Dự thảo Sửa đổi, bổ sung Luật Thi hành án dân sự hướng tới mục tiêu làm giảm án tồn đọng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được thi hành án. Ảnh: Thảo Nguyên

“Ngại” thi hành án

Kết quả khảo sát của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa được công bố cho thấy, khi đối mặt với các khoản nợ khó đòi, nếu khởi kiện ra tòa và thu qua cơ quan thi hành án hiệu quả thu hồi khoảng 50% với thời gian kéo dài tới... 400 ngày, trong khi tỉ lệ thành công khi thuê ''xã hội đen'' cao đến 90% trong khoảng thời gian chỉ từ 15 đến 30 ngày.

Hơn nữa, khi sử dụng phương án khởi kiện tại tòa án và cơ quan thi hành án, chủ nợ phải bỏ ra khoản chi phí bằng 20 - 30% khoản nợ, chưa kể tiền lót tay và các khoản chi phí không chính thức khác. Còn nếu sử dụng “xã hội đen”, chi phí bỏ ra chiếm 40 - 70% khoản nợ, nhưng không có chi phí phụ nào. Nếu thu nợ bằng cách thuê các dịch vụ thu nợ hợp pháp thì thời gian trung bình khoảng 60 - 90 ngày, tỉ lệ thành công 70 - 80%. 

VCCI thực hiện cuộc khảo sát nhanh với câu hỏi về sự lựa chọn 1 trong 3 phương án thu hồi nợ trên, phương án khởi kiện ra tòa án và sử dụng cơ quan thi hành án chỉ giành được gần 30% lựa chọn.

“Chúng tôi cũng phải giật mình khi ghi nhận được quá nhiều cái lắc đầu của doanh nghiệp khi làm khảo sát”, ông Nguyễn Minh Đức, Ban Pháp chế VCCI dẫn chứng.

Khi hỏi về thi hành án ông Bùi Trường Sơn, Công ty Phục Hưng Holding đã thốt lên: “Lúc đầu, tôi nghĩ có bản án của tòa là có thể đòi được tiền rồi, thế mà vẫn gặp khó khăn khi thi hành án”.

Qua thực tế làm việc, luật sư Trần Xuân Tiền, Văn phòng Luật sư Đồng Đội cho biết, khi tổ chức thi hành án đương sự không đồng tình, phản đối dẫn đến có những bản án kéo dài hàng chục năm, thậm chí cả đời không được thi hành gây bức xúc, mỏi mệt, mất lòng tin vào hệ thống pháp luật. “Thi hành án kém hiệu quả khiến doanh nghiệp mất niềm tin, tình trạng tìm đến “xã hội đen” với chi phí lớn để bảo đảm quyền lợi không ít. Điều này ảnh hưởng đến trật tự xã hội, gây tâm lý lo lắng, thiếu an toàn cho doanh nghiệp. Thậm chí, trong nhiều trường hợp các đơn vị còn chấp nhận bỏ qua những khoản nợ đã cho vay, do thủ tục rắc rối”, ông Tiền nói

Thít chặt trách nhiệm cơ quan tư pháp

Chuyện khó thi hành án của các cơ quan thực thi pháp luật thì có muôn vàn lý do. Ông Lê Anh Tuấn, Phó Vụ trưởng Vụ Nghiệp vụ 1, Tổng cục Thi hành án dân sự, Bộ Tư pháp cho rằng, nguyên nhân căn bản khiến chất lượng thi hành án còn kém hiệu quả là do vẫn còn tình trạng án tuyến không rõ, tòa án chưa chịu trách nhiệm đến cùng trong việc thi hành các bản án, quyết định của mình. Chưa kể, nhiều bản án, quyết định đã được thi hành nhưng lại bị xem xét lại theo trình tự giám đốc thẩm, tái thẩm.

Theo TS Lê Đăng Doanh, nếu các cơ quan tư pháp không đưa ra những phán quyết công bằng, minh bạch sẽ kéo theo những hệ lụy rất nghiêm trọng cho môi trường kinh doanh. Ảnh: Thảo Nguyên

“Trình tự, thủ tục thi hành án lại phức tạp, nhiều công đoạn và chủ yếu quy định các biện pháp bảo vệ quyền lợi đối với người phải thi hành án, dẫn tới người phải thi hành án chấp hành chưa nghiêm, cố tình chây ỳ, kéo dài thi hành án, không tự nguyện thi hành án. Trong khi, các biện pháp chế tài về hành chính, kinh tế và hình sự đối với người phải thi hành không được quyết liệt, kịp thời”, ông Lê Anh Tuấn nhấn mạnh.

Dẫn chứng cho “ma trận” thủ tục, các chuyên gia đơn cử như việc tòa án ra quyết định liên quan trực tiếp đến khởi động việc thi hành án, làm dừng hay thay đổi nội dung bản án, quyết định của tòa án thì phải ra 12 loại với 17 quyết định về thi hành án dân sự. Cơ quan thi hành án dân sự ra các quyết định về thi hành án liên quan trực tiếp đến thủ tục tổ chức thi hành quyết định thi hành án thì phải ra 37 loại với 40 quyết định về thi hành án. 

Một quy định khác về thi hành án dân sự đang làm khó doanh nghiệp là, bên được thi hành án phải xác minh điều kiện thi hành án của người phải thi hành án, nhất là việc xác minh tại các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức tín dụng... và cung cấp cho cơ quan thi hành án. Song trên thực tế, người được thi hành án rất khó thực hiện hoặc phải mất thêm nhiều khoản chi phí để “mua tin”.

Về vấn đề này, theo ông Lê Anh Tuấn, Dự thảo Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án dân sự năm 2008 được sửa đổi theo hướng người được thi hành án có quyền cung cấp thông tin về điều kiện thi hành án của người phải thi hành án nếu có, mà không bắt buộc phải xác minh. Sau khi ra quyết định thi hành án, cơ quan thi hành án dân sự có trách nhiệm tiến hành xác minh điều kiện thi hành án của người phải thi hành án, đặc biệt là người được thi hành án cũng không phải chịu chi phí xác minh.

Luật sư Tiền thì cho rằng, việc giao nhiệm vụ ban hành các quyết định thi hành án cho tòa án sẽ tạo sự chồng chéo trong việc thực hiện chức năng. “Không nên quy định Tòa án ra các quyết định thi hành án mà chỉ nên quy định thít chặt hơn trách nhiệm của Tòa án trong việc giải thích bản án và trả lời kiến nghị của cơ quan thi hành án. Cần quy định có sự tham gia của cán bộ Tòa án trong suốt quá trình thi hành án để thực hiện chức năng giải thích bản án”.

Lấy dẫn chứng vụ Huyền Như đang làm tổn hại đến môi trường kinh doanh, TS Lê Đăng Doanh cho rằng, để công tác thi hành án được đảm bảo thì vấn đề bảo đảm thực thi của hợp đồng cũng như trách nhiệm của tòa án, nơi đưa ra các phán quyết phải thực sự công minh. Nếu như tư pháp không thể bảo đảm được việc xét xử minh bạch, công bằng thì hậu quả gây ra sẽ rất gay go.

Thảo Nguyên