Nghệ nhân tỉ mỉ chế tác trang sức từ trầm hương. Ảnh: NĐ

Thưởng trầm và chơi trầm

Tôi từng không ít lần nghe đến môn nghệ thuật độc đáo của Nhật Bản mang tên “hương đạo”. Nói nôm na đây là bộ môn quy tụ những người “ngửi” mùi hương trầm. Giống như trà đạo, thú tao nhã này đã bắt nguồn từ khi Phật giáo du nhập vào Nhật Bản khoảng thế kỷ 6. Các cuộc thi đấu trầm cũng có đôi nét tương tự thi làm thơ hay thi cắm hoa được tổ chức nhằm tìm ra loại trầm nào có mùi hương tao nhã nhất.

Trong các buổi thi phân định hương trầm ấy, bột trầm mịn được cho vào các khuôn hình dạng bông sen, đám mây hay bất cứ hình dạng gì tuỳ thích. Sau đó, nghệ nhân sẽ dùng một que nhang đang cháy đốm đỏ để mồi cho trầm bột bắt lửa. Người tham dự được chia làm hai nhóm, thi nhau đoán xuất xứ, lai lịch, đặc tính của từng loại trầm nổi tiếng. Bên cạnh sự phán đoán, người thi đấu còn phải có kiến thức văn hoá và khả năng cảm thụ mỹ học. Qua năm tháng, từ những cuộc chơi, người ta tìm đến trầm dần trở thành sự thưởng lãm thanh cao.

Ở Việt Nam cũng vậy, không ít người tìm đến và thưởng thức trầm với khuynh hướng truy cầu cái đẹp và là minh chứng cho chiều sâu văn hoá của người thưởng thức. Không mộc mạc như thú thưởng trà, để đến với trầm dường như khó hơn bởi… sự tốn kém. Sở dĩ nói như vậy bởi để tìm được trầm tương đối khó, cũng bởi khó nên trầm hương mới trở nên đắt đỏ, giá cả cũng muôn hình vạn trạng, rẻ có khi tính đến hàng chục triệu, đắt hơn thì tính tiền lên tới hàng tỷ đồng mỗi cân.

Tìm được trầm tương đối khó, cũng bởi khó nên trầm hương mới trở nên đắt đỏ, giá cả cũng muôn hình vạn trạng. Ảnh: NĐ

Từng có thời điểm theo những thợ rừng đi ngược ngàn Hoành Sơn (ranh giới tự nhiên của Quảng Bình - Hà Tĩnh), để kiếm tìm trầm và những sản vật đón Tết, tôi nghiệm ra rằng để thấy được báu vật của trời ấy không phải dễ. Còn nhớ đận cùng anh Đặng Thanh Trung, người xã Quảng Châu, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình, lên ngang những con dốc hun hút, đi mãi trong ngàn Hoành Sơn. Tôi và anh đã lần mò đi trong rừng suốt hai ngày trời, ấy nhưng bóng dáng trầm vẫn biệt tăm. Để đỡ phải về tay trắng, chúng tôi đành lượm lặt về những đọt lá dong, lá chuối rừng và mấy nhành mai. Anh bảo, không thấy trầm, âu đó cũng là cái duyên bởi nếu trầm dễ kiếm tìm thì những tỷ phú, triệu phú chắc phải nhiều nhan nhản.

Bẵng đi ít năm, gần đây, khi cùng ông Kiều Thanh Hùng, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Hà Nội đến thăm một doanh nghiệp trầm hương kết hợp với ẩm thực dưỡng sinh trên địa bàn huyện Đông Anh, sự tò mò về trầm hương trong tôi dường như lại được khơi gợi.

Trong không gian thưởng trà quyện mùi trầm dịu nhẹ, anh Phạm Văn Ngọc, Giám đốc Kinh doanh Trầm Tuệ chia sẻ, dân chơi trầm hương có rất nhiều phong cách khác nhau. Người thích chơi những tượng chim muông bằng trầm, người thì chuộng việc sưu tầm những khối trầm kiểu bon-sai hoặc những khối trầm có dáng hòn non bộ… Tuy nhiên, chơi cổ vật thì chỉ có ngắm và ngắm nhưng chơi trầm lại có cái thú vị riêng, ấy là người chơi không chỉ ngắm mà còn được thỏa cái thú ngửi, nếm nữa. Chẳng thế mà, không ít người chỉ cần ngửi hương, nếm vị là có thể biết được trầm ấy là trầm tự nhiên hay trầm nhân tạo, trầm ấy ở vùng nào, ở Khánh Hòa, Quảng Nam, Tây Nguyên hay ở nơi nào khác…

“Trầm sạch” và niềm mong mỏi trong tâm thức

Theo chia sẻ từ những người đam mê trầm, đại đa số mọi người vẫn đang nhầm lẫn và cho rằng trầm hương là tên một loại cây. Kỳ thực không phải vậy, bởi trầm hương và kỳ nam thực chất là phần gỗ chứa nhiều nhựa thơm được sinh ra từ thân cây dó bầu, mọc nhiều trong những cánh rừng già. Trong suốt quá trình sinh trưởng và phát triển, cây dó bầu có thể bị mối mọt, côn trùng sâu hại ăn thân. Mưa to gió lớn hay những tác động của tự nhiên tạo ra những vết thương trên thân cây. Những vết thương đó đọng nước qua mùa mưa, cây dó bị tổn thương rồi mới bắt đầu tiết ra chất nhựa bao xung quanh vết thương để kháng cự sự nhiễm hoại từ bên ngoài.

Trải qua hàng chục đến hàng trăm năm, dưới linh khí trời đất tẩm bổ, các tế bào gỗ chuyển hóa dần thành màu nâu sáng, xám, chàm, đen với nhiều kết cấu dẻo, cứng khác nhau; cùng những vân dầu rất riêng trên phần gỗ trầm đều là do chất dầu đọng lại dần biến tính mà thành. Trầm lâu năm sẽ có mùi hương rõ và đậm hơn.

Nghệ nhân tỉ mỉ chế tác trang sức từ trầm hương. Ảnh: NĐ

Ngoài ra, hiện nhiều người vẫn nghĩ cây dó bầu nào cũng sinh ra trầm. Nhưng sự thật không phải như vậy. Trong rừng tự nhiên, theo ước tính trong 1.000 đến 1.500 cây dó bầu may ra mới có một cây tạo trầm. Chính bởi sự thiên tạo khó khăn như vậy nên trầm hương luôn đắt và được săn lùng.

Trầm hương có tác dụng xua đuổi tà ma, tạp uế. Điều này được ghi nhận bởi việc trầm được sử dụng rất nhiều trong các nghi lễ tôn giáo. Người ta cho rằng, mùi hương trầm có tác dụng an thần, nâng cao khả năng tập trung, minh mẫn, định thần, thường được dùng trong việc thiền định, giúp tâm kiên định, thư thái, từ đó mà xua đuổi những thứ tà tâm, ma quỷ. Ngày nay, trầm hương vẫn được sử dụng nhiều trong các nghi thức thường nhật như tân gia, khai trương, cúng bái… và thứ được đại bộ phận người dân dùng với giá thành phải chăng ấy là nhang.

Anh Phạm Văn Ngọc, Giám đốc Kinh doanh Trầm Tuệ chia sẻ, cha ông xưa quan niệm nhang cong tàn là điềm lành, nhà nào thắp nhang mà tàn cuộn tròn thì sẽ sớm có chuyện vui. Điều này đã vô tình khiến nhiều cơ sở chuyên sản xuất nhang thêm vào nguyên liệu làm nhang một số hóa chất để khi đốt sẽ tạo độ cong, tàn nhang cuốn tròn chứ không rụng xuống.

Chơi trầm, thưởng trầm và “cảm” được trầm dường như khó và “kén” người chơi hơn hết thảy, bởi đây là thức sản vật không phải ai cũng có thể sở hữu được. Ảnh: NĐ

Nhu cầu tiêu thụ hương trên thị trường là quá lớn nên hoàn toàn dễ hiểu khi có hàng trăm nhãn hiệu hương nhang đa dạng với nhiều mùi thơm khác nhau xuất hiện để đáp ứng khách hàng. Thế nhưng có một thực tế, vì sản phẩm đã quá quen thuộc như gạo như muối mà người tiêu dùng thường không để ý đến phần lớn nhang hương này không rõ nguồn gốc xuất xứ và tiềm ẩn nhiều nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe, ví như hàm lượng khí formaldehyd khi phải ngửi hoặc hít quá nhiều sẽ ảnh hưởng đến đường hô hấp.

Thấy rõ được tác hại từ nhang “tẩm” hóa chất, bởi thế ước nguyện của Trầm Tuệ từ khi khởi nghiệp đó là: "Thay một nén hương hóa chất bằng một nén hương trầm sạch". Trầm Tuệ hi vọng Hương Trầm Bắc sẽ là giải pháp thay thế hương hóa chất độc hại, do giá thành dễ tiếp cận với người tiêu dùng hơn so với hương trầm nguyên chất.

Theo bật mí từ anh Ngọc, bản chất mùi trầm hương tự nhiên vốn thanh, nhẹ, dịu, ngọt. Trầm hương Việt ẩn chứa vị chua, cay, mặn, ngọt tựa như hương vị cuộc đời với đủ hỉ, nộ, ái, ố. Trên cùng một miếng trầm, đốt mỗi chỗ mỗi mùi khác nhau, thời tiết hay tâm trạng cũng khiến người ta cảm nhận mùi mỗi lúc mỗi khác. Vậy nên Trầm Tuệ luôn cam đoan sản phẩm chuẩn sạch, thuần tự nhiên. Bí quyết để phân biệt nằm ở chỗ, nhang không độc hại thường có mùi thơm dịu, không cay mắt, cháy lâu (khoảng 90 - 180 phút/nén). Tăm nhang truyền thống thường sần sùi, thô mộc, không bóng mịn. Đặc biệt, nhang càng để lâu càng thơm.

Nghe thêm những câu chuyện về trầm, càng thấy thú chơi trầm có nhiều điều thú vị. Ngày Xuân, đốt một nén nhang trầm với mùi hương thoang thoảng, hẳn không phải riêng tôi mà bất kỳ ai cũng sẽ thấy lòng tĩnh tại và an nhiên. Đất trời khoe cảnh sắc, lòng người đủ hân hoan. Tôi chợt nghĩ, phải chăng có hương trầm tỏ bày lòng thành kính, kết nối trọn vẹn xưa với nay - như thế mới đúng là Xuân.