Tính đến năm 2013 này, cây đa Tân Trào đã tròn 300 tuổi

Làng Kim Long là một vùng đất có cảnh quan thiên nhiên “sơn thuỷ, hữu tình”, cây đa Tân Trào ở đầu làng, phía trước nhà ông Hoàng Trung Dân, đây là cây đa đôi cành lá xum xuê bóng rợp, tán rộng, phía Tây có cây si cành lá xanh tốt. Kim Long còn có một vị trí chiến lược quân sự, thuận tiện cho phong trào cách mạng phát triển, khi thuận tiện dễ dàng tấn công, khi gặp khó khăn có thể phòng ngự. Từ khi cách mạng về, nhân dân đổi lại câu ca “Kim Long đất hiểm tứ bề/ Kẻ địch muốn chết thì về Kim Long”.

Từ vị trí chiến lược quan trọng này, trong Cách mạng tháng Tám năm 1945, Kim Long được chọn là “Trung tâm Thủ đô lâm thời khu giải phóng”, là nơi liên lạc giữa các vùng Việt Bắc, Tây Bắc và đồng bằng Bắc Bộ.

Trong Cách mạng tháng Tám, làng Kim Long có 23 hộ gia đình dân tộc Tày, nhà nào cũng được sử dụng phục vụ cho cách mạng, nhà thì đặt cơ quan in báo, nhà thì đặt điện đài, nhà thì bộ đội giải phóng quân đóng, sau này các ngôi nhà trong làng đều có các vị đại biểu về dự Quốc dân Đại hội ở.Nhà ông Nguyễn Tiến Sự, thôn Tân Lập, xã Tân Trào, nơi Bác Hồ ở và làm việc 1 tuần trước khi lên lán Nà Lừa

Để chuẩn bị tiến tới Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước, ngày 04/5/1945, Bác Hồ bắt đầu cuộc hành trình Pắc Bó - Tân Trào. Cùng đi với Bác còn có tiểu đội bảo vệ và hai người bạn Đồng minh là hai sĩ quan Mỹ sang giúp ta về kỹ thuật vô tuyến điện.

Ngày 21/5/1945, Bác cùng đoàn cán bộ đến đình Hồng Thái, sau đó vượt sông Phó Đáy vào làng Kim Long. Khoảng 16 giờ cùng ngày Bác cùng đoàn cán bộ đến làng Kim Long. Theo sự bố trí của đồng chí Võ Nguyên Giáp, Bác và hai người lính Đồng minh phụ trách điện đài đến ở nhà ông Nguyễn Tiến Sự lúc đó là chủ nhiệm Việt Minh của làng. Điện đài bố trí dưới tán cây trong vườn nhà ông Sự để giữ liên lạc với quân Đồng minh ở bên kia biên giới. Ở nhà ông Nguyễn Tiến Sự khoảng một tuần, để đảm bảo bí mật và tiện làm việc, Bác Hồ đã chuyển lên lán Nà Lừa.

Cách nhà ông Nguyễn Tiến Sự 300m là nhà ông Hoàng Trung Dân, nơi đồng chí Võ Nguyên Giáp ở và làm việc trong thời gian chuẩn bị tiến tới Tổng khởi nghĩa, từ ngày 21/5 đến ngày 16/8/1945.

Sau khi chuyển lên lán Nà Lừa, qua bộ máy điện đài của chuyên gia điện đài của quân Đồng minh, Bác liên lạc được với đại diện quân Đồng minh ở Côn Minh, Trung Quốc. Bác đồng ý cho một nhóm quân Đồng minh nhảy dù xuống Tân Trào. Nhà ông Hoàng Trung Dân, thôn Tân Lập, xã Tân Trào, nơi đồng chí Võ Nguyên Giáp ở và làm việc những ngày chuẩn bị Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám năm 1945

Ngày 16/7/1945, đội “Con nai” gồm 5 người, do thiếu tá Thomas chỉ huy, đã nhảy dù xuống làng Kim Long. Những ngày sau, máy bay quân Đồng minh từ Côn Minh bay đến thả nhiều dù hàng gồm vũ khí, quân tư trang, thuốc men… xuống cánh đồng làng Kim Long giúp Việt Minh.

Cách cây đa Tân Trào 30m về phía Bắc là Nhà Cứu quốc, phụ trách là đồng chí Trần Thị Minh Châu. Tại đây, thường diễn ra các hoạt động diễn kịch, biểu diễn văn nghệ, đốt lửa trại... với mục đích tập trung quần chúng nhân dân để tuyên truyền giác ngộ cách mạng, khích lệ tinh thần yêu nước, đoàn kết.

Từ khi Bác Hồ và Trung ương về, làng Kim Long thực sự là “Trung  tâm Thủ đô lâm thời, trái tim cách mạng Việt Nam”. Từ đây, mọi chủ trương, đường lối, phương châm, sách lược của Đảng được truyền đi khắp nơi trong cả nước, nhằm đẩy mạnh công cuộc chuẩn bị Tổng khởi nghĩa.

Ngày 12/8/1945, sau khi nhận được tin Nhật gửi công hàm cho Mỹ và các nước Đồng minh đề nghị mở cuộc đàm phán, chấp nhận “ngừng bắn” chứ không chấp nhận “đầu hàng vô điều kiện”, Bác hội ý với Ban Thường vụ Trung ương quyết định Tổng khởi nghĩa vũ trang trong cả nước.

Ngày 13/8/1945, theo đề nghị của Bác, Hội nghị cán bộ toàn quốc của Đảng được tổ chức tại khu rừng Nà Lừa.

Chiều ngày 16/8/1945, thi hành mệnh lệnh của Uỷ ban khởi nghĩa, lễ xuất quân được cử hành dưới bóng đa Tân Trào. Có mặt trong lễ xuất quân là đơn vị chủ lực của Quân giải phóng, mà hạt nhân là Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân do Bác Hồ chỉ thị thành lập ngày 22/12/1944.Đại tướng Võ Nguyên Giáp đọc Quân lệnh số I, Quyết định thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân (22/12/1944)

Gần 200 chiến sĩ Quân giải phóng đứng thành hai hàng dọc từ cây đa xuống cây si, trước mặt là lá cờ đỏ sao vàng năm cánh bay phấp phới, các Đại biểu về dự Quốc dân Đại hội và nhân dân Tân Trào đến dự và tiễn đưa bộ đội đi chiến đấu. Đồng chí Võ Nguyên Giáp thay mặt Uỷ ban khởi nghĩa toàn quốc đọc bản Quân lệnh số 1 hạ lệnh xuất quân, đoàn Quân giải phóng rầm rập lên đường, tiến sang giải phóng Thái Nguyên và tiến về Hà Nội. Đoàn quân vừa đi vừa hát vang bài ca “Nam tiến”: “Cờ giải phóng phất cao mau thẳng tiến/ Trời phương Nam dân chúng đang mong chờ”.

Từ giờ phút đó, cây đa Tân Trào trở thành một trong những biểu tượng của Cách mạng tháng Tám, là nơi chứng kiến lễ xuất quân công khai đầu tiên của Quân giải phóng Việt Nam. Từ lễ xuất quân này, Quân giải phóng đã thành những binh đoàn hùng mạnh, đi suốt dọc dài đất nước, đánh thắng nhiều kẻ thù xâm lược, làm nên những chiến thắng thần kỳ của Quân đội nhân dân Việt Nam.

Nhã Thụy (Theo Ban quản lý khu du lịch Tân Trào - tỉnh Tuyên Quang)