+ PV: Thưa ông, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng do Thanh tra Chính phủ chủ trì soạn thảo. Cách tiếp cận và phương pháp xây dựng dự thảo được thực hiện như thế nào để vừa kế thừa, vừa đổi mới?

- TS Trần Đăng Vinh: Thanh tra Chính phủ quán triệt yêu cầu vừa kế thừa, vừa đổi mới, vừa bảo đảm tính khả thi. Cách tiếp cận dựa trên 3 trụ cột gồm: Kế thừa những quy định của Luật năm 2018 còn phù hợp, đã phát huy hiệu quả; đổi mới theo hướng hiện đại, tăng cường ứng dụng công nghệ, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về kiểm soát tài sản, thu nhập; bảo đảm thống nhất, đồng bộ và phù hợp với các cam kết quốc tế.

Dù được xây dựng theo trình tự rút gọn, nhưng các khâu từ rà soát chính sách, lấy ý kiến, thẩm định đến thẩm tra đều được thực hiện công khai, nghiêm túc, bảo đảm chất lượng và hiệu quả.

+ PV: Từ thực tiễn thi hành, đâu là những “điểm nghẽn” lớn đặt ra yêu cầu phải sửa đổi Luật lần này?

- TS Trần Đăng Vinh: Sau hơn 6 năm thi hành, Luật năm 2018 đã tạo chuyển biến rõ rệt, nhưng thực tiễn cũng bộc lộ một số hạn chế. Một số chủ trương, chính sách của Đảng về phòng, chống tham nhũng chưa được thể chế hóa kịp thời; quy định về kê khai, xác minh tài sản, thu nhập gặp nhiều vướng mắc; thẩm quyền thanh tra vụ việc có dấu hiệu tham nhũng chưa thật rõ ràng; ứng dụng công nghệ và dữ liệu còn hạn chế; việc đánh giá công tác phòng, chống tham nhũng chủ yếu tập trung ở Thanh tra Chính phủ, chưa phát huy đầy đủ trách nhiệm của bộ, ngành, địa phương.

Dự thảo Luật lần này hướng tới tháo gỡ các “điểm nghẽn” thể chế, quy trình và tổ chức thực hiện, tạo hành lang pháp lý đồng bộ, hiện đại, minh bạch hơn cho công tác phòng, chống tham nhũng.

+ PV: Tinh thần đổi mới được thể hiện ra sao trong dự thảo Luật lần này, thưa ông?

- TS Trần Đăng Vinh: Tinh thần đổi mới thể hiện xuyên suốt từ tư duy tiếp cận đến nội dung và quy trình xây dựng pháp luật. Dự thảo chuyển trọng tâm từ “kê khai hình thức” sang “kiểm soát thực chất”, coi kiểm soát quyền lực là then chốt, công khai, minh bạch là trọng tâm, công nghệ và dữ liệu là công cụ.

Thanh tra Chính phủ đã công khai hồ sơ dự thảo trên Cổng thông tin điện tử, lấy ý kiến rộng rãi các bộ, ngành, địa phương; các ý kiến đều được tiếp thu, giải trình nghiêm túc, thể hiện tinh thần cầu thị, dân chủ và đổi mới trong xây dựng pháp luật.

+ PV: Một trong những nội dung được dư luận quan tâm là kiểm soát tài sản, thu nhập. Dự thảo đã điều chỉnh như thế nào để khắc phục những bất cập hiện nay, thưa ông?

- TS Trần Đăng Vinh: Dự thảo tập trung đổi mới trên 3 phương diện chính:

Thứ nhất, rõ hơn về cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập, bao gồm Ủy ban kiểm tra cấp ủy cấp trên trực tiếp cơ sở trở lên, Thanh tra Chính phủ, Toà án nhân dân Tối cao, Viện kiểm sát nhân dân Tối cao, Kiểm toán Nhà nước, Văn phòng Quốc hội, Văn phòng Chủ tịch nước, Ủy ban Công tác đại biểu của Quốc hội, cơ quan Trung ương của các tổ chức chính trị - xã hội; bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ; Thanh tra tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các cơ quan Trung ương. Quy định này xóa bỏ sự chồng chéo, không rõ thẩm quyền, bảo đảm mỗi đối tượng kê khai có cơ quan kiểm soát trực tiếp, minh bạch.

Thứ hai, đổi mới cơ chế xác minh tài sản, thu nhập theo hướng tách bạch rõ hai quy trình xác minh: Một là, xác minh chặt chẽ, đầy đủ đối với các trường hợp có dấu hiệu kê khai không trung thực, có phản ánh, tố cáo hoặc có yêu cầu xác minh theo kế hoạch. Hai là, xác minh ngẫu nhiên, rút gọn đối với một số trường hợp được lựa chọn hằng năm, nhằm tăng tính răn đe, nhưng vẫn phù hợp với nguồn lực thực tế. Cách tiếp cận này giúp tăng hiệu quả, tính khả thi và giảm thủ tục hành chính không cần thiết, thay vì xác minh tràn lan, dàn trải như trước.

Thứ ba, điều chỉnh ngưỡng kê khai theo hướng nâng giá trị tài sản kê khai từ 50 triệu lên 150 triệu đồng và giá trị tài sản , mức thu nhập khi có biến động tăng trong năm từ 300 triệu lên 1 tỷ đồng, phản ánh sát thực tế, tránh kê khai hình thức.

Có thể nói, với những điều chỉnh này, dự thảo Luật đã chuyển trọng tâm từ “kê khai hình thức” sang “kiểm soát thực chất”, tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của người có chức vụ, quyền hạn.

+ PV: Dự thảo cũng bổ sung tiêu chí đánh giá công tác phòng, chống tham nhũng. Tiêu chí này có gì mới?

- TS Trần Đăng Vinh: Điểm mới là chuyển từ cơ chế đánh giá tập trung sang tự đánh giá, tự chịu trách nhiệm. Các bộ, cơ quan ngang bộ và Ủy ban nhân dân cấp tỉnh sẽ tự đánh giá kết quả công tác phòng, chống tham nhũng của mình theo các tiêu chí thống nhất do Chính phủ quy định. Thanh tra Chính phủ không đánh giá lại mà hướng dẫn, kiểm tra và tổng hợp chung.

Tiêu chí tập trung vào các nội dung: kết quả thực hiện biện pháp phòng ngừa, kê khai, kiểm soát tài sản, thu nhập; phát hiện, xử lý hành vi tham nhũng; thu hồi tài sản tham nhũng; trách nhiệm người đứng đầu và mức độ công khai, minh bạch.

Cách tiếp cận này thúc đẩy tinh thần tự soi, tự chịu trách nhiệm và hình thành văn hóa liêm chính trong cơ quan, tổ chức, đơn vị.

+ PV: Một điểm mới đáng chú ý là quy định về vai trò của cơ quan kiểm tra Đảng trong kiểm soát tài sản, thu nhập. Ông có thể nói rõ hơn về nội dung này?

- TS Trần Đăng Vinh: Lần đầu tiên, dự thảo Luật quy định rõ vị trí, vai trò và thẩm quyền của cơ quan kiểm tra Đảng trong hệ thống các cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập, thể chế hóa đầy đủ các quy định mới của Đảng như Quyết định 56-QĐ/TW, ngày 8/2/2022 của Bộ Chính trị và Quy định số 296-QĐ/TW ngày 30/5/2025 của Ban Chấp hành Trung ương. Quy định này giúp thống nhất giữa kiểm tra của Đảng với thanh tra của Nhà nước; tạo cơ chế phối hợp toàn diện, đồng bộ, góp phần kiểm soát quyền lực hiệu quả hơn.

+ PV: Nhìn tổng thể, ông đánh giá thế nào về ý nghĩa của việc sửa đổi Luật lần này đối với công tác hoàn thiện thể chế và niềm tin xã hội?

- TS Trần Đăng Vinh: Việc sửa đổi, bổ sung Luật lần này mang ý nghĩa quan trọng cả về chính trị, pháp lý và xã hội.

Về chính trị, đây là bước cụ thể hóa kịp thời chủ trương của Đảng và Nhà nước về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Về pháp lý, Luật tiếp tục hoàn thiện cơ chế phòng ngừa là chính, xử lý là quan trọng, đẩy mạnh chuyển đổi số, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Về xã hội, Luật góp phần củng cố niềm tin của Nhân dân, xây dựng văn hóa liêm chính.