(Thanh tra) - Trong báo cáo nhận định thị trường “Luật hóa Nghị quyết 42: Từ góc nhìn của Tổ chức xếp hạng tín nhiệm nội địa” vừa công bố, các chuyên gia của FiinRatings đánh giá, việc luật hóa Nghị quyết 42 là một bước đi chiến lược khéo léo và phù hợp.
Từ nghị quyết thí điểm đến khung pháp lý bền vững
Giai đoạn 2012–2017, hệ thống ngân hàng Việt Nam phải đối mặt với tỷ lệ nợ xấu cao kỷ lục, lên tới 17,21% tổng dư nợ tín dụng (thời điểm 30/9/2012). Việc thành lập Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) vào năm 2013 giúp giải quyết phần nào áp lực, song quá trình xử lý tài sản bảo đảm vẫn diễn ra chậm và kém hiệu quả.
Trong bối cảnh đó, Nghị quyết 42/2017/QH14 ra đời, cho phép các tổ chức tín dụng (TCTD) chủ động thu giữ và xử lý tài sản bảo đảm, bán nợ theo giá thị trường. Cơ chế này được xem như “liều thuốc mạnh” thúc đẩy quá trình thu hồi nợ. Kết quả cho thấy, chỉ trong hơn sáu năm triển khai, toàn hệ thống đã xử lý được khoảng 443.800 tỷ đồng nợ xấu, tương đương tốc độ trung bình 5.800 tỷ đồng/tháng, cao gấp 2,5 lần giai đoạn 2012–2017.
Đáng chú ý, tỷ lệ khách hàng tự nguyện trả nợ tăng từ 22,8% lên 36,4%, phản ánh hiệu quả răn đe và tính bền vững trong xử lý nợ. Tỷ lệ nợ xấu điều chỉnh (bao gồm nợ nhóm 3–5 và nợ tại VAMC) cũng giảm từ mức 3–5% giai đoạn 2012–2016 xuống còn 2–2,5% sau năm 2017, trong khi giá trị thu hồi tăng gấp đôi chỉ sau 5 năm.
Tuy nhiên, Nghị quyết 42 chỉ là cơ chế thí điểm có thời hạn, giới hạn phạm vi áp dụng cho nợ xấu phát sinh trước 15/8/2017. Khi nghị quyết hết hiệu lực vào 31/12/2023, khoảng trống pháp lý xuất hiện, khiến hiệu quả thu hồi nợ sụt giảm rõ rệt. FiinRatings nhận định, trong bối cảnh nợ xấu tăng nhanh hậu Covid-19 và kinh tế vĩ mô khó khăn, việc luật hóa Nghị quyết 42 là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo tính liên tục và bền vững trong công tác xử lý nợ.
Tác động phân hóa, củng cố nền tảng tín nhiệm ngân hàng
Theo phân tích của FiinRatings, việc luật hóa Nghị quyết 42 mang lại lợi ích không đồng đều giữa các nhóm ngân hàng. Nhóm ngân hàng thương mại Nhà nước và nhóm Top 4 ngân hàng thương mại cổ phần được hưởng lợi nhiều nhất nhờ quy mô lớn, năng lực quản trị rủi ro cao và bộ đệm vốn tốt.
Cụ thể, tỷ lệ thu hồi nợ xấu của nhóm Top 4 ngân hàng cổ phần tăng từ 8% (2016) lên 45% (2022); nhóm ngân hàng Nhà nước tăng từ 14% lên 39% trong cùng giai đoạn. Ngược lại, nhóm ngân hàng quy mô nhỏ chỉ đạt tỷ lệ thu hồi dưới 10%, chủ yếu do hạn chế về năng lực triển khai và nguồn lực pháp lý.
FiinRatings cho rằng tác động tích cực của khung pháp lý mới sẽ thể hiện rõ từ nửa cuối năm 2026, sau khi các ngân hàng hoàn thiện quy trình thu hồi nợ và thích ứng với quy định mới. Dù cơ chế luật hóa không tác động trực tiếp đến khẩu vị rủi ro hay quy trình cho vay, nhưng hiệu quả thu hồi nợ và chi phí xử lý nợ được kỳ vọng sẽ cải thiện đáng kể, qua đó nâng cao chất lượng tài sản và khả năng xếp hạng tín nhiệm của toàn hệ thống.
Cùng với đó, việc luật hóa Nghị quyết 42 cũng giúp Việt Nam tiệm cận thông lệ quốc tế. Nhiều quốc gia phát triển như Hồng Kông và Úc đã quy định rõ quyền thu giữ và xử lý tài sản bảo đảm ngoài tố tụng trong luật từ hàng chục năm trước. Việc bổ sung cơ chế này vào luật Việt Nam không chỉ rút ngắn khoảng cách pháp lý, mà còn tạo niềm tin cho nhà đầu tư và tổ chức xếp hạng quốc tế.
Đồng thời, Việt Nam hiện nay cũng đang nhận được sự đánh giá tích cực từ các tổ chức xếp hạng quốc tế về mức độ rủi ro của hệ thống ngân hàng Việt Nam trong bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều biến động. Gần đây, S&P Global Ratings (S&P) đã thực hiện nâng hạng tín nhiệm 3 Ngân hàng Thương mại của Việt Nam (bao gồm Vietcombank, Techcombank, Eximbank) dựa trên cơ sở về việc điều chỉnh đánh giá Rủi ro hệ thống ngân hàng quốc gia (Banking Industry Country Risk Assessment, hay BICRA) từ mức điểm 9/10 lên mức 8/10 (điểm càng thấp thể hiện mức độ đánh giá rủi ro càng thấp).
Theo báo cáo của S&P, một trong những yếu tố thúc đẩy điều chỉnh này là việc hoàn thiện khung pháp lý (trong đó FiinRatings nhận định việc luật hóa Nghị quyết 42 là một trong những động lực quan trọng).
Đánh giá gần đây của Fitch Ratings cũng chỉ rõ, việc luật hóa Nghị quyết 42 sẽ giải quyết được nguy cơ về môi trường pháp lý có thể quay lại giai đoạn trước năm 2017 khi Nghị quyết 42 chưa được ban hành.
Điều này phản ánh niềm tin của các tổ chức xếp hạng tín nhiệm quốc tế vào các chính sách cải cách và khả năng quản trị hệ thống của Chính phủ. Về dài hạn, sự thay đổi trong đánh giá BICRA nói chung, hay sự cải thiện hành lang pháp lý nói riêng có thể được coi là bước đệm cho các đợt điều chỉnh hạng tín nhiệm quốc gia tiếp theo.
Thách thức còn đó
Dù được đánh giá là bước đi đúng hướng, FiinRatings cho rằng việc luật hóa Nghị quyết 42 chưa thể giải quyết triệt để mọi nút thắt trong xử lý nợ xấu. Nhiều vấn đề pháp lý vẫn tồn tại như: Quyền thu giữ tài sản bảo đảm còn vướng thủ tục hành chính và yêu cầu phối hợp từ công an, UBND địa phương; Sự thiếu đồng bộ giữa Nghị quyết 42 với Bộ luật Dân sự và Luật Thi hành án dân sự; Cơ chế định giá, đấu giá và mua bán nợ vẫn còn hạn chế, khiến việc xử lý tài sản chậm trễ và giảm giá trị thu hồi.
Song song với đó, thách thức lớn hơn đối với hệ thống ngân hàng là năng lực vốn còn mỏng. Theo FiinRatings, mặc dù tỷ lệ an toàn vốn (CAR) trung bình toàn ngành đạt khoảng 12% năm 2024, cao hơn mức tối thiểu 8%, song vẫn thấp hơn đáng kể so với khu vực – như Campuchia (23%), Hồng Kông (22%) hay Thái Lan (21%).
Trong khi việc luật hóa Nghị quyết 42 chủ yếu cải thiện khung pháp lý và khả năng thu hồi nợ, thì việc tăng cường sức chống chịu vốn đòi hỏi các biện pháp bổ sung khác. Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư 14/2025/TT-NHNN, quy định tỷ lệ an toàn vốn theo chuẩn Basel III, nâng yêu cầu vốn cấp 1 tối thiểu lên 7% và tổng CAR (bao gồm bộ đệm) lên 10,5%. Đây được xem là bước tiếp theo trong tiến trình củng cố nền tảng tài chính của toàn ngành.
Theo FiinRatings, việc luật hóa Nghị quyết 42 là bước chuyển mang tính chiến lược, không chỉ duy trì hiệu quả xử lý nợ xấu mà còn góp phần định hình lại chuẩn mực quản trị rủi ro của hệ thống ngân hàng Việt Nam.
Dù không phải là giải pháp duy nhất, nhưng sự ra đời của khung pháp lý lâu dài, đồng bộ và minh bạch hơn sẽ giúp tăng tính tự chủ trong xử lý nợ, giảm chi phí rủi ro, củng cố uy tín tín dụng, và tạo đà cho việc nâng hạng tín nhiệm quốc gia trong tương lai.
