba báo cáo nghiên cứu quan trọng gồm: “Những khác biệt về đặc trưng kinh tế - xã hội và nghèo đa chiều trẻ em trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam”; “Di cư nội địa Việt Nam giai đoạn 2009 - 2024”; và “Dự báo dân số Việt Nam giai đoạn 2024 - 2074”. Các báo cáo này đã phản ánh những vấn đề cốt lõi liên quan đến điều kiện sống của trẻ em dân tộc thiểu số, xu hướng di cư nội địa và triển vọng dân số Việt Nam trong nửa thế kỷ tới.

Theo báo cáo về nghèo đa chiều trẻ em dân tộc thiểu số, tỷ lệ không biết chữ ở các dân tộc thiểu số nói chung là 15,1%. Đáng chú ý, ở nhóm các dân tộc rất ít người (dưới 10.000 người), tỷ lệ này lên tới 32,8%, cao gấp hơn hai lần so với các nhóm dân tộc có quy mô dân số lớn hơn (13,3%).

Phân tích cho thấy sự khác biệt chủ yếu xuất phát từ những khó khăn về cơ sở hạ tầng, điều kiện vệ sinh chưa bảo đảm, trình độ học vấn thấp và tình trạng kết hôn sớm.

Các kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò then chốt của giáo dục, đặc biệt là giáo dục trung học đối với trẻ em gái, trong việc giảm nghèo liên thế hệ và giảm tình trạng kết hôn trước 18 tuổi. Điều này cho thấy sự cần thiết của các chính sách can thiệp tổng hợp, linh hoạt và phù hợp với đặc thù từng dân tộc, từng vùng.

Di cư nội địa giảm mạnh

Báo cáo “Di cư nội địa Việt Nam giai đoạn 2009 - 2024” cho thấy quy mô di cư nội địa có xu hướng giảm rõ rệt trong những năm gần đây. Nếu như giai đoạn 2014 - 2019, quy mô di cư đạt khoảng 6,4 triệu người thì đến giai đoạn 2019 - 2024 con số này giảm xuống còn khoảng 3,8 triệu người.

Phân tích cho thấy di cư thành thị – thành thị chiếm trên 70%, phản ánh xu hướng người di cư tiếp tục lựa chọn các đô thị làm điểm đến. Đồng thời, xu hướng di chuyển ở khoảng cách ngắn ngày càng phổ biến, cho thấy nhu cầu ổn định nơi cư trú và giảm chi phí di chuyển của người dân.

Toàn cảnh hội thảo. Ảnh: T.Đ

Những biến động này phản ánh tác động của các chính sách phát triển kinh tế – xã hội tại khu vực nông thôn, ven đô và các thành phố vệ tinh trong việc tạo việc làm tại chỗ. Tuy nhiên, báo cáo cũng cho thấy vẫn cần tiếp tục hoàn thiện các chính sách theo hướng linh hoạt, bao trùm và bảo đảm khả năng tiếp cận bình đẳng các dịch vụ xã hội cho người di cư, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số.

Dân số Việt Nam đạt đỉnh vào khoảng năm 2059

Đáng chú ý, báo cáo “Dự báo dân số Việt Nam giai đoạn 2024 - 2074” cung cấp bức tranh toàn diện về xu hướng biến đổi quy mô, cơ cấu và phân bố dân số Việt Nam trong 50 năm tới. Theo dự báo, dân số Việt Nam tiếp tục tăng trong các thập kỷ tới nhưng tốc độ tăng sẽ chậm dần và dự kiến đạt đỉnh vào khoảng năm 2059 theo phương án trung bình.

Trong giai đoạn 2024 - 2074, với ba kịch bản mức sinh thấp (1,45 con/phụ nữ), mức sinh trung bình (1,85 con/phụ nữ) và mức sinh cao (2,01 con/phụ nữ), dân số Việt Nam sẽ tăng lần lượt 2,5%, 12,7% và 17,0%. Quy mô dân số tương ứng đạt khoảng 103,9 triệu người theo kịch bản thấp, 114,2 triệu người theo kịch bản trung bình và 118,5 triệu người theo kịch bản cao.

Các kết quả dự báo cho thấy quá trình chuyển đổi nhân khẩu học ở Việt Nam đang diễn ra nhanh và có nhiều điểm tương đồng với xu thế chung của thế giới.

Thời kỳ dân số vàng kết thúc vào năm 2036

Một nội dung quan trọng khác được nêu tại hội thảo là thời kỳ cơ cấu dân số vàng của Việt Nam sẽ kết thúc vào năm 2036. Đây là giai đoạn mà cứ hai người trong độ tuổi lao động (15 - 64 tuổi) “gánh đỡ” một người trong độ tuổi phụ thuộc (dưới 15 tuổi hoặc từ 65 tuổi trở lên).

Việc thời kỳ dân số vàng khép lại đồng nghĩa với việc Việt Nam sẽ bước vào giai đoạn dân số già và siêu già, thể hiện qua sự thu hẹp của các nhóm tuổi trẻ và trung niên, cùng với sự gia tăng nhanh của nhóm dân số cao tuổi. So với dự báo năm 2019, thời điểm kết thúc cơ cấu dân số vàng đã được điều chỉnh sớm hơn khoảng 3 năm.

Bên cạnh đó, báo cáo cũng chỉ ra tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ở Việt Nam xuất hiện từ những năm đầu thế kỷ XXI và dự báo sẽ tiếp tục trong ít nhất 5 năm tới trước khi có xu hướng giảm dần. Tuy nhiên, những hệ lụy của tình trạng này sẽ còn kéo dài trong nhiều thập kỷ, thể hiện ở việc số nam giới trong độ tuổi kết hôn vượt xa số nữ giới.

Thich ứng với bối cảnh dân số mới

Dưới góc nhìn kinh tế, bà Nguyễn Thị Ngọc, Phó Cục trưởng Cục Thống kê cho rằng trong thập kỷ tới, việc tận dụng hiệu quả lợi thế cơ cấu dân số vàng có ý nghĩa quyết định đối với tăng trưởng kinh tế và năng lực cạnh tranh quốc gia. Theo đó, cần ưu tiên đầu tư mạnh mẽ vào phát triển kỹ năng cho lực lượng lao động, nhất là kỹ năng số, kỹ năng nghề và năng lực thích ứng công nghệ.

Từ góc độ dân số, ông Nguyễn Thế Hà, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu, Thông tin và Dữ liệu, Cục Dân số, Bộ Y tế nhấn mạnh, mất cân bằng giới tính khi sinh sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến mỗi gia đình và có thể góp phần làm suy giảm mức sinh, tiềm ẩn nguy cơ bất ổn xã hội. Do đó, việc sớm xây dựng các chính sách ứng phó trong trung và dài hạn là yêu cầu cấp thiết.

Một trong những ưu tiên trọng tâm được nêu tại hội thảo là xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia kết nối dữ liệu dân cư với các cơ sở dữ liệu chuyên ngành như hộ tịch, y tế, giáo dục, bảo hiểm xã hội và lao động, việc làm.

Đây được coi là nền tảng quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước, hỗ trợ hoạch định và ra quyết định chính sách một cách chủ động, chính xác trong bối cảnh dân số Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi sâu sắc.