Hà Nội và TP Hồ Chí Minh thường xuyên diễn ra tình trạng ùn tắc giao thông và ngày càng trầm trọng. Ảnh: Hoàng Hà

Theo đánh giá của Viện Chiến lược và Phát triển GTVT (Bộ GTVT), sau 3 năm thực hiện Chiến lược Phát triển GTVT đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 35/2009/QĐ-TTg ngày 3/3/2009 đã xuất hiện một số vấn đề bất cập.

Mặc dù đã thực hiện đa dạng hóa các nguồn vốn đầu tư, hình thức đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng giao thông, nhưng vẫn chưa huy động được nguồn lực ngoài Nhà nước, chưa tạo được sự ủng hộ mạnh mẽ và chia sẻ trách nhiệm của toàn dân.

Chưa kể, xu hướng “đường bộ hóa” ngày càng rõ rệt. Tỷ lệ đảm nhận vận tải bằng đường bộ là 90% đối với hành khách và 63% đối với hàng hóa. Điều này đã gây nên nhiều hệ lụy như chi phí vận tải cao, không hợp lý, gây ra tai nạn giao thông và ô nhiễm môi trường.

Chẳng hạn, quốc lộ 1A - tuyến giao thông huyết mạch của cả nước, nhưng quy mô nhỏ, năng lực hạn chế, trong khi mật độ giao thông lớn và tăng trưởng nhanh, một số đoạn đã quá tải. Thậm chí, các chuyên gia còn dự báo, phần lớn đoạn từ Hà Nội tới TP Hồ Chí Minh sẽ mãn tải vào sau năm 2015. Trong khi đó, vận tải đường sắt với tuyến đường sắt Bắc - Nam hiện có năng lực thông qua hạn chế, nhiều đoạn nút cổ chai nên khả năng thông qua tối đa được 32 đôi tàu/ngày đêm và dự báo cũng sẽ mãn tải vào năm 2015. Ngoài ra, còn nhiều dự án đường sắt chưa có nguồn lực để triển khai theo quy hoạch.

Về vận tải hàng không cũng gặp không ít khó khăn. Một số cảng hàng không quốc tế mới được đầu tư cải tạo, nâng cấp nhưng vẫn chưa đồng bộ, hiện đại.

Các cảng biển tại những vùng kinh tế trọng điểm như Lạch Huyện (Hải Phòng), Cái Mép - Thị Vải (Bà Rịa - Vũng Tàu) chậm tiến độ. Vẫn còn tồn tại sự thiếu đồng bộ giữa cầu bến và luồng vào cảng, giữa cảng và hệ thống giao thông sau cảng.

Công nghiệp đóng tàu, cỡ tàu đóng mới, sửa chữa không còn phù hợp với năng lực và thị trường tiêu thụ sản phẩm. Tỷ lệ nội địa hóa 70% cũng quá cao do công nghiệp phụ trợ chậm phát triển. Công nghiệp ô tô và máy thi công, tỷ lệ nội địa hóa chỉ đạt 15 - 18%, tùy loại sản phẩm.

Hà Nội và TP Hồ Chí Minh ùn tắc giao thông diễn ra thường xuyên và ngày càng trầm trọng. Việc đầu tư nâng cấp, mở rộng và xây dựng mới các dự án đô thị với tiến độ quá chậm. Trong khi đó, tỷ lệ đảm nhận vận tải hành khách công cộng hiện nay chỉ đạt 10 - 12% và không thể đạt 35 - 45% như chiến lược đề ra.

Điều đáng nói là, khi lập chiến lược cách đây 3 năm, do quá kỳ vọng vào sự tăng trưởng kinh tế với tốc độ cao nên đã đề ra các mục tiêu cho ngành GTVT chưa sát thực. Quá trình triển khai thực hiện chưa đạt được yêu cầu. Tư duy phát triển kết cấu hạ tầng chậm đổi mới, chưa phù hợp với cơ chế thị trường; nguồn nhân lực đầu tư vẫn chủ yếu dựa vào ngân sách Nhà nước. Phân bổ nguồn lực còn dàn trải, chưa tập trung vào các công trình trọng điểm thiết yếu; tiến độ triển khai các dự án chậm do thiếu vốn, chậm giải phóng mặt bằng, một số cơ chế chính sách phát triển còn bất cập.

Lãnh đạo Bộ GTVT cho rằng, việc điều chỉnh chiến lược sẽ được thẩm định bởi các hội, hiệp hội chuyên ngành. Tuy nhiên, phải có báo cáo đánh giá kết quả thực hiện chiến lược trong 3 năm, rút ra bài học kinh nghiệm để tìm nguyên nhân điều chỉnh cho phù hợp.

Theo đó, điều chỉnh chiến lược phải hướng tới mục tiêu cụ thể, trong đó thể hiện trách nhiệm của địa phương, xác định rõ quan điểm hợp tác quốc tế. Các giải pháp thực hiện chiến lược phải gắn liền với cơ chế chính sách, trong đó tập trung đề án huy động các nguồn lực phát triển kết cấu hạ tầng giao thông.

Hoàng Hà