Đua ngựa là một nét văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc vùng cao huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. Ảnh: ND

Theo truyền thống, giải đua ngựa Bắc Hà thường được tổ chức vào mùa Xuân, với quy mô toàn vùng.
Vào năm 1975, ở Bắc Hà tổ chức một buổi diễu hành với trên 200 con ngựa đi khắp khu vực trung tâm, chào mừng giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Đến mùa Xuân năm 1980, Huyện đội (Ban Chỉ huy Quân sự huyện) Bắc Hà tổ chức giải đua ngựa, bắn súng chọn kỵ sĩ, xạ thủ giỏi để tham gia dân binh vận chuyển lương thực bằng đường bộ.
Sau đó, Bắc Hà không tổ chức giải nào nữa.
Đến năm 2007, sau 27 năm, lễ hội đua ngựa truyền thống huyện Bắc Hà mới chính thức được khôi phục lại. Lễ hội đua ngựa truyền thống đã trở thành hoạt động thường niên của huyện Bắc Hà, tổ chức mỗi năm 1 lần, thực sự đã đáp ứng nhu cầu hưởng thụ đời sống văn hoá, tinh thần của nhân dân, góp phần bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa, thể thao đặc sắc của đồng bào các dân tộc địa phương; đồng thời, quảng bá hình ảnh con người, du lịch Bắc Hà đến du khách trong và ngoài nước.
Lễ hội đua ngựa truyền thống hàng năm đã trở thành điểm nhấn về du lịch của huyện Bắc Hà, với mỗi mùa giải đã thu hút bình quân từ 2,5 - 3 vạn lượt du khách tới thăm quan. Việc được đưa vào danh mục văn hóa phi vật thể quốc gia sẽ giúp cho lễ hội đua ngựa truyền thống của huyện Bắc Hà được quan tâm bảo tồn tốt hơn, phát huy tốt hơn nét văn hóa truyền thống đặc sắc của nhân dân các dân tộc trên vùng cao nguyên trắng Bắc Hà.

Hàng năm, lễ hội đua ngựa được tổ chức tại sân vận động trung tâm của huyện Bắc Hà. Ảnh: LC

Ngựa là người bạn trong đời thường nhưng cũng là con vật thiêng trong đời sống tín ngưỡng người Mông. Ngựa là vật duy nhất hóa thân thành chiếc cáng đưa người chết về cõi vĩnh hằng. Chỉ có con ngựa mới có đủ sức mạnh huyền bí để chở thầy cúng người Mông đi về các cõi trời, cõi đất và sông biển để tìm linh hồn người ốm chữa bệnh cho người Mông.

Theo bà Chu Thị Dương, Phó Chủ tịch UBND huyện Bắc Hà, việc duy trì giải đua ngựa truyền thống Bắc Hà là một trong những nỗ lực của địa phương nhằm tôn vinh giá trị văn hóa tốt đẹp của đồng bào thiểu số vùng cao Bắc Hà nói chung, ngợi ca nét độc đáo, tình cảm gắn bó giữa con người vùng cao với loài vật vô cùng gắn bó, thân thuộc trong cuộc sống sinh hoạt, đời sống tâm linh của họ.

Lễ hội đua ngựa Bắc Hà trước đây diễn ra xung quanh cánh đồng, các quả đồi và đích là bãi đất ở trung tâm thị trấn. Khi gần về tới đích, các kỵ mã nhảy thật nhanh xuống đất, rút khẩu súng kíp trên vai và nhằm vào bia bắn 5 phát súng rồi cướp quả cầu đỏ, nhảy lên ngựa quay về điểm xuất phát. Ai vừa nhanh, vừa bắn súng trúng đích nhiều nhất là người chiến thắng. Ngày nay, cuộc đua ngựa ở Bắc Hà đã không còn thi bắn súng, các nài ngựa cũng có một sân thi đấu riêng, cuộc đua được tổ chức bài bản và hấp dẫn người xem hơn.

Những chàng "kỵ sĩ chân đất" đang điều khiển những chú ngựa đua của mình. Ảnh: LC

Ông Hà Văn Thắng, Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai cho biết, Festival nhằm kế thừa và nâng tầm chương trình đua ngựa thành lễ hội văn hóa cộng đồng; là nơi hội tụ giao lưu nghệ thuật, văn hóa các dân tộc. Qua đó, tiếp tục giới thiệu, quảng bá những giá trị đặc sắc của văn hóa Bắc Hà nói riêng và Lào Cai nói chung; giới thiệu sâu về vai trò của ngựa trong đời sống kinh tế, văn hóa Bắc Hà; đẩy mạnh phát triển dịch vụ - du lịch, phát triển kinh tế - xã hội Bắc Hà. Festival là sản phẩm văn hóa, thể thao, du lịch và kinh tế đặc trưng, ấn tượng, hấp dẫn mang thương hiệu - dấu ấn riêng của Bắc Hà - Lào Cai.

Bắc Hà nổi tiếng với phiên chợ vùng cao vào các ngày chủ nhật. Chợ ngựa là một phần của chợ Bắc Hà. Ngựa Bắc Hà nổi tiếng là một trong những giống ngựa đẹp nhất Việt Nam. Cũng giống như mọi phiên chợ vùng cao Tây Bắc khác, chợ ngựa Bắc Hà không chỉ đơn thuần là nơi mua - bán, mà còn là nơi người dân trong vùng gặp gỡ, giao lưu.

Với những người đã từng được sinh ra và lớn lên ở vùng đất "cao nguyên trắng" Bắc Hà, Lào Cai, dường như âm thanh “lọc cọc… lộp cộp” thường nhật của xe ngựa gõ nhịp trên những nẻo đường đồi quanh co, nhất là vào những đêm về sáng, dưới ánh nắng ban trưa hay ráng chiều dịu mát, đã ăn sâu vào tiềm thức.

Trên những đường đua của giải đua ngựa truyền thống Bắc Hà, ấn tượng để lại cho du khách luôn là niềm phấn khích dâng trào, sự cảm phục đối với các chàng trai người dân tộc địa phương chất phác, dũng cảm, cùng những chú ngựa đua mạnh mẽ mang đến cho khán giả những màn biểu diễn hấp dẫn, những cuộc so tài nóng bỏng. Đó chính là những trải nghiệm khó quên trong lòng mỗi du khách khi một lần đến với cao nguyên Bắc Hà.