Ngành thủy sản trên toàn cầu đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng, trong đó sự cạn kiệt nguồn lợi và hoạt động khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) là những vấn đề nhức nhối. Tại Việt Nam, quốc gia có vai trò quan trọng trong ngành Thủy sản thế giới, nỗ lực tăng cường minh bạch đang trở thành yếu tố then chốt để hướng tới một tương lai bền vững.

Sáng kiến Minh bạch thủy sản (FiTI): Khuôn khổ hợp tác toàn cầu

Sáng kiến Minh bạch thủy sản (FiTI) đã được thành lập và phát triển để bổ sung, hỗ trợ các sáng kiến quốc gia, khu vực và toàn cầu nhằm đạt được quản trị nghề cá có trách nhiệm. Bằng cách khuyến khích các chính phủ công bố thông tin đáng tin cậy về ngành của mình, FiTI thúc đẩy các cuộc tranh luận công khai có nhận thức sâu sắc về chính sách thủy sản và hỗ trợ đóng góp lâu dài của ngành vào nền kinh tế quốc gia cũng như phúc lợi của người dân và doanh nghiệp.

FiTI không được vận hành bởi một tổ chức duy nhất hay đại diện cho lợi ích của một nhóm cụ thể nào, mà sự đa dạng của các bên liên quan là đặc điểm trung tâm trong cách thức hoạt động của sáng kiến này, từ cấp quốc gia đến quản trị quốc tế.

Các nguyên tắc cốt lõi của FiTI, được thỏa thuận tại Hội nghị Quốc tế lần thứ nhất vào tháng 2/2016, khẳng định rằng tính minh bạch là yếu tố thiết yếu cho nghề cá có trách nhiệm, có khả năng kích thích nhu cầu về trách nhiệm giải trình và góp phần cải thiện quá trình ra quyết định.

FiTI là một sáng kiến tự nguyện nhưng khi một quốc gia quyết định tham gia, họ phải tuân thủ các yêu cầu bắt buộc, với việc triển khai tập trung vào mỗi quốc gia và được thúc đẩy bởi chính phủ của quốc gia đó.

Tính minh bạch trong quản lý thủy sản không chỉ củng cố khả năng giám sát hiệu quả và trách nhiệm giải trình, mà còn giúp ngăn chặn các hoạt động sai trái như tham nhũng và đánh bắt trái phép, đồng thời thúc đẩy sự tôn trọng đối với những đóng góp kinh tế - xã hội to lớn của ngành Thủy sản và thu hút các nguồn lực cần thiết để giải quyết các lỗ hổng kiến thức.

Việt Nam: Hành trình quyết tâm vì ngành Thủy sản trách nhiệm

Với vị thế là một trong bảy quốc gia có hoạt động đánh bắt cá lớn nhất thế giới (theo đánh giá về hiện trạng khai thác và nuôi trồng thủy sản thế giới của Tổ chức Lương thực và nông nghiệp của Liên hợp quốc năm 2024), Việt Nam đã và đang thể hiện sự chủ động và quyết liệt trong việc thực hiện nhiều biện pháp nhằm tăng cường minh bạch và trách nhiệm trong quản lý thủy sản.

Việc đối mặt với cảnh báo "thẻ vàng" từ Ủy ban châu Âu (EC) về khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) từ năm 2017 đã trở thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy Việt Nam ban hành một loạt các luật và hướng dẫn chính sách mới nhằm cải thiện việc tuân thủ trong lĩnh vực thủy sản.

Một trong những minh chứng rõ nét cho nỗ lực của Việt Nam là những kết quả tích cực đã đạt được trong 6 tháng đầu năm 2025 trong công tác chống khai thác IUU.

Theo Thiếu tướng Lê Đình Cường - Phó Tư lệnh Vùng Cảnh sát biển 4 (đặc khu Phú Quốc, tỉnh An Giang), Tham mưu trưởng, Trưởng Ban chỉ đạo Cảnh sát biển Việt Nam về IUU, trong 6 tháng đầu năm 2025, Cảnh sát biển Việt Nam đã triển khai đồng bộ và toàn diện các giải pháp chống khai thác IUU và đạt được nhiều kết quả quan trọng.

Các các cơ quan, đơn vị đã kiểm soát, giám sát chặt chẽ tàu cá hoạt động trên các vùng biển, kịp thời kêu gọi, tuyên truyền, nhắc nhở 12.298 lượt tàu cá mất tín hiệu giám sát hành trình (VMS) hoặc có nguy cơ cao vượt ranh sang vùng biển nước ngoài. Công tác xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật về khai thác IUU cũng được đẩy mạnh, với 214 vụ/216 tàu/285 đối tượng bị lập biên bản xử phạt hành chính với tổng số tiền gần 3 tỷ đồng…

Những nỗ lực này không chỉ góp phần ngăn chặn tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài mà còn thể hiện quyết tâm cao nhất của Việt Nam trong việc đẩy lùi tình trạng khai thác IUU và hướng tới phát triển nghề cá bền vững, có trách nhiệm và hội nhập quốc tế, với mục tiêu lớn là gỡ bỏ "thẻ vàng" của EC trong năm 2025.

Cam kết chuyển đổi số và định hướng chiến lược biển

Một điểm sáng khác trong nỗ lực tăng cường minh bạch của Việt Nam là cam kết mạnh mẽ của Chính phủ đối với chuyển đổi số quốc gia. Việc Việt Nam đã phát triển một cơ sở dữ liệu thủy sản tập trung mang tên VNFishbase là một bước tiến quan trọng và tiềm năng lớn để cải thiện trực tiếp tính minh bạch trong thủy sản nếu được cấp quyền truy cập phổ quát.  

Đặc biệt, ngày 28/6/2024, tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV đã biểu quyết thông qua Nghị quyết số 139/2024/QH15 về Quy hoạch không gian biển quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Việc Việt Nam công bố Quy hoạch không gian biển quốc gia đầu tiên vào năm 2024 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong cách tiếp cận quản lý biển. Kế hoạch này mang lại sự cải thiện đáng kể về tính nhất quán trong chính sách và củng cố các cam kết bảo tồn biển quốc tế của Việt Nam, bao gồm mục tiêu chỉ định 30% diện tích biển của quốc gia vào các khu bảo tồn.

Tính minh bạch trong quản lý thủy sản không chỉ củng cố khả năng giám sát hiệu quả và trách nhiệm giải trình, mà còn giúp ngăn chặn các hoạt động sai trái như tham nhũng và đánh bắt trái phép. Việc tham gia vào FiTI là một bước tiến quan trọng, thúc đẩy nỗ lực chung từ tất cả các bên liên quan bao gồm chính phủ, doanh nghiệp và tổ chức xã hội dân sự. Việt Nam đang trên đà phát triển một cách có trách nhiệm và việc kiên định với con đường tăng cường minh bạch sẽ là chìa khóa để đảm bảo ngành Thủy sản thực sự là nguồn tài nguyên tái tạo, mang lại lợi ích lâu dài cho quốc gia và cộng đồng quốc tế.