Nợ đọng, trốn đóng BHXH gây nhiều nhức nhối

Nợ BHXH của các doanh nghiệp phá sản, giải thể hoặc bỏ trốn đã ảnh hưởng tới hàng trăm ngàn người lao động. Thực tế này đã nhức nhối nhiều năm qua, ảnh hưởng trực tiếp đến an sinh xã hội. 

Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, năm 2018, tổng số thu BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) là 332.006 tỷ đồng, vượt 2.032 tỷ đồng, đạt 100,62% so với kế hoạch. Số nợ phải tính lãi 5.715 tỷ đồng, bằng 1,7% tổng số phải thu, giảm 1,2% so với năm 2017…

Bên cạnh những con số tăng trưởng tích cực, báo cáo cũng chỉ ra những khó khăn vướng mắc về tình trạng lạm dụng, trục lợi quỹ BHXH, BHTN, BHYT vẫn còn xảy ra ở nhiều địa phương, đơn vị. 

Số doanh nghiệp phá sản, ngừng hoạt động có chiều hướng tăng, việc xử lý nợ BHXH, BHYT kéo dài đối với các doanh nghiệp phá sản, giải thể vẫn chưa có quy định, hướng dẫn giải quyết của pháp luật.

Công tác phối hợp thanh tra, kiểm tra liên ngành về chính sách BHXH, BHYT có nơi, có lúc còn chưa thường xuyên, việc khởi tố xử lý hình sự còn vướng mắc do chưa có hướng dẫn cụ thể.

Để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người lao động khi doanh nghiệp nợ đọng, trốn đóng BHXH, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi cho biết: Bộ Lao động Thương binh và Xã hội (LĐTB&XH) đang trình phương án để giải quyết vấn đề này.

Tuy nhiên, Bộ LĐTB&XH phải yêu cầu BHXH Việt Nam cung cấp tất cả các doanh nghiệp nợ, trốn đóng và số người lao động bị nợ đọng BHXH, trình Quốc hội đưa vào Nghị quyết chuyên đề. “Nếu không người lao động sẽ rất khó khăn”, ông Lợi nói. 

Tại buổi làm việc với tập thể lãnh đạo BHXH Việt Nam vào tháng 4/2019, Bộ trưởng LĐTB&XH Đào Ngọc Dung cũng nhận định, đây là việc cấp bách và cần triển khai sớm. Ông đã đề nghị, BHXH Việt Nam cung cấp con số nợ chính thức và số người nợ BHXH, hoặc trốn đóng BHXH do các doanh nghiệp phá sản, bỏ trốn gây ra tính đến thời điểm hiện nay.

Truy thu nợ BHXH vẫn chưa có biện pháp xử lý

Theo Khoản 10 Điểm 7 Luật BHXH năm 2014 quy định, Bộ trưởng Bộ LĐTB&XH  Đào Ngọc Dung có trách nhiệm trình Chính phủ quyết định biện pháp xử lý trong trường hợp cần thiết để bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng về BHXH của người lao động.

Theo ước tính, hiện số nợ khoảng 3.000 tỷ đồng, chủ yếu rơi vào các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, vốn liên kết bị phá sản và bỏ trốn. Tuy nhiên, việc truy thu nợ BHXH đối với các doanh nghiệp này vẫn chưa có biện pháp xử lý trong trường hợp cần thiết để bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng về BHXH của người lao động. 

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết, vấn đề đang có vướng mắc. Luật BHXH không cho phép lấy ngân sách từ kết dư BHXH để chi cho việc này. Luật Ngân sách Nhà nước cũng không cho phép lấy ngân sách Nhà nước bù. Như vậy, cả hai luật đều quy định không được.

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nhấn mạnh, cần tập trụng ứng dụng công nghệ thông tin; công khai, minh bạch hóa đóng BHXH cho người lao động biết.

Theo thông lệ quốc tế cũng không có nước nào làm thế cả, vì doanh nghiệp phá sản thì thực hiện theo Luật Phá sản. Về điều này, Giám đốc Tổ chức Lao động Quốc tế tại Việt Nam, ông Chang Hee Lee cũng khẳng định, không có quốc gia nào làm thế được.

Trên thực tiễn, nếu giải quyết được một doanh nghiệp thì sau này các doanh nghiệp khác phát sinh sẽ xử lý thế nào. Vì doanh nghiệp phá sản, giải thể, trốn đóng là chuyện thường ngày trong cơ chế thị trường, nên phải quản lý tốt.

Bên cạnh đó, không có số liệu chính thức về số nợ chính thức và số người nợ BHXH, hoặc trốn đóng BHXH do các doanh nghiệp gây ra như: số BHXH bao nhiêu, số nợ bao nhiêu, nợ bao nhiêu tháng, nợ đến tháng nào…

Người lao động có quyền cập nhật việc đóng BHXH của mình 

Đánh giá việc ban hành kiến nghị xử lý là rất cần thiết trong thời điểm này, bà Nguyễn Thị Minh, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam cho rằng, đằng sau những khoản nợ BHXH của các doanh nghiệp bỏ trốn, phá sản là nỗi khổ của người lao động và gia đình họ.

“Chúng tôi đang lo lắng về tình trạng này. Nếu duy trình thêm vài năm tới, có lẽ trụ sở của BHXH Việt Nam sẽ không còn chỗ để tiếp đón những người không có lương hưu tới kêu cứu vì doanh nghiệp nợ BHXH bỏ trốn, phá sản. Khi tiếp nhận tình trạng này, chúng tôi vô vùng khổ tâm”, bà Minh nói.

Để hạn chế tình trạng nợ,  trốn đóng BHXH, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung thông tin, vừa rồi, Chính phủ yêu cầu trả sổ bảo hiểm cho từng người lao động. Bên cạnh đó, theo ông, tập trung cao cho việc ứng dụng công nghệ thông tin; công khai, minh bạch hóa đóng BHXH cho người lao động biết.

“Đây là giải pháp cao nhất để giải quyết tình trạng nợ đọng BHXH”. Chính phủ đã báo cáo Quốc hội, còn cách xử lý thế nào, thì quan trọng nhất phải minh bạch được số liệu. “Không minh bạch được, không công khai được số liệu chính thức thì không có cách nào xử lý được”, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết, hiện BHXH Việt Nam đang thực thi vấn đề này.

Theo thống kê của BHXH Việt Nam, hết năm 2018, cả nước còn trên 256 tỷ đồng nợ BHXH từ khoảng 1.000 doanh nghiệp là người nước ngoài phá sản, giải thể hoặc bỏ trốn. Điều này ảnh hưởng tới quyền lợi hợp pháp của hơn 14.000 người lao động.

Thành Công