Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiếp công dân, Luật Khiếu nại và Luật Tố cáo do Thanh tra Chính phủ chủ trì soạn thảo đang nhận được nhiều ý kiến quan tâm từ giới chuyên gia, các nhà quản lý và người dân. Trong đó, các nội dung sửa đổi không chỉ nhằm bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật, mà còn hướng tới mục tiêu lớn hơn: Thể chế hóa kịp thời, có hiệu quả chủ trương về sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, thực hiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp. Đồng thời, khắc phục những hạn chế, bất cập của Luật Tiếp công dân, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo, để phù hợp với yêu cầu đổi mới quản trị Nhà nước trong giai đoạn hiện nay.

Thể chế hóa kịp thời mô hình tổ chức mới của chính quyền địa phương

Bà Phạm Thị Phượng, Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ, cho biết, Dự thảo Luật được xây dựng nhằm thể chế hóa kịp thời chủ trương sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, đồng thời bảo đảm tuân thủ Hiến pháp năm 2013 (sửa đổi năm 2025) và tính thống nhất với các văn bản pháp luật có liên quan.

Theo bà Phượng, để phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, dự thảo đã tiến hành rà soát, lược bỏ các quy định liên quan đến cấp huyện trong cả ba lĩnh vực. Cụ thể, trong Luật Khiếu nại, lược bỏ quy định về thẩm quyền giải quyết khiếu nại của Chủ tịch UBND cấp huyện; trong Luật Tiếp công dân, lược bỏ quy định tiếp công dân tại Trụ sở tiếp công dân cấp huyện. Đối với Luật Tố cáo, dự thảo lược bỏ thẩm quyền giải quyết tố cáo của Chủ tịch UBND cấp huyện và trách nhiệm của Chánh Thanh tra sở, Chánh Thanh tra cấp huyện.

“Việc bãi bỏ các quy định này giúp tháo gỡ khó khăn và vướng mắc hiện nay nhưng cũng đặt ra yêu cầu phải cụ thể hóa các quy định về thẩm quyền giải quyết tố cáo phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp”, bà Phượng nói.

Để giải quyết “khoảng trống” đó, dự thảo đã bổ sung nguyên tắc mới, theo đó Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ hoặc Chủ tịch UBND tỉnh sẽ xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với cán bộ, công chức, viên chức thuộc phạm vi quản lý của mình tại thời điểm phát sinh hành vi vi phạm. Đồng thời, thẩm quyền giải quyết tố cáo của Chủ tịch UBND cấp tỉnh đối với các chức danh thuộc cấp xã và cơ quan chuyên môn cấp tỉnh cũng được hoàn thiện rõ ràng hơn.

Liên quan đến Luật Tiếp công dân, một điểm mới quan trọng nhằm đảm bảo công tác tiếp công dân được thực hiện hiệu quả trong bối cảnh chuyển đổi số là việc bổ sung hình thức tiếp công dân trực tuyến nhằm thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, hình thức này được kỳ vọng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho công dân, đồng thời góp phần cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính.

Tiếp công dân trực tuyến cần được quy định mang tính bắt buộc

Dưới góc nhìn thực tiễn từ địa phương, ông Mai Văn Duẩn, Trưởng Ban Tiếp công dân tỉnh Bắc Ninh cho rằng, dự thảo Luật cần mạnh dạn hơn trong việc thúc đẩy chuyển đổi số trong hoạt động tiếp công dân.

Theo ông Duẩn, Dự thảo quy định: “Cơ quan, tổ chức, đơn vị tổ chức tiếp công dân theo hình thức trực tiếp hoặc trực tuyến” mới dừng lại ở tính lựa chọn, chưa mang tính bắt buộc. “Việc quy định mang tính lựa chọn sẽ phần nào hạn chế sự đồng bộ, thống nhất trong việc thực hiện hình thức tiếp công dân trực tuyến giữa các địa phương. Và điều đó rất có thể dẫn đến việc lựa chọn hình thức tiếp công dân trực tuyến ngày một ít đi và dần mờ nhạt”, ông Duẩn nhận định.

Ông cho rằng, tiếp công dân trực tuyến là xu hướng tất yếu, giúp rút ngắn khoảng cách giữa người dân và cơ quan công quyền, đồng thời tăng tính công khai, minh bạch. Tuy nhiên, để hình thức này vận hành hiệu quả, cần có sự đầu tư tương xứng về hạ tầng kỹ thuật, nhân lực công nghệ thông tin và quy trình xử lý, lưu trữ dữ liệu rõ ràng.

“Muốn phát huy hiệu quả, Luật cần quy định bắt buộc cả hai hình thức: trực tiếp và trực tuyến, để tạo sự đồng bộ trong toàn hệ thống, từ Trung ương tới địa phương,” ông Duẩn đề xuất.

Hoàn thiện quy định để xây dựng chính quyền phục vụ, gần dân hơn

Từ kinh nghiệm giảng dạy và nghiên cứu pháp luật, ông Nguyễn Quang Huy, giảng viên Luật đánh giá cao những nội dung được sửa đổi, bổ sung trong Dự thảo. Theo ông, điều đó thể hiện tư duy đổi mới chính sách nhằm thích ứng với bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Đồng thời, cơ cấu tổ chức và chức năng của các cấp chính quyền có sự thay đổi căn bản theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) năm 2025

Ông Huy cũng cho rằng, quy định trong dự thảo về trách nhiệm tiếp công dân của cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh sẽ giúp làm rõ đầu mối, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ quan hành chính.

Đáng chú ý, dự thảo điều chỉnh tần suất tiếp công dân định kỳ của Chủ tịch UBND cấp xã từ ít nhất 1 ngày/tuần xuống 2 ngày/tháng, theo ông Huy, đó là một sự thay đổi hợp lý trong bối cảnh các cơ quan chuyên môn thuộc UBND xã được thành lập và có thể chia sẻ, hỗ trợ công tác tiếp dân, giải quyết vụ việc ngay tại cơ sở. “Cách thiết kế này hướng tới hiệu quả thực chất, tránh hình thức, đồng thời vẫn bảo đảm đúng tinh thần Quy định số 11-QĐi/TW của Bộ Chính trị về trách nhiệm người đứng đầu trong tiếp dân, đối thoại với dân,” ông Huy phân tích.

Đặc biệt, việc bổ sung quy định về bảo đảm kinh phí, cơ sở vật chất, nhân lực và ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong công tác tiếp công dân được ông Huy cho rằng là “hướng đi tất yếu để xây dựng một nền hành chính hiện đại, thân thiện, lấy người dân làm trung tâm phục vụ”.

Từ góc độ tổng thể, các ý kiến chuyên gia đều thống nhất việc sửa đổi, bổ sung Luật Tiếp công dân, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo lần này không chỉ mang ý nghĩa hoàn thiện thể chế cho hoạt động của ngành Thanh tra, mà còn phản ánh bước chuyển tư duy mạnh mẽ trong quản trị Nhà nước. Từ “quản lý” sang “phục vụ”, từ “hành chính hóa” sang “số hóa”, từ “tiếp dân hình thức” sang “tiếp dân thực chất”.