(Thanh tra) - Khi nói về vụ án Trần Dụ Châu tham nhũng bị tuyên án tử hình năm 1950, nguyên Tổng Thanh tra Nguyễn Văn Trân từng nhắc đến lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về tính khách quan - một trong các nguyên tắc của hoạt động thanh tra đã được luật hóa.
Nguyên Tổng Thanh tra Nguyễn Văn Trân (1917 - 2018) là cán bộ cách mạng sinh ra tại Bắc Ninh, trưởng thành từ phong trào kháng chiến, từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng của Đảng, Nhà nước như Bí thư Trung ương Đảng, Bí thư Thành ủy kiêm Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Hà Nội, Tổng Thanh tra Chính phủ rồi Bộ trưởng Bộ Giao thông và Bưu điện trong Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Trong hệ thống thanh tra, ông là một trong những người đặt nền móng cho phương châm làm việc công tâm, khách quan, thượng tôn pháp luật.
Ngày 15/7/1951, Chủ tịch nước ký Sắc lệnh số 41 bổ nhiệm ông giữ chức Tổng Thanh tra phó trong Ban Thanh tra Chính phủ, đánh dấu mốc chính thức tham gia lãnh đạo cơ quan thanh tra ở cấp Trung ương.
Tiếp đó, ngày 9/9/1952, Chủ tịch nước ký Sắc lệnh số 115: “Bổ nhiệm ông Nguyễn Văn Trân, Tổng Thanh tra Phó, giữ chức Tổng Thanh tra trong Ban Thanh tra Chính phủ” thay ông Hồ Tùng Mậu vừa qua đời và ông đảm nhận chức vụ này đến năm 1956.
Việc kiện toàn nhân sự này diễn ra trong bối cảnh chính quyền kháng chiến đang củng cố bộ máy, đòi hỏi công tác thanh tra phải khách quan, kịp thời, bảo vệ kỷ luật tài chính, quân lương, hậu cần, đồng thời giữ vững niềm tin của Nhân dân vào Nhà nước cách mạng.
Năm 1950, trong bối cảnh cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang ở giai đoạn quyết liệt, vụ án Trần Dụ Châu (có quân hàm Đại tá, giữ chức Giám đốc Nha Quân nhu, có nhiệm vụ chỉ đạo sản xuất quân trang, được giữ trong tay rất nhiều tiền bạc) bị đưa ra xét xử về tội tham nhũng và các hành vi suy thoái, vi phạm kỷ luật quân đội.
Ngày 5/9/1950, tại Thái Nguyên, Tòa án binh tối cao mở phiên tòa đặc biệt, với khẩu hiệu “Nêu cao ánh sáng công lý trong quân đội”, “Trừng trị để giáo huấn” khẳng định tính nghiêm minh của pháp luật cách mạng trong hoàn cảnh chiến tranh gian khổ.
Kết thúc, Trần Dụ Châu bị tuyên án tử hình; bản án có ý nghĩa răn đe mạnh mẽ, đồng thời củng cố quyết tâm phòng, chống tham nhũng trong hệ thống công vụ và lực lượng vũ trang.
Nhiều tư liệu báo chí ngành Thanh tra sau này nhìn nhận vụ án như một bài học kinh điển về khách quan trong xác minh, xét xử, tách bạch cảm tính, sức ép để bảo vệ kỷ cương, kỷ luật của Nhà nước.
Nhân dịp 70 năm Ngày Truyền thống Thanh tra Việt Nam (23/11/1945 - 23/11/2015), nguyên Tổng Thanh tra Nguyễn Văn Trân đã nhắc lại lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về tính khách quan trong hoạt động thanh tra khi nói về vụ án tử hình Đại tá quân nhu Trần Dụ Châu.
Khi đó, ông Nguyễn Văn Trân cho biết, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường dạy, việc thanh tra phải rất khách quan, phải tìm hiểu từ địa phương, từ cơ sở.
Đối với vụ án Trần Dụ Châu, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã “tham khảo ý kiến của Thanh tra Chính phủ, của Thanh tra Quân đội” và “cho người điều tra thực tế” rồi mới đi đến kết luận.
Lời dạy của Bác được Tổng Thanh tra Nguyễn Văn Trân nhắc tới cho thấy, người cán bộ phải xem xét nhiều chiều, xác minh đến nơi đến chốn, kết luận phải dựa trên chứng cứ, tránh sai lệch.
Nếu khách quan được bảo đảm từ khâu tiếp nhận thông tin, tổ chức xác minh, kết luận, kiến nghị xử lý thì thanh tra mới thực sự trị được cái sai, cái xấu, cứu tổ chức, cá nhân khỏi trượt dài sai phạm đúng tinh thần thanh tra để “trị bệnh, cứu người”.
Theo Tiến sĩ Luật Ngô Ngọc Diễm, Luật Thanh tra 2025 (có hiệu lực từ 1/7/2025) tiếp tục khẳng định “khách quan” là nguyên tắc cốt lõi của hoạt động thanh tra.
Cụ thể tại Điều 4, Luật đặt ra chuỗi yêu cầu là: tuân theo pháp luật, dân chủ, công khai, khách quan, kịp thời, chính xác; không cản trở hoạt động bình thường của đối tượng thanh tra và không trùng lặp phạm vi, thời gian với kiểm toán hay cơ quan thanh tra khác.
Cấu trúc nguyên tắc này tạo “hệ kiểm soát” để khách quan không chỉ là đức tính cá nhân, mà trở thành chuẩn mực pháp lý chi phối toàn bộ quy trình: Từ lập kế hoạch rủi ro, phân công nhân sự, quản lý xung đột lợi ích, thu thập, thẩm định chứng cứ, đến công khai kết luận và đôn đốc thực hiện kiến nghị.
Liên hệ các nội dung trên, có thể thấy, khách quan luôn gắn với trách nhiệm người thực hiện nhiệm vụ thanh tra.
Bài học vụ án Trần Dụ Châu nhấn mạnh khách quan là điều kiện của công lý. Không có khách quan thì xác minh dễ lệch, kết luận thiếu chứng cứ, xử lý không thuyết phục; ngược lại, khách quan giúp kiến nghị có sức răn đe và giáo dục, củng cố kỷ cương, kỷ luật.
Lời dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh mà nguyên Tổng Thanh tra Nguyễn Văn Trân nhắc lại vào năm 2015 đã và đang được những người làm công tác thanh tra cụ thể hóa bằng cơ chế công khai quy trình, đối thoại đa chiều, ứng dụng dữ liệu và phân tích rủi ro để hạn chế thiên lệch chủ quan, đồng thời giám sát độc lập đối với đoàn thanh tra.
Khi đó, Điều 4 của Luật Thanh tra không chỉ là “điều khoản của luật” mà là “bảo hiểm thể chế” bảo vệ khách quan trong từng bước công việc, đúng tinh thần “trị bệnh, cứu người” của thế hệ đi trước và phù hợp yêu cầu quản trị hiện đại ngày nay.
