Ông Trần Đình Liệu, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam phát biểu tại hội nghị cung cấp thông tin BHXH, BHYT tháng 10/2016. Ảnh: KT

Tuổi nghỉ hưu thực tế đang thấp hơn nhiều so với quy định

Tuổi nghỉ hưu của Việt Nam hiện nay được quy định là 60 đối với nam, 55 đối với nữ. Độ tuổi này duy trì từ năm 1960 đến nay vẫn chưa thay đổi. Trong khi đó, chính sách đã điều chỉnh nhiều lần, đặc biệt từ năm 1995 đến nay, BHXH thực hiện theo nguyên tắc “có đóng, có hưởng”, người trẻ đang đi làm đóng tiền vào quỹ BHXH để quỹ chi trả lương hưu cho người nghỉ hưu.

Theo thống kê của BHXH Việt Nam, thực tế tuổi nghỉ hưu ở nước ta thấp hơn nhiều so với quy định.

Ông Trần Đình Liệu phân tích: Do Luật BHXH năm 2006 quy định tỷ lệ giảm trừ cho mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi thấp, chỉ 1%. Sang Luật BHXH năm 2014 đã điều chỉnh tăng 2%. Tuy nhiên, theo khuyến nghị của Tổ chức Lao động Quốc tế, tỷ lệ giảm trừ này phải từ 5 - 6% thì mới hạn chế tuổi nghỉ hưu trước tuổi.

Quy định giảm tuổi nghỉ hưu trong chính sách tinh giản biên chế, giải quyết đối với lao động dôi dư… và các nhóm đối tượng khác trong Luật BHXH cũng chưa thực sự hợp lý làm cho tuổi nghỉ hưu bình quân thực sự thấp hơn nhiều so với quy định (đối tượng này thường giảm từ 1 đến 5 tuổi).

Lo ngại quỹ BHXH sớm mất cân đối

Hiện có sự mất cân đối giữa mức đóng và mức hưởng của quỹ hưu trí. BHXH Việt Nam tính toán, là do tỷ lệ đóng là 22% lương tháng, trong đó, tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa là 75% mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH. Tỷ lệ hưởng lương hưu bình quân của nam là 2,5% cho một năm đóng, còn của nữ là 3% cho một năm đóng là quá cao so với bình quân các nước trên thế giới (chỉ là 1,7%).

Quy định điều kiện hưởng BHXH một lần cũng quá thuận lợi và mức hưởng tăng lên so với quy định cũ. Những năm đóng từ năm 2014 trở đi được tăng từ 1,5 tháng lên 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH.

Hơn nữa, số người đóng BHXH cho người hưởng lương hưu của nước ta lại ngày càng giảm, nếu năm 1996 có 217 người đóng cho 1 người hưởng thì năm 2000 giảm xuống còn 34 người, năm 2012 là 9,3 người, đến năm 2015 chỉ còn 8,13 người đóng cho 1 người hưởng. Số người hưởng BHXH một lần hàng năm đều lớn dẫn đến quỹ phải chi tiền sớm và mục đích an sinh xã hội lâu dài cho mọi người lao động chưa đạt được.

“Tuổi trọ bình quân của người Việt Nam đã tăng lên 73, thời gian bình quân đóng BHXH và tuổi nghỉ hưu giữ nguyên dẫn đến thời gian hưởng lưu hưu kéo dài khoảng 20 năm, tức là tăng thêm 7 năm thì quỹ BHXH chắc chắn mất cân đối sớm trong dài hạn nếu không kịp thời điều chỉnh chính sách cho phù hợp”, ông Trần Đình Liệu nhấn mạnh.

Theo lộ trình, không gây “sốc”

Theo nghiên cứu kinh nghiệm của các nước phát triển như Mỹ, Đức, Ý, Tây Ban Nha và các nước trong khu vực như Lào, Campuchia… thì khi tuổi thọ bình quân tăng họ đều có chính sách điều chỉnh tuổi nghỉ hưu theo hướng tăng lên tương ứng nhằm bảo đảm giữ vững ổn định quỹ hưu trí.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội Bùi Sỹ Lợi nhấn mạnh, tăng tuổi nghỉ hưu là xu hướng chung của nhiều nước, nhưng nó sẽ tác động trực tiếp đến thị trường lao động, việc làm, sức khỏe của người dân, chính sách an sinh xã hội và cả công tác cán bộ. Cho nên phải có lộ trình thích hợp để vừa tận dụng nguồn nhân lực, vừa tạo cơ hội cho người trẻ.

“Việc tính toán tăng tuổi nghỉ hưu phải đi theo con đường kéo dài thời gian công tác nhưng thôi giữ chức vụ lãnh đạo. Giám đốc, hiệu trưởng nếu có năng lực thì đến 60 tuổi có thể nghỉ làm lãnh đạo nhưng vẫn tiếp tục làm việc như chuyên gia và hưởng lương chuyên gia cao cấp. Như vậy Nhà nước sẽ tận dụng được lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, xóa được việc “tham quyền cố vị””, ông Lợi khẳng định.

Cũng đồng quan điểm điều chỉnh tuổi nghi hưu là phù hợp, theo BHXH Việt Nam, trước mắt có thể thực hiện đối với một số nhóm đối tượng, sau đó mở rộng ra toàn bộ lực lượng lao động theo hướng bảo đảm bình đẳng giới, phù hợp với đặc thù nghề nghiệp, đặc điểm tâm sinh lý, điều kiện lao động, tận dụng nguồn lao động chất lượng cao nhưng cũng phải tính đến việc bố trí việc làm cho lao động trẻ. Cùng với đó, bổ sung quy định: khi đã đủ tuổi nghỉ hưu mà người lao động tiếp tục làm việc thì tiếp tục được đóng BHXH mà không bị ràng buộc bởi điều kiện nào…

Phương án tăng tuổi nghỉ hưu của Bộ LĐ-TB&XH

Từ năm 2020 trở đi thực hiện tăng tuổi nghỉ hưu trước đối với cán bộ, công chức, viên chức với lộ trình cứ mỗi năm tăng thêm 3 hoặc 4 tháng tuổi cho đến khi đạt 60 tuổi đối với nữ và 62 tuổi đối với nam. Từ năm 2025 trở đi, sẽ thực hiện đối với các đối tượng còn lại cũng với lộ trình như trên.

Riêng đối với những người lao động làm nghề hoặc công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm (như lao động trong ngành Dệt may, thủy sản, công nhân cạo mủ cao su...) sẽ không thực hiện tăng tuổi, vẫn thực hiện như quy định hiện hành.

Quỹ BHXH là quỹ tài chính dài hạn với nguyên tắc cơ bản là đóng và hưởng, được hình thành chủ yếu từ đóng góp của người sử dụng lao động, người lao động và sự hỗ trợ của Nhà nước trong một số trường hợp nhằm bảo đảm khả năng chi trả các chế độ BHXH cho người lao động và nhân thân của họ, có sự chia sẻ giữa các thế hệ người lao động theo quy định của pháp luật về BHXH.

Quỹ BHXH được Nhà nước bảo hộ, Nhà nước ban hành các chính sách nhằm bảo toàn, tăng trưởng quỹ để bảo đảm an sinh xã hội bền vững.

Kiên Trần