Dinh Độc Lập, nay là Dinh Thống Nhất, nơi chứng kiến ngày chiến thắng của cuộc trường chinh vì độc lập, thống nhất đất nước

Tháng 2/1868, sau khi chiếm xong lục tỉnh Nam Kỳ (Biên Hoà, Gia Định, Định Tường, Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên), Thống đốc Nam Kỳ Lagrandière đã cho xây Dinh Thống đốc mới tại Sài Gòn. Công trình được xây trên diện tích 12ha với một dinh thự lớn có mặt tiền rộng 80m. Đến năm 1873, dinh được hoàn thành và đặt tên là Dinh Norodom (tên của Quốc vương Campuchia lúc bấy giờ là Norodom 1834 - 1904), cũng là tên với đại lộ trước dinh. Tháng 3/1945, Nhật đảo chính Pháp tại Đông Dương, Dinh Norodom trở thành nơi làm việc của chính quyền Nhật, rồi sau 1945 lại trở thành trụ sở làm việc của Pháp ở Việt Nam.

Năm 1955, Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Ngô Đình Diệm đổi tên Dinh Norodom thành Dinh Độc Lập. Thời đó, giới chức và quân đội Sài Gòn cũng thường hay gọi bằng một cái tên ví von là “Phủ đầu rồng”. 

Trong một cuộc đảo chính tháng 2/1962, hai viên phi công thuộc Quân lực Việt Nam Cộng hòa là Nguyễn Văn Cử và Phạm Phú Quốc đã ném bom làm sập toàn bộ phần chính cánh trái của Dinh. Sau sự kiện ấy, Ngô Đình Diệm đã cho san bằng và xây một dinh thự mới ngay trên nền đất cũ theo đồ án thiết kế của kiến trúc sư Ngô Viết Thụ, người Việt Nam đầu tiên đoạt giải “Khôi nguyên La Mã”, giải thưởng hàng năm do Học viện Hội họa và Điêu khắc Pháp (thành lập vào năm 1663, dưới thời vua Louis XIV) dành cho những nghệ sĩ tài năng.

“Ngày 25/6/1976, Hội trường Thống Nhất được Bộ Văn hóa đặc cách xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt. Tháng 8/2009, Thủ tướng Chính phủ đã công nhận Di tích lịch sử Dinh Độc Lập là một trong 10 di tích Quốc gia đặc biệt.”

Dinh Độc Lập mới được khởi công ngày 1/7/1962 và khánh thành vào ngày 31/10/1966. Khi thiết kế, kiến trúc sư Ngô Viết Thụ muốn tìm một ý nghĩa văn hóa cho công trình, nên mọi sự xếp đặt từ bên trong nội thất cho đến mặt tiền bên ngoài đều tượng trưng cho triết lý cổ truyền, nghi lễ phương Đông và cá tính của dân tộc.

Vì vậy, Dinh Độc Lập chính là sự kết hợp hài hoà giữa nghệ thuật kiến trúc hiện đại với kiến trúc truyền thống phương Đông. Đặc biệt, bình diện của Dinh có hình chữ “Cát” theo Hán tự, thể hiện sự tốt lành, may mắn. Dinh cao 26m, diện tích sử dụng 20.000m, gồm 3 tầng chính, 1 sân thượng, 2 gác lửng, tầng nền, 2 tầng hầm và một sân thượng có sân đáp trực thăng.

Hơn 100 căn phòng của Dinh được trang trí theo phong cách khác nhau tùy theo mục đích sử dụng bao gồm các phòng khánh tiết, phòng họp hội đồng nội các, phòng làm việc của Tổng thống và của Phó Tổng thống, phòng trình quốc thư, phòng đại yến...

Đặc biệt, kiến trúc độc đáo của Dinh được thể hiện rất rõ thông qua hệ thống tường thông gió và đón nắng được cách điệu thành bức rèm hoa đá với những chấn song lớn mang hình dáng những đốt trúc thanh tao, bao quanh mặt tiền tầng 2. Chi tiết này được kiến trúc sư Ngô Viết Thụ lấy ý tưởng từ loại cửa bàn khoa, một loại cửa có các chấn song bằng con tiện gỗ thường thấy trong cung điện Cố đô Huế.

Sau khi khánh thành, Dinh Độc Lập trở thành trụ sở đầu não của chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Tổng thống Việt Nam Cộng hòa thời bấy giờ là Nguyễn Văn Thiệu sống và làm việc tại đây từ tháng 10/1967 đến 21/4/1975.

Dinh là nơi chứng kiến nhiều sự kiện trong lịch sử giải phóng miền Nam. Ngày 8/4/1975, phi công Nguyễn Thành Trung lái F5-E đã ném bom Dinh, gây hư hại không đáng kể. Đặc biệt, vào lúc 10 giờ 45 phút ngày 30/4/1975, chiếc tăng T54 số hiệu 843 của Quân Giải phóng miền Nam đã tiến thẳng húc nghiêng cổng phụ của Dinh, tiếp đó xe tăng số hiệu 390 đã húc tung cổng chính tiến thẳng vào Dinh. Sau đó, thời khắc mà cả dân tộc Việt Nam chờ đợi suốt 30 năm ròng đã đến. Đúng 11 giờ 30 phút, lá cờ Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam được kéo lên tung bay trên nóc Dinh đánh dấu một sự kiện lịch sử, miền Nam hoàn toàn giải phóng, non sông được thu về một mối.

Chính tại Dinh Độc Lập, tháng 11/1975, trong Hội nghị Hiệp thương chính trị thống nhất hai miền Nam Bắc thành một nước Việt Nam thống nhất, Chính phủ lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đã quyết định đổi tên Dinh Độc Lập thành Hội trường Thống Nhất.

Minh Đạt