Theo tính toán của các nhà quy hoạch vùng ngập hồ thuỷ điện Sơn La, khi Nhà máy Thuỷ điện Sơn La tích nước đến cao trình 215m (cốt ngập cao nhất) thì lòng hồ sẽ phủ rộng 43.760km2 thuộc địa phận 3 tỉnh Tây Bắc là Sơn La, Điện Biên, Lai Châu. Ba tỉnh này đã di chuyển trên 19.200 hộ dân vùng quy hoạch hồ thuỷ điện Sơn La đến các khu, điểm TĐC trước thời điểm hồ thuỷ điện Sơn La tích nước đợt 1 tại cao trình 195m (ngày 15/5/2010). Trong đó, khoảng 1/4 số hộ dân di chuyển lên khỏi cốt ngập 218m thuộc các điểm TĐC ven hồ.

Tuy nhiên sau khi Nhà máy Thuỷ điện Sơn La tích nước hồ lên cốt cao nhất (cốt 215m) để phục vụ phát điện 3 tổ máy thì mực nước hồ cao hơn mốc cắm cốt ngập 218m, làm ngập nhiều đoạn đường sá, công trình công cộng, diện tích hoa màu, lúa ruộng đang kỳ thu hoạch của bà con vùng ven hồ thuỷ điện Sơn La.

Anh Điêu Chính Tỉn ở bản Hé 2, bức xúc: Nhà tôi được Ban Di dân (Ban Quản lý Dự án Di dân TĐC thuỷ điện Sơn La) san ủi mặt bằng trong điểm TĐC để dựng nhà. Cột mốc cốt ngập 218m được cán bộ quy hoạch cắm ở ngay gần nhà còn thấp hơn nền nhà tôi hơn 1m, nhưng nay nước hồ đã ngập đến chân cầu thang mất rồi. Nhà sàn cột kê dựng thế này mà nước ngấm chân cột, để vài ngày nữa chắc sẽ đổ, đành phải nhờ bà con chuyển giúp.

Cũng trong tình trạng bị ngập nhà do nước hồ Sơn La vượt quá mốc quy hoạch dự kiến vùng ngập hồ 218m, anh Lường Văn Sạng ở bản Hé 1 lo lắng: Đã hơn 10 ngày nay, gia đình tôi phải chuyển đồ đạc khỏi ngôi nhà sàn của mình đến ở nhờ nhà bà con. Cùng cảnh với gia đình tôi còn có nhà anh Lò Văn Lộc, hồ đã ngập đến gầm sàn nhà, cả gia đình phải tháo chạy khỏi hồ vì sợ “hà bá bắt”. Đang nhờ bà con trong bản giúp đỡ, nhưng nhà ai cũng trong tâm trạng lo ngập nước hồ, nên chưa chuyển được. Dân TĐC chúng tôi đã vất vả khó khăn hơn 3 năm nay kể từ khi di rời nhà cửa, bỏ quê đến nơi ở mới, những tưởng sẽ có cuộc sống ổn định hơn, nay chỉ mong Nhà nước hỗ trợ phần nào để bà con chuyển nhà và có đất sản xuất.

Nhiều người dân còn cho biết: Có chỗ nước hồ ngập cao hơn từ 7 đến 10m so với cốt ngập 218m. Trong khi dự báo thuỷ điện Sơn La chỉ tích nước đến cao trình 215m. Còn từ cốt 218m trở lên được Nhà nước quy hoạch vùng TĐC cho các hộ dân định cư và sản xuất. Thực tế cho thấy, nhiều điểm đã cắm mốc cốt ngập sai, chênh từ 5 - 15m, gây ảnh hưởng lớn, làm xáo trộn cuộc sống của nhiều hộ dân vùng TĐC ven hồ thuỷ điện Sơn La.

Anh Điêu Chính Hưng, Trưởng bản Hé 1, xã Mường Chiên, huyện Quỳnh Nhai cho biết: Bản Hé 1 và bản Hé 2 có tổng số 83 hộ TĐC. Hiện tại nước hồ đã ảnh hưởng đến hàng chục hộ dân do hồ ngập theo lòng suối cũ cao hơn cốt ngập hồ thuỷ điện Sơn La, trong đó 5 nhà phải chuyển gấp. Nước hồ còn làm ngập 12 ha lúa ruộng đang kỳ thu hoạch và hàng chục ha hoa màu vùng quy hoạch bán ngập. Bà con không chỉ lo chuyển nhà cửa mà còn phải chuyển mồ mả tổ tiên lên chỗ cao hơn do trước đó quả đồi nghĩa địa của bản ở cao trên cốt ngập 218m. Bà con đã vất vả rồi, nay ruộng đồng, phiêng bãi cũng không còn, đất nương thì chưa được chính quyền chia cho dân, bà con đang chờ được Nhà nước cấp đất ở và đất sản xuất để ổn định lâu dài.

Bản Hé, xã Mường Chiên, cách huyện lỵ Quỳnh Nhai mới khoảng 37 km đường hồ và cách TP Sơn La gần 100km về phía thượng nguồn. Ở bản Bon, bản Nà Sản (xã Mường Chiên) mỗi bản có 6 - 7 hộ bị ảnh hưởng và nhiều hộ ở xã Pha Khinh - Pắc Ma cũng đang chuyển nhiều nhà lên chỗ cao hơn do bị ảnh hưởng hồ ngập. Một số bản TĐC vùng ven hồ thuỷ điện Sơn La tại huyện Quỳnh Nhai đang bị cô lập do công trình đường giao thông bị ngập, hoặc chưa thi công xong.

UBND tỉnh Sơn La và Ban Giám đốc Nhà máy Thuỷ điện Sơn La đã có chuyến thị sát trên hồ để đánh giá tình hình sau khi tích nước hồ Sơn La lên cốt ngập 215m để trình Trung ương và các bộ, ngành chức năng xem xét giải quyết nhằm ổn định dân cư vùng ven hồ thuỷ điện Sơn La.

Điêu Chính Tới