Những vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT của các DN đã ảnh hưởng không nhỏ đến quyền, lợi ích chính đáng của người lao động. Ảnh: Đan Dung.

Nợ BHXH, BHYT trung bình 26 tháng

Theo TTCP, đến 20/11/2014, có 60 tỉnh, TP đều thành lập đoàn thanh tra liên ngành về nội dung này. Có 1.193 DN, đạt 79,6% kế hoạch. Hầu hết các DN được thanh tra chấp hành quyết định thanh tra, phối hợp với đoàn thanh tra. Tuy nhiên, toàn bộ 1.261 DN được thanh tra đều có hành vi chậm đóng BHXH, BHYT với thời gian chậm đóng kéo dài. Tổng số nợ BHXH, BHYT kể cả lãi chậm đóng của 1.261 DN đến thời điểm thanh tra là 1.440,4 tỷ đồng. Trong đó, riêng 68 DN do TTCP tiến hành, số nợ là 359,4 tỷ đồng.

68/70 DN do TTCP tiến hành (2 DN đã ngừng hoạt động) tại 12 tỉnh gồm: Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Bắc Ninh, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An, Đắk Lắk, Đồng Nai, Bình Dương, trong đó có 61 DN trong nước, 7 DN có vốn đầu tư nước ngoài. Các DN chủ yếu thuộc các ngành nghề như sản xuất và chế biến nông sản, sản xuất xi măng, gia công cơ khí, xây dựng hạ tầng và công trình dân dụng, may mặc…

Kết luận thanh tra cho thấy, việc chấp hành pháp luật về thời gian đóng BHXH, BHYT trong thời kỳ từ 1/1/2013 - 31/7/2014 của 68 DN đều chậm từ 4 đến 67 tháng, số tháng nợ trung  bình là 26 tháng. Tổng số nợ BHXH, BHYT (kể cả lãi chậm đóng) là hơn 359,4 tỷ đồng. Tính đến ngày 15/1/2015, các DN đã nộp số tiền nợ vào tài khoản của BHXH địa phương gần 104,53 tỷ đồng, đạt hơn 29%.

Một số DN đóng BHXH, BHYT với mức tiền lương, tiền công của người lao động thấp hơn mức quy định; chưa thực hiện việc xây dựng thang lương, bảng lương, định mức lao động làm cơ sở trả lương và đóng BHXH, BHYT cho người lao động theo quy định.

Nhiều DN đóng không đủ số người thuộc diện tham gia BHXH, BHYT; trích từ tiền lương, tiền công của người lao động để đóng BHXH, BHYT nhưng chưa đóng hết cho cơ quan BHXH mà chiếm dụng sử dụng vào mục đích khác; chưa xác nhận được sổ và trả sổ BHXH cho người lao động đã nghỉ việc hoặc chuyển làm việc tại đơn vị khác.

Qua thanh tra cũng phát hiện BHXH Hải Phòng; BHXH huyện Tiên Du, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh chưa thực hiện tính lãi chậm đóng tiền nợ BHTN, BHYT với tổng số tiền là 113 triệu đồng.

Kết luận thanh tra khẳng định: Những vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT của các DN đã ảnh hưởng không nhỏ đến quyền, lợi ích chính đáng của người lao động như: Không trả sổ BHXH sau khi chấm dứt hợp đồng lao động để chuyển đi nơi khác hoặc đã đủ điều kiện để giải quyết chế độ nghỉ hưu, nghỉ mất sức nhưng chưa được giải quyết kịp thời; không được hưởng chế độ bảo hiểm khi khám chữa bệnh, nghỉ ốm đau, thai sải; người lao động thất nghiệp nhưng không được hưởng bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) trong thời gian chưa tìm được việc làm.

Kết luận thanh tra đã chỉ ra một số cơ quan BHXH, cơ quan có liên quan khác có những hạn chế, khuyết điểm, vi phạm. Cụ thể: Một số cơ quan BHXH chưa thực hiện việc tính lãi chậm đóng tiền nợ BHTN, BHYT theo quy định của BHXH Việt Nam; công tác kiểm tra còn hạn chế; việc khởi kiện các DN nợ đọng tiền BHXH, BHYT kéo dài chưa thực hiện nghiêm theo quy định của BHXH Việt Nam.

Công tác thanh tra của các cơ quan thanh tra chuyên ngành BHXH chưa được thực hiện thường xuyên, sâu rộng; chế tài xử phạt vi phạm hành chính, cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt hành chính đối với những hành vi vi phạm pháp luật về BHXH chưa được thực hiện.

Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ,TB&XH) chưa ban hành hướng dẫn cụ thể về việc xây dựng thang lương, bảng lương, phụ cấp lương để DN thực hiện theo quy định.

Còn tồn tại gần 270 tỷ đồng

Để xảy ra những vi phạm nêu trên thuộc về trách nhiệm của ban giám đốc các DN được thanh tra; ban giám đốc BHXH 12 tỉnh (gồm quận, huyện, TP) quản lý các DN được thanh tra.

Bên cạnh đó là trách nhiệm thuộc cá nhân các giám đốc hoặc người đại diện pháp luật của các DN được thanh tra; giám đốc, phó giám đốc phụ trách công tác thu, cán bộ thu BHXH 12 tỉnh gồm quận, huyện, TP quản lý các DN được thanh tra.

TTCP kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ LĐ,TB&XH sớm ban hành văn bản hướng dẫn việc xây dựng thang lương, bảng lương, phụ cấp theo quy định tại Nghị định số 49/2010/NĐ-CP ngày 14/5/2013 của Chính phủ.

UBND 12 tỉnh chỉ đạo Sở LĐ,TB&XH, Liên đoàn Lao động tỉnh và các cơ quan có liên quan thường xuyên phối hợp với BHXH tăng cường tuyên truyền cho DN và người lao động chấp hành nghiêm pháp luật về BHXH, BHYT; chỉ đạo Sở LĐ,TB&XH, Thanh tra tỉnh, UBND quận, huyện xây dựng kế hoạch thanh tra hàng năm; Chủ tịch UBND 12 tỉnh căn cứ Nghị định 95/2013/NĐ-CP của Chính phủ chỉ đạo các cơ quan, cá nhân có thẩm quyền xem xét, thực hiện xử phạt vi phạm hành chính đối với các DN có vi phạm pháp luật, áp dụng các biện pháp cưỡng chế nếu có vi phạm chây ỳ không thực hiện. Đồng thời, tăng cường thực hiện chế tài xử phạt vi phạm hành chính đối với DN vi phạm, nâng cao  hiệu quả thực hiện thẩm quyền xử phạt, cưỡng chế thưc hiện quyết định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BHXH.

Riêng các DN vi phạm, TTCP yêu cầu nộp ngay tổng số tiền là hơn 15,4 tỷ đồng kể cả tiền lãi chậm đóng do DN đóng không đủ số người thuộc diện tham gia BHXH, BHYT cho cơ quan BHXH địa phương; nộp 128 triệu đồng tiền truy đóng BHXH, BHYT, BHTN kể cả tiền lãi chậm đóng tính đến ngày 31/7/2014 do DN đóng với mức tiền lương, tiền công của người lao động thấp hơn quy định; nộp tiền đóng BHXH, BHYT, BHTN còn nợ kể cả tiền lãi chậm đóng tính đến ngày 31/7/2014 cho cơ quan BHXH địa phương là gần 254,9 tỷ đồng; chấp hành nghiêm pháp luật về BHXH, BHYT trong thời gian tới.

Những DN không thực hiện hoặc thực hiện không đúng kiến nghị của TTCP, lộ trình nộp tiền BHXH, BHYT thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà xử phạt vi phạm hành chính, xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự. Nếu gây thiệt hạt phải bồi thường theo quy định của pháp luật.

Báo cáo kết quả thực hiện sau thanh tra trong tháng 8/2015

Văn phòng Chính phủ đã có văn bản truyền đạt ý kiến của Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc về việc xử lý thanh tra việc chấp hành pháp luật về BHYT, BHXH.

Đồng ý với các nội dung kiến nghị của TTCP tại Văn bản số 620 và số 622, Phó Thủ tướng giao Bộ LĐ,TB&XH, UBND các tỉnh, TP trực thuộc Trung ương, BHXH Việt Nam tổ chức thực hiện; báo cáo Thủ tướng Chính phủ vào tháng 8/2015.

Phó Thủ tướng cũng đề nghị Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam tiếp tục chỉ đạo, tăng cường phối hợp trong việc giám sát thực hiện chính sách BHXH, BHYT; đồng thời tuyên truyền, vận động DN, người lao động chấp hành tốt chính sách pháp luật BHXH, BHYT.

Nguyễn Dung - Đan Quế