Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Tiến. Ảnh: Đ.X

Sáng 7/9, tiếp tục phiên họp toàn thể thứ 10, Uỷ ban Tư pháp thẩm tra Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi).

Trình bày tờ trình, Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Tiến cho hay dự thảo luật kế thừa những quy định của Luật Tổ chức TAND năm 2014 còn phù hợp; đồng thời, sửa đổi, bổ sung nhiều quy định nhằm khắc phục những vướng mắc, bất cập trong thực tiễn, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong giai đoạn mới.

Dự thảo luật gồm 151 điều; trong đó, bổ sung 51 điều mới, sửa đổi 93 điều, giữ nguyên 07 điều. So với Luật Tổ chức TAND năm 2014, dự thảo luật giảm 2 chương, tăng thêm 54 điều.

"Đổi tên" gọi để bảo đảm tính độc lập xét xử của tòa án

Điểm mới đáng chú ý là dự thảo bổ sung nhiều quy định để hoàn thiện tổ chức bộ máy của toà án. Trong đó, dự thảo luật quy định TAND phúc thẩm thay cho TAND cấp tỉnh; TAND sơ thẩm thay cho TAND cấp huyện.

“Ví dụ, TAND phúc thẩm Hà Nội, TAND sơ thẩm Hoàn Kiếm…”, ông Tiến dẫn chứng.

Theo Phó Chánh án TAND Tối cao, quy định trên để thể chế hóa nhiệm vụ “bảo đảm tính độc lập của tòa án theo thẩm quyền xét xử” được đề ra tại Nghị quyết số 27 của Trung ương.

“Việc thay đổi nêu trên không ảnh hưởng đến hoạt động và quan hệ phối hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng cùng cấp nhưng sẽ góp phần thực hiện nguyên tắc độc lập xét xử và khẳng định địa vị pháp lý của toà án trong Nhà nước pháp quyền XHCN”, ông Tiến nhấn mạnh.

Văn bản tham gia ý kiến đối với dự thảo do Bộ trưởng Tư pháp Lê Thành Long thừa uỷ quyền của Thủ tướng ký ngày 6/9 cho biết, Chính phủ nhất trí với chủ trương xây dựng hệ thống toà án độc lập theo thẩm quyền xét xử.

Nhưng Chính phủ nhận thấy dù dự thảo luật đổi tên, TAND sơ thẩm, TAND phúc thẩm vẫn sắp xếp theo đơn vị hành chính và không làm giảm số lượng các toà án, chưa thể hiện đặc thù của mô hình tổ chức toà án theo thẩm quyền xét xử.

Cạnh đó, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các toà án này không thay đổi mà vẫn giữ nguyên như quy định hiện hành.

“Thay đổi này của dự thảo luật mới chỉ dừng lại ở thay đổi tên gọi của các TAND mà chưa có sự thay đổi nào về tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của hệ thống toà án để đáp ứng với chủ trương của Đảng được nêu tại Nghị quyết số 27”, văn bản nêu.

Băn khoăn "đổi tên" gọi tòa án làm phát sinh chi phí

Cho rằng với thay đổi về tên gọi của hệ thống TAND cần sửa đổi, bổ sung các đạo luật liên quan trong lĩnh vực tư pháp và nguồn lực kèm theo để thực hiện, Chính phủ đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục đánh giá kỹ hơn nội dung này.

Toàn cảnh phiên họp của Uỷ ban Tư pháp thẩm tra Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi). Ảnh: Đ.X

Tại văn bản góp ý gửi TAND Tối cao, Văn phòng Chủ tịch nước cho rằng, việc đổi tên tòa án không giải quyết được triệt để đảm bảo tính độc lập của tòa án. Cơ quan này cũng lưu ý, thực tiễn có rất nhiều đơn vị có tên tỉnh và tên TP trực thuộc tỉnh trùng nhau, như TAND sơ thẩm Hưng Yên, TAND phúc thẩm Hưng Yên.

“Việc đổi tên mang tính cơ học sẽ dẫn đến sự bất cập trong nhận thức của người dân về phạm vi thẩm quyền sơ thẩm, phúc thẩm theo địa hạt tư pháp của tòa án; từ đó dẫn đến khó khăn cho người dân khi có nhu cầu tiếp cận tòa án trong thực tiễn”, Văn phòng Chủ tịch nước nêu ý kiến.

Đa số ý kiến trong nhóm nghiên cứu của Ủy ban Tư pháp cũng không đồng ý quy định TAND sơ thẩm thay cho TAND cấp huyện, TAND phúc thẩm thay cho TAND cấp tỉnh.

“Việc “đổi tên” các tòa án này nhưng thẩm quyền xét xử của các tòa án không thay đổi; không tương thích với tổ chức các cơ quan tư pháp ở địa phương và phát sinh chi phí. Độc lập giữa các cấp xét xử không hoàn toàn phụ thuộc vào tên gọi của tòa án”, theo đa số ý kiến trong nhóm nghiên cứu.

Ý kiến khác trong nhóm nghiên cứu của Ủy ban Tư pháp tán thành quy định TAND sơ thẩm thay cho TAND cấp huyện, TAND phúc thẩm thay cho TAND cấp tỉnh.

Bởi theo quan điểm này “quy định như dự thảo không ảnh hưởng đến hoạt động và quan hệ phối hợp với các cơ quan tố tụng cùng cấp; không phát sinh thêm đầu mối, biên chế; không xáo trộn về tổ chức cán bộ”.

Dự thảo luật bổ sung quy định trong hệ thống tòa án có các TAND sơ thẩm chuyên biệt để xét xử một số loại án đặc thù.

“Việc thành lập các tòa án sơ thẩm chuyên biệt sẽ do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định trên cơ sở đề nghị của Chánh án TAND Tối cao, tùy thuộc vào tình hình thực tế”, ông Nguyễn Văn Tiến nói.

Phó Chánh án TAND Tối cao nhấn mạnh rằng, việc thành lập các tòa án sơ thẩm chuyên biệt sẽ bảo đảm tính chuyên nghiệp trong tổ chức và hoạt động; phát huy trình độ chuyên môn sâu của thẩm phán, hội thẩm trong xét xử, từ đó nâng cao chất lượng, hiệu quả giải quyết các loại việc này. 

Đề xuất tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ

Dự thảo luật sửa đổi theo hướng tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ. Theo lãnh đạo TAND Tối cao, trong vụ án hình sự, tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ đã được cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, viện kiểm sát thu thập, làm rõ tại phiên tòa và kết quả tranh tụng tại phiên tòa để xét xử.

Còn vụ việc dân sự, vụ án hành chính, tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ mà các bên đã thu thập, giao nộp cho tòa án theo quy định của pháp luật tố tụng và kết quả tranh tụng tại phiên tòa để xét xử.

“Tòa án thu thập chứng cứ, rồi sau đó xét xử theo chứng cứ do tự mình thu thập có thể sẽ không khách quan và xem nhẹ các nguồn chứng cứ khác do các bên thu thập”, ông Tiến nêu.

Vì vậy, việc điều chỉnh nhiệm vụ, quyền hạn thu thập tài liệu, chứng cứ của tòa án nhằm bảo đảm thực hiện đúng nguyên tắc vô tư, khách quan, để tòa án luôn giữ vai trò là trọng tài và phán xử trên cơ sở chứng cứ mà các bên đưa ra, thực sự tôn trọng nguyên tắc tranh tụng và “việc dân sự cốt ở đôi bên”.

Với trường hợp đương sự là người yếu thế trong xã hội, theo Phó Chánh án TAND Tối cao, tòa án sẽ hướng dẫn, hỗ trợ trong thu thập chứng cứ theo quy định của pháp luật.