(Thanh tra) - Biến đổi khí hậu đang tác động mạnh mẽ tới mô hình phát triển của nhiều địa phương, đặc biệt là vùng núi và trung du. Trong bối cảnh ấy, việc nâng cao vai trò của phụ nữ không chỉ là yêu cầu về bình đẳng giới mà còn là giải pháp thiết thực giúp cộng đồng tăng sức chống chịu trước thiên tai ngày càng cực đoan.
Chương trình “Thúc đẩy bình đẳng giới và quyền của phụ nữ thông qua hành động ứng phó với biến đổi khí hậu và giảm thiểu rủi ro thiên tai năm 2025”, do Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam phát động, diễn ra đúng lúc miền Trung vừa trải qua một đợt mưa lũ lịch sử. Không chỉ là hoạt động tuyên truyền, chương trình còn là dịp nhìn lại những đóng góp bền bỉ nhưng thầm lặng của phụ nữ trong nỗ lực bảo vệ môi trường và giảm nhẹ rủi ro thiên tai.
Với tinh thần cốt lõi của chương trình là tạo sự lan tỏa từ những điều nhỏ bé nhất, mỗi phụ nữ trở thành một “đại sứ xanh”, mỗi gia đình là “pháo đài” bảo vệ môi trường, mỗi cộng đồng là mắt xích quan trọng trong chuỗi thích ứng biến đổi khí hậu.
Cách tiếp cận này chuyển vai trò của phụ nữ từ đối tượng thụ hưởng sang chủ thể kiến tạo, những người trực tiếp quyết định cách ứng phó của cộng đồng mình.
Theo bà Nguyễn Thị Kim Dung, Ủy viên Đoàn Chủ tịch Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, khi phụ nữ có kiến thức, kỹ năng và tiếng nói, những thay đổi trong việc phòng tránh thiên tai sẽ thực tế hơn và bền bỉ hơn, không còn phụ thuộc hoàn toàn vào sự hỗ trợ từ bên ngoài.
Trong nhiều năm qua, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam phối hợp với các bộ, ngành, địa phương và các tổ chức quốc tế triển khai hàng loạt chương trình hỗ trợ sinh kế xanh, nâng cao nhận thức cộng đồng và thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ vào hành động khí hậu. Trong số đó, các dự án của UN Women được đánh giá là điểm sáng, mở ra không gian để phụ nữ địa phương chủ động hơn trong định hình mô hình ứng phó thiên tai phù hợp với điều kiện của mình.
Thực tế ở vùng núi và trung du cho thấy phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ dân tộc thiểu số, phụ nữ làm chủ hộ, thường bị tổn thương hơn trong các đợt thiên tai.
Tuy nhiên, chính họ cũng là những người kiên trì nhất trong việc gìn giữ môi trường sống, duy trì sản xuất bền vững và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên của cộng đồng.
Theo bà Nguyễn Thị Kim Dung, phụ nữ là lực lượng đóng vai trò quan trọng trong phòng, chống thiên tai ở cơ sở. Những phong trào như “Gia đình 5 không, 3 sạch”; phân loại và tái chế rác; tiết kiệm năng lượng hay xây dựng sinh kế thích ứng khí hậu đã góp phần tạo chuyển biến sâu rộng trong cộng đồng.
Bà Dung cho biết, thực tế ở nhiều địa phương miền núi như ở Lào Cai, vai trò của phụ nữ thể hiện rõ qua việc họ khởi xướng và duy trì các mô hình sản xuất, môi trường bền vững.
Nhóm phụ nữ người Mông ở xã Thải Giàng Phố đều đặn thu gom rác thải chăn nuôi, vừa giữ môi trường trong lành, vừa tạo thêm thu nhập cho các hộ gia đình. Tại nhiều xã, phường, tổ phụ nữ xử lý rác thải nhựa đã trở thành một phần sinh hoạt cộng đồng hàng tuần.
Ở các vùng trồng trọt, bể chứa bao bì thuốc bảo vệ thực vật được đặt dọc tuyến nội đồng, giúp hạn chế ô nhiễm đất và nguồn nước.
Tại các thôn bản, lốp xe cũ, chai thủy tinh, chai nhựa được tái chế thành bồn hoa, tạo cảnh quan xanh và mang đến thông điệp rõ ràng về việc biến những vật bị bỏ đi thành giá trị mới.
Nhằm thu hút sự tham gia của người dân, đặc biệt là thanh niên, Chương trình đã tổ chức phần thi tương tác “Trắc nghiệm nhanh - Hành động xanh”.
Những câu hỏi về cách phòng tránh thiên tai, giảm rác thải nhựa, bảo vệ nguồn nước… được lồng ghép một cách gần gũi, tạo không khí vui vẻ và dễ tiếp thu.
Người dân tiếp cận kiến thức mới theo cách nhẹ nhàng, ghi nhớ nhanh và có thể áp dụng ngay trong đời sống.
Người dân nơi đây chia sẻ, ngày trước cứ xảy ra mưa lớn là họ lo lắm vì nhà nơi đây chủ yếu là gần khe suối. Từ khi được tập huấn đánh giá rủi ro và tham gia đội phụ nữ ứng phó thiên tai, họ đã biết kiểm tra tuyến thoát nước, biết cách cảnh báo cho các hộ khác. Cảm giác yên tâm hơn rất nhiều.
Tại nhiều thôn bản, việc phân loại rác tại nguồn, thu gom rác thải nhựa, che phủ đất canh tác bằng phụ phẩm nông nghiệp… đã trở thành hoạt động thường xuyên, không còn là phong trào “điểm”.
Bà Dung cho biết, một trong những nội dung quan trọng của chương trình là tầm quan trọng của việc đưa yếu tố giới vào chính sách khí hậu.
“Khi phụ nữ được tham gia vào quy trình ra quyết định ở cấp thôn, xã, huyện, các phương án ứng phó thiên tai trở nên sát thực tế hơn”, theo bà Dung.
Cũng theo bà Dung, hiểu biết của phụ nữ về đời sống từng hộ gia đình giúp họ nhận diện rủi ro nhanh và chính xác. Đây là nguồn thông tin quan trọng cho cơ quan quản lý khi xây dựng kế hoạch phòng chống thiên tai.
Thông điệp “Mỗi hành động hôm nay vì một tương lai xanh” của chương trình như lời khẳng định về trách nhiệm chung của toàn xã hội trong ứng phó với biến đổi khí hậu; cũng là lời nhắc mạnh mẽ về tầm quan trọng của việc đưa yếu tố giới vào hoạch định chính sách khí hậu.
Bà nói, khi phụ nữ được tham gia vào quá trình ra quyết định từ cấp thôn, xã đến huyện, cách thức tổ chức phòng tránh và ứng phó thiên tai trở nên thực tế, sát với đời sống và hiệu quả bền vững hơn.
Với cách tiếp cận đặt phụ nữ vào trung tâm, chương trình kỳ vọng mở ra một tương lai nơi cộng đồng vững vàng hơn trước biến đổi khí hậu, môi trường được bảo vệ bền vững, và bình đẳng giới được thúc đẩy như một phần tự nhiên của đời sống.
