(Thanh tra) - Bên cạnh thiếu hụt chuyên gia đầu ngành, “tổng công trình sư” trong lĩnh vực quan trọng, Đoàn Giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ ra, một bộ phận không nhỏ sinh viên tốt nghiệp đại học chưa đáp ứng yêu cầu của nhà tuyển dụng, nhất là kỹ năng, độ thích ứng và tính chuyên nghiệp.
Sáng 10/7, Ủy ban Thường vụ Quốc hội họp phiên 47, cho ý kiến bước đầu về dự thảo Báo cáo kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển và sử dụng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao.
Phát biểu khai mạc phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, chuyên đề giám sát này rất thiết thực và có ý nghĩa chiến lược trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn mới cần nguồn nhân lực chất lượng cao làm nền tảng cho tăng trưởng nhanh, bền vững.
Theo ông, Bộ Chính trị sẽ cho ý kiến về nghị quyết tập trung phát triển giáo dục và đào tạo, cũng như nghị quyết liên quan chăm sóc sức khỏe cho nhân dân.
"Chúng ta sẽ có 6 nghị quyết. Vừa qua, đã triển khai 4 nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị. Quốc hội đã thông qua 3 nghị quyết về khoa học, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; nghị quyết về xây dựng, thực thi pháp luật; nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân. Đây là các nghị quyết rất quan trọng”, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nói.
6 năm thu hút được 706 sinh viên xuất sắc, cán bộ trẻ vào cơ quan Nhà nước
Trình bày báo cáo giám sát sau đó, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh cho hay, Đoàn Giám sát cho rằng, thời điểm hiện nay, nguồn nhân lực của nước ta cơ bản đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.
Quy mô nguồn nhân lực có bước phát triển, cơ cấu ngày càng phù hợp hơn; trình độ, kỹ năng của lực lượng lao động được nâng lên. Năng suất lao động, việc làm, thu nhập của người lao động có chuyển biến tích cực.
Với khu vực công, đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức chiếm tỷ lệ không nhiều trong tổng số lực lượng lao động toàn xã hội, phần lớn có trình độ từ đại học trở lên.
Công tác tuyển dụng, sử dụng, quản lý và phát triển nguồn nhân lực cán bộ, công chức, viên chức được thực hiện nghiêm túc, bảo đảm công khai, minh bạch theo quy định. “Chất lượng, trình độ đội ngũ nhìn chung đáp ứng tốt yêu cầu”, ông Vinh nói.
Với khu vực ngoài công lập, theo ông Vinh, số lượng lao động có sự gia tăng, nhất là trong khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Năm 2024, cả nước có gần 47,3 triệu người lao động làm việc ở khu vực ngoài Nhà nước, chiếm 89,3% tổng lực lượng lao động và chiếm trên 91% tổng số lao động có việc làm của nền kinh tế.
Đoàn Giám sát cũng nhận định, quy mô đào tạo đại học và nghề nghiệp nhìn chung ổn định trong giai đoạn giám sát. Cơ cấu ngành nghề, trình độ, lĩnh vực đào tạo đa dạng. Nhiều ngành mới được mở, thích ứng nhanh với nhu cầu của thị trường lao động.
Các chính sách thu hút, trọng dụng, đãi ngộ nhân lực chất lượng cao của các bộ, ngành địa phương bước đầu đã phát huy hiệu quả.
Từ năm 2018 đến tháng 10/2024, có 706 sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, cán bộ khoa học trẻ được thu hút, tuyển dụng vào làm việc trong các cơ quan, tổ chức.
Nhiều công chức, viên chức, người lao động được cấp học bổng, hỗ trợ đào tạo sau đại học ở trong nước và ngoài nước, hỗ trợ một lần khi thu hút nhân tài về địa phương.
Một số địa phương, đơn vị sự nghiệp công lập đã thực hiện thi tuyển công khai một số vị trí lãnh đạo, cho phép nhân sự ngoài hệ thống được thi tuyển, thí điểm trả lương cao cho giảng viên, bác sĩ giỏi, có cơ chế nội bộ linh hoạt về lương, môi trường làm việc và chế độ đãi ngộ khác để giữ người tài.
Thiếu “tổng công trình sư”, cơ cấu nguồn nhân lực chất lượng cao chưa hợp lý
Song, theo ông Vinh, cơ chế, chính sách đặc biệt để thu hút, đào tạo, bồi dưỡng, trọng dụng nhân lực chất lượng cao, nhân tài chậm đổi mới. Chính sách tuyển dụng, thu nhập, tạo môi trường làm việc chưa thực sự hấp dẫn. Cơ cấu, số lượng nguồn nhân lực chất lượng cao chưa hợp lý.
“Đang thiếu hụt chuyên gia đầu ngành, tổng công trình sư trong các lĩnh vực quan trọng, nhất là công nghệ mới, công nghệ cao, có đủ năng lực dẫn dắt, thúc đẩy kinh tế phát triển bứt phá”, ông Vinh nói.
Đoàn Giám sát cũng nhận định, cơ cấu ngành nghề đào tạo chưa thực sự hợp lý, chưa gắn kết chặt chẽ và theo kịp nhu cầu của thực tiễn. Đáng lưu ý, một bộ phận không nhỏ sinh viên tốt nghiệp đại học chưa đáp ứng yêu cầu của nhà tuyển dụng, nhất là về kỹ năng, độ thích ứng và tính chuyên nghiệp.
“Ước tính 30% sinh viên tốt nghiệp không làm việc trong lĩnh vực được đào tạo”, ông Vinh cho biết và nói, công tác hướng nghiệp, định hướng nghề nghiệp cho học sinh chưa thực sự hiệu quả.
Cơ cấu lao động có sự chuyển dịch tích cực, song còn chậm. Tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức còn khá cao, chiếm 64,6% lực lượng lao động, đa số thu nhập thấp, thời gian làm việc kéo dài, điều kiện lao động không bảo đảm. Cả nước còn khoảng 38 triệu lao động chưa qua đào tạo.
Theo Đoàn Giám sát, chất lượng lao động tuy có cải thiện nhưng tốc độ chậm, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển của thị trường lao động trong bối cảnh đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Việc tuyển dụng, sử dụng nguồn nhân lực ở khu vực công, nhất là trong đơn vị sự nghiệp công lập còn có một số bất cập. Chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức ở nước ngoài sử dụng ngân sách nhà nước chưa đạt hiệu quả cao, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
Xử lý cơ sở đào tạo không bảo đảm chất lượng, chú trọng thu hút nhân tài
Từ kết quả giám sát, Đoàn Giám sát đề xuất các nhóm giải pháp. Bên cạnh tiếp tục hoàn thiện thể chế, Đoàn Giám sát đề nghị đầu tư, nâng cao chất lượng đào tạo của các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp trọng điểm, gắn với các nhóm ngành nghề được ưu tiên, những lĩnh vực mới, lĩnh vực quan trọng.
“Kiên quyết xử lý các cơ sở đào tạo không bảo đảm chất lượng. Ưu tiên đầu tư cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tại các TP lớn, các vùng kinh tế trọng điểm để hình thành các cơ sở giáo dục nghề nghiệp chất lượng cao; hình thành các trung tâm quốc gia, trung tâm vùng đào tạo và thực hành nghề chất lượng cao”, ông Vinh nêu.
Trong sử dụng nguồn nhân lực, theo Đoàn Giám sát, cần hoàn thiện đề án vị trí việc làm của các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập các cấp sau sắp xếp tổ chức, bộ máy.
Thực hiện triệt để và có hiệu quả các quy định về tuyển dụng, sử dụng và thực hiện chính sách, chế độ nhằm thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao vào làm việc trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị
Song song là chú trọng việc thu hút nhân tài là sinh viên Việt Nam học tập ở nước ngoài, chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành, “tổng công trình sư” người Việt Nam ở nước ngoài và chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành là người nước ngoài làm việc trong những lĩnh vực mới, lĩnh vực quan trọng (trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, luật, công nghiệp quốc phòng, khí tượng thủy văn...).
Đoàn Giám sát cũng kiến nghị đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong theo dõi, dự báo, quy hoạch phát triển nguồn nhân lực; trong triển khai hệ thống dịch vụ việc làm.
Cần phát triển cơ sở dữ liệu về lao động, quản lý lao động khu vực công và tư, gắn kết, liên thông với các cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và các cơ sở dữ liệu chuyên ngành khác để phục vụ việc hoạch định chính sách về phát triển nguồn nhân lực, trong đó có nhân lực chất lượng cao, theo Đoàn Giám sát.
