Học sinh Hà Nội có nhiều điều kiện thuận lợi trong học tiếng Anh. Ảnh: HH

Thiếu hàng ngàn giáo viên tiếng Anh

Người ta thường ví “nếu ngôn ngữ là cây cầu nối ra thế giới, thì tiếng Anh chính là con đường cao tốc rộng mở nhất”. Việc xác định tiếng Anh là ngôn ngữ thứ 2 thay vì là môn ngoại ngữ mang hàm ý thay đổi về chất: Tiếng Anh không còn là một môn học để thi lấy điểm, mà phải trở thành công cụ giao tiếp, làm việc. Thế nhưng, nhìn thẳng vào thực tế của nền giáo dục hiện tại, giấc mơ ấy đang vấp phải những rào cản.

Nếu lấy thước đo là các thành phố lớn như: Hà Nội, TP Hồ Chí Minh hay Đà Nẵng, bức tranh dạy học tiếng Anh mang những gam màu rực rỡ. Những đứa trẻ tiểu học tại các quận trung tâm có thể tự tin tranh biện bằng tiếng Anh, tiếp cận chứng chỉ IELTS, SAT từ rất sớm.

Nhưng di chuyển về những huyện miền núi hay vùng sâu vùng xa, vùng nông thôn, bức tranh ấy lại chuyển sang gam màu khác. Tại đây, điều kiện để dạy học tiếng Anh còn nhiều thiếu thốn từ cơ sở vật chất đến giáo viên.

Theo thống kê từ Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT), cả nước hiện còn thiếu hàng ngàn giáo viên tiếng Anh, đặc biệt là cấp tiểu học khi triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

Theo tính toán của Bộ GD&ĐT, để triển khai thành công đề án, hệ thống giáo dục cần bổ sung khoảng 12.000 giáo viên tiếng Anh cho bậc mầm non; gần 10.000 giáo viên tiểu học. Bên cạnh đó, cần đào tạo, bồi dưỡng năng lực chuyên môn và nghiệp vụ cho ít nhất 200.000 giáo viên để đủ khả năng giảng dạy bằng tiếng Anh vào năm 2030.

Trao đổi về vấn đề này, Hiệu trưởng một trường THPT tại tỉnh Sơn La không giấu được tiếng thở dài: Chúng tôi đỏ mắt tìm giáo viên. Chỉ tiêu biên chế có, nhưng không ai nộp hồ sơ. Với mức lương khởi điểm của giáo viên mới ra trường cộng thêm chút phụ cấp vùng, rất khó để giữ chân những người có năng lực ngoại ngữ tốt. Họ thà ở lại thành phố dạy trung tâm hoặc làm cho doanh nghiệp với mức lương gấp 3, gấp 4 lần hơn là lên miền núi làm giáo viên.

Cần thay đổi tư duy “học để thi”

Khó khăn không chỉ nằm ở thiếu đội ngũ mà còn nằm ở chính tư duy giáo dục đã ăn sâu bám rễ hàng chục năm qua: Học để thi.

Việc "chuẩn hóa" tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ 2 đòi hỏi giáo viên không chỉ biết dạy ngữ pháp mà còn phải có khả năng giao tiếp trôi chảy, chuẩn âm và phương pháp sư phạm hiện đại. Tuy nhiên, thực tế cho thấy một bộ phận không nhỏ giáo viên tiếng Anh hiện nay, vẫn đang dạy theo lối "thầy đọc - trò chép", nặng về từ vựng rời rạc và ngữ pháp chết, trong khi kỹ năng nghe - nói lại rất hạn chế.

Thời gian qua, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã khảo sát tại 3 tỉnh, thành phố Hà Nội, Tuyên Quang, Sóc Trăng (trước khi sáp nhập địa giới hành chính) với 1.440 học sinh, 960 giáo viên về dạy tiếng Anh trong trường phổ thông hiện nay.

Kết quả cho thấy, tại khu vực nông thôn, có khoảng 30 - 40% học sinh chưa tự tin về năng lực tiếng Anh dù điểm số trên học bạ vẫn tốt. Theo đánh giá của các giáo viên có 3 - 4% ở mức độ vượt chuẩn; 50% ở mức độ đạt; khoảng 35% học sinh ở mức độ gần đạt; còn lại chưa đạt.

Ngoài ra, có 14% học sinh cho rằng, bài kiểm tra, đánh giá môn tiếng Anh chưa phù hợp. Học sinh cảm thấy áp lực khi học tiếng Anh vẫn chiếm tỉ lệ cao; thiếu môi trường thực hành, không đánh giá thường xuyên kĩ năng nghe nói.

Theo bà Trần Lưu Hoa, Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Hà Nội, cần thay đổi tư duy dạy - học tiếng Anh trong nhà trường phổ thông, từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ trong thực tiễn.

Đội ngũ giáo viên là nhân tố quyết định trong quá trình chuyển đổi này. Mỗi giáo viên vừa là người thực hiện chương trình, vừa là hạt nhân đổi mới về tư duy sư phạm, phương pháp giảng dạy và cách thức tổ chức lớp học, từ đó lan tỏa tinh thần đổi mới đến đồng nghiệp và học sinh tại đơn vị mình.

Chung quan điểm, cô Nguyễn Thu Hà, giáo viên tiếng Anh có 15 năm kinh nghiệm tại Hà Nội, hiện đang quản lý một trung tâm ngoại ngữ phân tích: Muốn tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ 2, học sinh cần một "hệ sinh thái" để “tắm mình” trong ngôn ngữ đó.

Hiện nay, thời lượng học trên trường khoảng 3-4 tiết/tuần là quá ít ỏi. Ra khỏi lớp, các con lại nói tiếng Việt. Môi trường giao tiếp không có, động lực học tập chỉ là điểm số, nên việc học trở nên khô khan và áp lực.

Ở các trường quốc tế, họ dạy Toán, Khoa học bằng tiếng Anh, đó mới là cách biến nó thành ngôn ngữ thứ 2. Còn với trường công lập, để làm được điều này cần sự đồng bộ cực lớn về trình độ giáo viên các môn học khác, điều mà chúng ta chưa thể làm ngay trong 5-10 năm tới.

Ngoài những khó khăn trên, cơ sở vật chất cũng là trở ngại lớn, kết quả khảo sát của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam về điều kiện đảm bảo cho việc dạy học tiếng Anh cho thấy, phần lớn giáo viên (40 - 50%) cho rằng, nhà trường chỉ đáp ứng được một phần yêu cầu; tỉ lệ giáo viên đánh giá điều kiện “đáp ứng đầy đủ” chỉ 25 - 27%.

Trước những khó khăn trong thực tế khi triển khai đề án đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ 2 trong trường học, ông Nguyễn Thế Sơn, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông (Bộ GD&ĐT) khẳng định, Bộ sẽ tính toán các giải pháp phù hợp với nhu cầu từng địa phương. Việc triển khai đề án phải thực hiện theo lộ trình, dựa trên điều kiện thực tế. Vì vậy, các địa phương cần cân nhắc kỹ nguồn lực, từ cơ sở vật chất đến đội ngũ giáo viên, để có phương án triển khai phù hợp