Các bộ SGK do NXB GDVN in, phát hành. Ảnh: LP

Có hành vi lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm

Kết luận thanh tra số 955/KL-TTCP của TTCP nêu rõ, Công ty TNHH MTV NXB GDVN - đơn vị duy nhất được tổ chức biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in và phát hành sách giáo khoa (SGK) theo Nghị quyết số 40/2000/QH10 của Quốc hội - không cung cấp được bản thảo mẫu SGK được Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) phê duyệt để làm cơ sở thực hiện đối chiếu SGK hiện hành với bản thảo mẫu SGK đã được phê duyệt. Quá trình biên tập, thiết kế SGK, NXB chưa tham mưu cho Bộ GDĐT điều chỉnh thiết kế, biên tập SGK để hạn chế việc học sinh viết vào SGK.

TTCP cũng chỉ ra việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của NXB có nhiều điểm bất thường, chưa bảo đảm công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Hay như việc NXB bán 3 loại giấy in có mức thuế suất thuế giá trị gia tăng đầu vào là 5% cho các nhà thầu trúng thầu in SGK, nhưng khi xây dựng giá trần của gói thầu in, NXB lại tính chung vào với mức thuế của dịch vụ in SGK có thuế suất thuế giá trị gia tăng là 10%, làm giá trần gói thầu tăng thêm 5% thuế giá trị gia tăng của 3 loại giấy, dẫn đến gia đình học sinh phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký từ năm 2011, cao hơn giá SGK phải đăng ký.

NXB chưa thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành, định mức, kế hoạch sản xuất, kinh doanh, tỷ lệ chiết khấu của SGK cao, chưa thực hiện tiết kiệm chi phí nhằm giảm giá thành SGK, chưa thực hiện tái cấu trúc và nâng cao công tác quản trị doanh nghiệp...

“NXB có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của Luật Cạnh tranh; xây dựng mức giá để đăng ký giá sai so với hướng dẫn của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quy định (giá SGK được NXB đăng ký giá từ năm 2011), có dấu hiệu vi phạm quy định trong lĩnh vực giá, quy định về đăng ký giá SGK”, TTCP khẳng định.

Hạn chế tối đa việc học sinh có thể viết vào sách

Từ kết quả thanh tra, TTCP kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo NXB biên soạn SGK mới theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, hạn chế tối đa dạng bài tập điền, viết (điền khuyết, lựa chọn đúng/sai, cặp đôi...); có giải pháp rõ ràng, triệt để hạn chế tối đa việc học sinh có thể viết vào sách. Tuân thủ và điều chỉnh SGK theo đúng ý kiến của Hội đồng Quốc gia thẩm định SGK.

Xây dựng lộ trình (trong ngắn hạn) không thực hiện in SGK theo hình thức giao in gia công, chuyển sang hình thức đấu thầu rộng rãi (bao gồm cả giấy in SGK), tiết kiệm chi phí sản xuất SGK, chống độc quyền, thao túng giá đối với SGK.

Trong thời gian chưa chuyển sang hình thức đấu thầu rộng rãi (bao gồm cả giấy in SGK), thực hiện ngay việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo hình thức đấu thầu rộng rãi; đồng thời thực hiện ngay bổ sung đăng ký kinh doanh nhập khẩu giấy in hoặc tổ chức thực hiện ngay việc ủy thác nhập khẩu giấy in để giảm bớt chi phí trung gian, tiết kiệm chi phí, giảm giá thành SGK; chấn chỉnh công tác ký hợp đồng cung cấp giấy in chặt chẽ, đảm bảo đúng quy định…

Nghiên cứu, phân tích, tính toán, đồng thời làm việc với các đối tác để xác định, thống nhất giảm tỷ lệ chiết khấu, ban hành văn bản về tỷ lệ, điều kiện hưởng chiết khấu hàng năm để áp dụng giảm trừ giá bán khi ký kết hợp đồng mua bán SGK, tiết kiệm chi phí, giảm giá thành SGK…

TTCP cũng kiến nghị chuyển thông tin 2 nội dung sang Bộ Công an để xem xét, xử lý theo quy định, gồm: Nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập, sách tham khảo có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ GDĐT là cơ quan quản lý Nhà nước với NXB trong việc in ấn, phát hành sách bài tập; nội dung lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của NXB có nhiều điểm bất thường, chưa bảo đảm công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Quyết tâm khắc phục những hạn chế, khuyết điểm, vi phạm

Chia sẻ về kết quả thực hiện xử lý sau thanh tra, PGS.TS Nguyễn Văn Tùng cho biết, tiếp thu toàn bộ nội dung, kết luận và kiến nghị được nêu tại Kết luận số 955 của TTCP, ngày 30/12/2022, NXB đã ban hành kế hoạch thực hiện kết luận, trong đó có phân công nhiệm vụ cho từng cá nhân, tập thể, lộ trình thực hiện cụ thể và có báo cáo gửi TTCP, Bộ GDĐT xin ý kiến.

Theo ông Tùng, đây là dịp để rà soát lại toàn bộ quá trình, quy trình sản xuất, kinh doanh trong hệ thống NXB. Đồng thời, thẳng thắn nhìn nhận và quyết tâm khắc phục những hạn chế, thiếu sót, khuyết điểm, vi phạm đối với tập thể và cá nhân có liên quan.

Đối với từng nội dung kiến nghị cụ thể, ông Tùng cho biết, SGK theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 của NXB đã thực hiện triệt để việc không để khoảng trống cho học sinh điền, viết trực tiếp vào sách. Toàn bộ SGK các lớp 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 10, 11 của hai bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống và Chân trời sáng tạo đều đã được biên tập, rà soát kỹ lưỡng, không có các lệnh bài tập điền, viết và không để khoảng trống cho học sinh điền, viết trực tiếp vào sách.

Đối với một số môn học có những tình huống đặc thù cần phải thiết kế một số mẫu phiếu hướng dẫn học sinh tổng kết các dự án, hoạt động điều tra, khảo sát, thực hành... để đảm bảo nội dung, yêu cầu cần đạt của chương trình. Những chỗ trống được đổ màu hoặc đánh dấu hỏi để học sinh không viết vào với câu lệnh yêu cầu học sinh “làm theo mẫu gợi ý dưới đây”.

Về nội dung xây dựng lộ trình đối với việc tổ chức in SGK theo hình thức giao in gia công, chuyển sang hình thức đấu thầu rộng rãi, theo ông Tùng, thực hiện Kết luận số 955/KL-TTCP của TTCP, NXB đã ban hành Quyết định số 505 quy định về mua sắm hàng hóa, dịch vụ để đảm bảo tính liên tục cho hoạt động sản xuất, kinh doanh và mua sắm nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của NXB. Hiện nay, NXB không thực hiện hình thức giao in gia công mà chuyển sang hình thức đấu thầu rộng rãi.

NXB cũng đã nghiên cứu, tìm hiểu các hình thức nhập giấy và mua giấy, nhưng việc giảm bớt chi phí mua giấy theo phương án này là không khả thi, do chính sách bán hàng và kênh phân phối của các nhà sản xuất ở nước ngoài luôn ưu đãi hơn cho các khách hàng lớn và thân thiết là các nhà cung cấp, đại lý giấy ở trong nước.

Hiện NXB đã tổ chức mua sắm giấy in SGK với hình thức lựa chọn nhà cung cấp rộng rãi theo Quy định số 505 áp dụng quy định tại khoản 2, Điều 3 Luật Đấu thầu.

Phục vụ kế hoạch in SGK phục vụ năm học 2023 - 2024, trong lĩnh vực in và giấy in, NXB đã phối hợp cùng đơn vị tư vấn độc lập thực hiện đấu thầu/lựa chọn nhà cung cấp theo hình thức rộng rãi, đăng tải thông tin công khai trên hệ thống đấu thầu điện tử và website của NXB theo đúng các quy định của pháp luật. Có 6 hồ sơ tham gia đấu thầu, kết quả 3 nhà thầu được lựa chọn đáp ứng đủ tiêu chí.

“Tiếp thu ý kiến của TTCP, NXB đã không tính giá trị vật tư giấy in trong giá dự toán (giá trần) gói mua sắm dịch vụ in. Vì vậy, đã không tính thuế giá trị gia tăng đối với chi phí lãi vay cũng như không tính thuế giá trị gia tăng của giấy in trong giá trần gói mua sắm”, ông Tùng nhấn mạnh.

Về xử lý hành chính, theo ông Tùng, ngay sau khi TTCP ban hành Kết luận số 955, ngày 24/2/2023, NXB đã tổ chức họp kiểm điểm, xác định trách nhiệm đối với chức danh Chủ tịch Hội đồng Thành viên, Tổng Giám đốc, đã báo cáo Bộ GDĐT và đề xuất hình thức kỷ luật đối với 4 cá nhân. Hiện đang tiếp tục thực hiện rà soát đối với các tập thể, cá nhân liên quan để tổ chức kiểm điểm trách nhiệm.

Về xử lý kinh tế, ông Tùng cho biết sau khi Bộ Tài chính ban hành kết luận thanh tra, kiểm tra các yếu tố hình thành giá SGK từ năm 2011, NXB sẽ nghiêm túc chấp hành và thực hiện các nghĩa vụ về kinh tế.