Cuộc cách mạng sắp xếp, tinh gọn bộ máy ở Trung ương; sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã, kết thúc sứ mệnh lịch sử của cấp huyện và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp là bước đột phá vĩ đại.

Công cuộc này đã mở ra không gian phát triển mới cho đất nước để bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc phát triển giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng.

Muốn bay cao, bay xa, bộ máy phải nhẹ nhàng

Chia sẻ khi gặp các nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, lão thành cách mạng và đại biểu Quốc hội qua các thời kỳ nhân kỷ niệm 80 năm cách mạng tháng 8, Quốc khánh 2/9, Tổng Bí thư Tô Lâm cho hay, quyết định tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy và tổ chức chính quyền 3 cấp gồm 2 cấp ở địa phương với việc cơ cấu lại không gian phát triển của địa giới hành chính cấp tỉnh, cấp xã là thành quả của sự quyết liệt đổi mới tư duy của Đảng.

Tổng Bí thư Tô Lâm và Thủ tướng Phạm Minh Chính. Ảnh: Đoàn Bắc

Quyết định này tạo đột phá mạnh mẽ trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo; tạo ra khí thế mới, động lực mới cho sự nghiệp tiếp tục đổi mới toàn diện; đưa đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới.

“Muốn phát triển, muốn bay cao, bay xa thì bộ máy phải nhẹ nhàng. Nặng nề không thể bay cao, bay xa được”, Tổng Bí thư nhấn mạnh và cho rằng, bộ máy mới đã gọn nhẹ, tiết kiệm, tạo ra không khí, tư duy làm việc mới.

Với “quyết định lịch sử” của Quốc hội vào ngày 12/6, Việt Nam chính thức từ 63 tỉnh, thành còn 34 tỉnh, TP. Bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp đồng thời được vận hành trên 34 tỉnh, TP của cả nước vào ngày 1/7. Tổng Bí thư Tô Lâm gọi đây là “thời khắc thiêng liêng và trọng đại của dân tộc”.

Sau 2 tháng, guồng máy hoạt động của các tổ chức, cơ quan, đơn vị trong hệ thống chính trị 3 cấp, đặc biệt là cấp xã hoạt động đồng bộ, thông suốt, cơ bản đáp ứng được yêu cầu của Nhân dân, phục vụ người dân tốt hơn, thuận tiện hơn.

Mối liên hệ giữa cấp Trung ương, cấp tỉnh và cấp xã đang dần dần hoàn thiện trong một chỉnh thể hành chính mới. Đặt biệt, việc tổ chức, sắp xếp lại bộ máy, đã giúp chức năng quản trị xã hội, quản trị địa phương hiệu quả hơn, thông minh hơn, cải cách hành chính mạnh mẽ và sâu rộng, sát thực tế hơn.

“Chúng ta đã chuyển đổi trạng thái từ nền hành chính quản lý sang nền hành chính kiến tạo, phục vụ Nhân dân bước đầu đã hoạt động ổn định, thông suốt; giải quyết thủ tục hành chính nhanh chóng, thuận lợi hơn, tiết kiệm thời gian, chi phí đi lại cho người dân, doanh nghiệp”, theo nhận định của Thủ tướng Phạm Minh Chính.

Trao đổi với PV Báo Thanh tra, TS Bùi Đức Thụ, nguyên Phó Trưởng ban Công tác đại biểu (nay là Uỷ ban Công tác đại biểu của Quốc hội) nhấn mạnh, đất nước đang trong giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, có nhiều điểm nhấn tạo dấu ấn lịch sử.

Một trong những dấu ấn nổi bật, theo ông Thụ, là chúng ta đã cơ cấu sắp xếp lại tổ chức bộ máy theo hướng gọn nhẹ, tinh giản, hiệu lực, hiệu quả, để Việt Nam bứt phá.

“Trong điều kiện mới, khi môi trường quản lý kinh tế xã hội có nhiều thay đổi, nhất là cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 xâm nhập vào đời sống và các lĩnh vực quản lý Nhà nước, việc mở rộng quy mô từng đơn vị hành chính, gắn với cắt giảm cấp trung gian không cần thiết để bộ máy gọn nhẹ hơn, hiệu lực, hiệu quả hơn trở thành vấn đề cấp bách”, ông Thụ nói.

Chúng ta đã sắp xếp giảm số bộ, sáp nhập cấp tỉnh, cấp xã; bỏ đơn vị hành chính cấp huyện, đẩy mạnh phân cấp từ Trung ương cho địa phương, từ cấp tỉnh cho cấp xã và đạt kết quả.

“Đặc biệt, lúc sắp xếp tổ chức bộ máy dẫn đến một vài xáo trộn, nhưng vẫn bảo đảm nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội, an ninh trật tự. Không khí toàn xã hội tin tưởng vững chắc vào sự phát triển tất yếu của dân tộc trong giai đoạn mới, kỳ vọng đất nước phát triển nhanh, mạnh, bền vững”, ông Thụ nhìn nhận.

Định hình lại sự phát triển kinh tế của dân tộc

TS Bùi Đức Thụ phân tích thêm, nền kinh tế đứng trước nhiều khó khăn, thách thức nhưng vẫn ổn định, tăng trưởng ở mức cao. GDP của Việt Nam qua 7 tháng đã đạt khoảng 8% và với đà này, cuối năm có thể đạt cao trên 8%. Đời sống người dân được cải thiện từng bước.

TS Bùi Đức Thụ, nguyên Phó Trưởng ban Công tác đại biểu (nay là Uỷ ban Công tác đại biểu của Quốc hội). Ảnh: Đ.X

Uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế dưới con mắt của nhà đầu tư là điểm sáng trong khu vực và thế giới.  Không chỉ thế, trong phát triển kinh tế, Việt Nam đã chú trọng thay đổi về chất.

“Thay vì phát triển theo chiều rộng dựa vào lao động rẻ và tài nguyên tự nhiên, chúng ta đã định hình lại sự phát triển của dân tộc thời gian tới. Đó là, đi vào đầu tư theo chiều sâu, đẩy mạnh công nghệ, đổi mới sáng tạo để tạo đột phá về năng suất lao động, hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh, tăng sức cạnh tranh của hàng hóa trong nước, cũng như cạnh tranh của dân tộc”, ông Thụ nhấn mạnh.

Để đảm bảo việc chuyển đổi và thiết lập cơ chế hoạt động mới của hệ thống chính quyền mới, dưới sự chỉ đạo của Trung ương Đảng, Quốc hội quyết liệt, Chính phủ khẩn trương phối hợp để sửa các luật về tổ chức và các luật khác có liên quan, cũng như đổi mới công tác lập pháp.

Ông Thụ đặc biệt nhấn mạnh, đất nước đang trong quá trình thay đổi hết sức mạnh mẽ từ tổ chức, vận hành bộ máy hành chính, đến tiến trình cơ cấu lại kinh tế, thì cần nhanh chóng xóa bỏ những quy định pháp luật đang là “nút thắt, rào cản” sự phát triển.

Việc đổi mới công tác lập pháp theo hướng những gì đã rõ, ổn định thì luật hóa, còn những vấn đề chưa ổn định thì giao Chính phủ ban hành nghị định hướng dẫn chi tiết, theo ông Thụ, nhằm ổn định đời sống của đạo luật, tránh sửa đổi liên tục, dẫn đến môi trường pháp lý kém ổn định và không kịp thời.

1 góc TP Hồ Chí Minh. Ảnh: tphcm.gov.vn

“Phân cấp trong quá trình lập pháp cần chú ý vai trò Quốc hội không được giảm sút, cần tăng cường giám sát việc ban hành nghị định, thông tư, đảm bảo các văn bản dưới luật phải thể hiện đúng tinh thần cải cách, đúng quy định trong luật”, ông Thụ góp ý.

Ông nói thêm rằng, các nghị định, thông tư phải đảm bảo tính kịp thời, tránh tình trạng “nghị định, thông tư chờ nhau”, nhưng phải bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật.

Những lần tách, nhập tỉnh, thành ở Việt Nam

Trở lại việc sắp xếp địa giới hành chính trong lịch sử, Việt Nam đã thực hiện nhiều lần tách, nhập tỉnh.

PGS.TS Nguyễn Đình Lê (Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn) cho rằng, tách hay nhập các đơn vị hành chính tùy thuộc vào điều kiện khách quan và hơn thế nữa còn phụ thuộc vào người hoạch định chính sách… Suốt từ năm 1945 đến năm 2025, dù có thể chế chính trị - xã hội khác nhau nhưng Việt Nam vẫn duy trì khoảng từ 40 đến 70 tỉnh, thành.

Năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập vào ngày 2/9, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, chính là tuyên bố thống nhất về lãnh thổ, thể chế và tương lai, mở ra một thời đại mới.

Sau khi thống nhất đất nước vào tháng 4/1975, Việt Nam có 72 đơn vị hành chính, trong đó, miền Bắc có 25 đơn vị và miền Nam có 47 đơn vị.

Đến tháng 12/1975, Quốc hội khóa V đã ra nghị quyết bãi bỏ cấp khu, giải thể khu tự trị, hợp nhất đơn vị hành chính, sáp nhập nhiều tỉnh phía Bắc và Bắc Trung Bộ.

Đầu 1976, việc sáp nhập tiếp tục được thực hiện trên diện rộng trải dài từ Bắc Trung Bộ đến các tỉnh Tây Nam Bộ và các tỉnh Tây Nguyên. Khi này, cả nước chỉ còn 38 đơn vị hành chính cấp tỉnh.

Vào năm 1978, Quốc hội phê chuẩn mở rộng địa giới Hà Nội, sáp nhập thêm 5 huyện; tách tỉnh Cao Lạng thành hai tỉnh Cao Bằng và Lạng Sơn, cả nước lúc này có 39 tỉnh, TP.

Một năm sau, năm 1979, đặc khu Vũng Tàu - Côn Đảo, tương đương cấp tỉnh được thành lập, đưa cả nước có 40 đơn vị hành chính.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ảnh: Quang Huy

Năm 1989, cả nước có 44 tỉnh thành, đặc khu; gồm 40 tỉnh, 3 TP và đặc khu Vũng Tàu - Côn Đảo. Thời điểm này, tỉnh Bình Trị Thiên được tách ra làm 3 tỉnh là Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên - Huế; tỉnh Nghĩa Bình được tách ra thành Quảng Ngãi và Bình Định; tỉnh Phú Khánh được tách ra thành tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa.

Sau 2 năm, đến năm 1991, Việt Nam có 53 tỉnh, TP. Hàng loạt tỉnh nhập lại trước đây được tách ra. Như: tách tỉnh Hà Tuyên thành 2 tỉnh Hà Giang và Tuyên Quang; tỉnh Hoàng Liên Sơn thành hai tỉnh Lào Cai và Yên Bái; tỉnh Hà Sơn Bình được tách ra thành tỉnh Hà Tây và tỉnh Hòa Bình; tỉnh Nghệ Tĩnh tách ra thành tỉnh Nghệ An và tỉnh Hà Tĩnh…

Năm 1997, cả nước tăng lên 61 tỉnh, thành khi một số tỉnh tiếp tục chia tách. Cụ thể, tỉnh Bắc Thái tách thành tỉnh Bắc Kạn và tỉnh Thái Nguyên; tỉnh Hà Bắc tách thành tỉnh Bắc Giang và tỉnh Bắc Ninh; tỉnh Nam Hà tách thành tỉnh Hà Nam và tỉnh Nam Định; tỉnh Hải Hưng tách thành tỉnh Hải Dương và tỉnh Hưng Yên.

Cũng trong năm này, tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng chia tách thành hai đơn vị hành chính là tỉnh Quảng Nam và TP Đà Nẵng (trực thuộc Trung ương); tỉnh Sông Bé tách thành hai tỉnh là Bình Dương và Bình Phước; tỉnh Vĩnh Phú tách thành hai tỉnh là Vĩnh Phúc và tỉnh Phú Thọ; tỉnh Minh Hải tách ra thành hai tỉnh Bạc Liêu và tỉnh Cà Mau.

Đến năm 2004, nước ta tách thêm 3 tỉnh nâng số đơn vị hành chính cấp tỉnh lên 64. Cụ thể, tỉnh Đắk Lắk tách thành tỉnh Đắk Nông và tỉnh Đắk Lắk; tỉnh Cần Thơ tách thành tỉnh Hậu Giang và TP Cần Thơ (trực thuộc Trung ương); tỉnh Lai Châu tách ra thành tỉnh Lai Châu và tỉnh Điện Biên.

Sau 4 năm, vào năm 2008, Quốc hội biểu quyết thông qua nghị quyết sáp nhập tỉnh Hà Tây, 4 xã của tỉnh Hòa Bình và huyện Mê Linh (Vĩnh Phúc) về TP Hà Nội.

Từ năm 2008 đến giữa năm 2025, Việt Nam giữ nguyên số đơn vị hành chính gồm 63 tỉnh, TP; trong đó có 57 tỉnh và 6 TP trực thuộc Trung ương gồm Hà Nội, TP HCM, Đà Nẵng, Cần Thơ, Hải Phòng, TP Huế (được đổi từ tỉnh Thừa Thiên Huế thành TP thuộc Trung ương vào 2024).

Hiện tại đất nước có 34 tỉnh, TP, trong đó địa giới nhiều đơn vị đều có rừng, đồng bằng, biển.