Đổi mới chất lượng, mẫu mã sản phẩm làng nghề là nhiệm vụ tất yếu trong nền kinh tế thị trường.

Hiệp hội Làng nghề Việt Nam cho biết, từ năm 2010 đến nay, lượng sản phẩm làng nghề bị tồn đọng khoảng 50%. Trong 2 năm 2011 - 2012, hiệu suất kinh doanh của các làng nghề cũng giảm sút 30 - 40%. Nhiều làng nghề tỷ phú trước đây đến nay cũng trong tình trạng đìu hiu, máy móc “đắp chiếu”.

Theo khảo sát của PV, không khí tại các xưởng sản xuất của những làng nghề thịnh vượng trước đây ở Hà Nội như mây tre đan Phú Vinh (Chương Mỹ), lụa Vạn Phúc (Hà Đông), đồ gồ Liên Hà (Đông Anh) khá trầm lắng, hoạt động cầm chừng.

Lãnh đạo Trung tâm Xúc tiến Thương mại Nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) cho biết, nguyên nhân do mặt hàng thủ công mỹ nghệ của Việt Nam thiếu tính sáng tạo. Không ít sản phẩm làm theo mẫu mã từ hàng chục năm nay. Đối với các sản phẩm xuất khẩu, đa phần chỉ dừng lại ở việc gia công cho nước ngoài.

Tại làng nghề mây tre đan Phú Vinh, các nghệ nhân thừa nhận, việc chậm cải tiến mẫu mã ảnh hưởng lớn tới việc tiêu thụ sản phẩm. Thực tế, các doanh nghiệp xuất khẩu mây tre đan đang thiếu trầm trọng sản phẩm vì thiếu lao động có năng lực. Bên cạnh đó, do các doanh nghiệp còn nhỏ lẻ, quy mô tổ chức phân phối chưa chuyên nghiệp. “Lao động làng nghề mây tre đan chủ yếu là phụ nữ, đại đa số tự học lẫn nhau, sản xuất tại gia đình bằng thời gian nông nhàn nên sản phẩm không đồng đều, dẫn đến thiếu sản phẩm tinh tế”, nghệ nhân Nguyễn Văn Trung, Giám đốc Trung tâm Dạy nghề Tư thực mây tre đan Phú Vinh nói.

Theo phân tích của TS Nguyễn Can, Phó Trưởng ban Dự án, Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, tính chất của làng nghề truyền thống mang 2 thuộc tính đặc trưng là công nghệ và nghệ thuật. Do vậy, muốn đổi mới mẫu mã và chất lượng sản phẩm, cùng với việc đẩy mạnh các hoạt động dạy nghề theo cách hiện đại, cần lưu giữ các “công nghệ sản xuất sản phẩm nghề truyền thống” dưới dạng tài liệu công nghệ. Nhà nước cần có chương trình sưu tầm và biên soạn các quy trình công nghệ, sách dạy nghề cho việc sản xuất sản phẩm.

Cùng với đó, các nghệ nhân cao tuổi cần kết hợp với các nhà công nghệ để soạn thảo dạy nghề theo quy trình mới cho thế hệ trẻ bằng cách vận dụng Luật Sở hữu Trí tuệ. Như vậy, vừa giải quyết được việc truyền nghề cho một nhóm người, vừa đưa được công nghệ vào đột phá chất lượng, mẫu mã ngay từ khâu đào tạo.

Nhiều nghệ nhân, chuyên gia làng nghề cho rằng, để thiết kế được một mẫu mã thành công, cần sự kết hợp hài hòa giữa ý tưởng của họa sỹ với bàn tay của các nghệ nhân, thợ giỏi trên cơ sở nắm bắt tốt xu hướng tiêu dùng. Vì vậy, vấn đề cải tiến, sáng tạo mẫu mã trong các làng nghề phải được gấp rút triển khai. Tuy nhiên, phải tuân thủ quan điểm “hiện đại hóa truyền thống, truyền thống hóa hiện đại”.

ThS Bùi Văn Vượng, Giám đốc Trung tâm Tạo mẫu hỗ trợ làng nghề Việt Nam chia sẻ: Trong giai đoạn hiện nay, việc ứng dụng khoa học công nghệ vào thiết kế mẫu mã khá thuận lợi. Do đó, đội ngũ nghệ nhân, thợ giỏi trong các làng nghề cần chung sức sáng tạo mẫu mã mang đậm văn hóa Việt và khẳng định ưu thế của hàng thủ công Việt trên thị trường.

Tràng An