Bước chuyển lớn của ngành thanh tra

Vào cuối tháng 6/2026, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã biểu quyết thông qua Luật Thanh tra (sửa đổi) với 443/445 đại biểu tham gia biểu quyết tán thành (chiếm 93.1% tổng số đại biểu). Luật Thanh tra (sửa đổi) có hiệu lực thi hành từ ngày 1 tháng 7 năm 2025.

Luật Thanh tra năm 2025 (số 84/2025/QH15) được xây dựng và ban hành trong bối cảnh quán triệt chủ trương của Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ về đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống chính trị theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả.

Với mục tiêu kế thừa và đổi mới, luật hướng tới tổ chức hệ thống cơ quan thanh tra tập trung, thống nhất, tinh gọn thành hai cấp ở Trung ương và địa phương, khắc phục triệt để những bất cập, chồng chéo, trùng lặp trong tổ chức và hoạt động thanh tra hiện nay.

Ảnh: QH

Cách đây không lâu, Kết luận số 134 của Bộ Chính trị xác định rõ mục tiêu xây dựng hệ thống cơ quan thanh tra “tinh gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả”.

Với tinh thần đó, Luật Thanh tra (sửa đổi) năm 2025 đã tiến hành một cuộc “tái cơ cấu” hệ thống các cơ quan thanh tra Nhà nước, trong đó, điểm nhấn quan trọng nhất là tổ chức lại hệ thống cơ quan thanh tra theo hai cấp: Trung ương và địa phương (Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh) thay vì duy trì mô hình ba cấp như trước đây (Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh, Thanh tra huyện).

Ảnh: TTXVN

Nhìn nhận về Luật Thanh tra 2025, trao đổi với Báo Thanh Tra, Chuyên gia pháp lý Nguyễn Huy An, Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội cho rằng, đây là quá trình “tái cơ cấu” tổ chức cơ quan thanh tra theo nguyên lý quản trị hiện đại, loại bỏ tầng nấc trung gian, từ đó rút ngắn chu trình kiểm tra, giám sát và nâng cao chất lượng kiểm soát quyền lực.

“Tôi nói rằng, đây là một quá trình “tái cơ cấu” tổ chức cơ quan thanh tra, vì Điều 7 của Luật quy định hệ thống các cơ quan thanh tra được tổ chức theo 2 cấp, gồm Thanh tra Chính phủ và Thanh tra tỉnh. Luật Thanh tra năm 2025 tập trung vào việc tránh chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động thanh tra, kiểm tra và các hoạt động khác của nhà nước.

Điều này được thực hiện thông qua việc quy định rõ ràng về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan thanh tra, cũng như mối quan hệ công tác giữa các cơ quan này.

Luật cũng hướng tới việc nâng cao hiệu quả, minh bạch và công bằng trong hoạt động thanh tra, đồng thời ngăn chặn các hành vi tiêu cực”, chuyên gia pháp lý Huy An nhấn mạnh.

Cùng quan điểm, ông Lê Tiến Đạt, Phó Tổng Thanh tra Chính phủ từng nhấn mạnh: “Luật đã sửa đổi, hoàn thiện một số nội dung nhằm bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất về tổ chức, hoạt động thanh tra, tính thống nhất của hệ thống pháp luật và phù hợp với thực tiễn, khắc phục một số bất cập của pháp luật về thanh tra hiện nay”.

Ông Đạt cho rằng, sự thay đổi về thể chế lần này nhằm hướng đến một nền hành chính hiệu quả hơn, minh bạch hơn.

Thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng và Nhà nước

Tại Hội nghị sơ kết công tác 6 tháng đầu năm 2025, bàn phương hướng triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm 2025 của Thanh tra Chính phủ, sáng nay (11/7), Vụ trưởng Vụ Pháp chế Trần Đăng Vinh nhấn mạnh, Luật Thanh tra năm 2025 đã thể chế hóa đầy đủ chủ trương, quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước.

Ông Vinh dẫn chứng, Luật Thanh tra năm 2025 đã thể chế hóa đầy đủ chủ trương, quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, nhất là Kết luận 134 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu quả; bổ sung cơ chế kiểm soát quyền lực; nhiệm vụ phòng chống lãng phí; bổ sung hình thức thanh tra trực tuyến từ xa, dựa trên dữ liệu điện tử "tạo sự chủ động trong hoạt động thanh tra việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản Nhà nước tại doanh nghiêp.

Đồng thời, làm rõ mối quan hệ công tác giữa Thanh tra Chính phủ với các bộ, ngành, địa phương; giữa Thanh tra tỉnh với các sở, ngành.

“Luật cũng phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp, khắc phục những bất cập, chồng chéo trong tổ chức, hoạt động thanh tra, góp phần nâng cao tính minh bạch, hiệu quả quản lý Nhà nước bằng pháp luật”, ông Vinh khẳng định.

Chuyên gia pháp lý Nguyễn Huy An cho biết, một trong những điểm được đánh giá cao tại Luật Thanh tra 2025, là Thanh tra Chính phủ có quyền thanh tra lại vụ việc đã có kết luận của Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước, Thanh tra tỉnh khi phát hiện có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

Theo đó, Luật Thanh tra 2025 quy định thống nhất một khái niệm thanh tra, không phân biệt thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành. Đồng thời là quy định cụ thể chức năng, nhiệm vụ của Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh, Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước.

Bởi, các cơ quan thanh tra này khác nhau về địa vị pháp lý, phạm vi quản lý Nhà nước. Luật cũng bổ sung quyền mới cho Thanh tra Chính phủ, bởi sau khi sắp xếp lại, Thanh tra Chính phủ tiếp nhận thêm chức năng, nhiệm vụ của 12 Thanh tra Bộ.

Ảnh: H.L

“Thanh tra Chính phủ có quyền “thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân thuộc quyền quản lý của Bộ với Bộ không có Thanh tra Bộ”, thanh tra việc chấp hành pháp luật trong các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ không có Thanh tra bộ.

Vụ việc phức tạp, liên quan đến trách nhiệm quản lý Nhà nước của nhiều bộ, cơ quan ngang bộ, UBND cấp tỉnh, cũng thuộc quyền thanh tra của Thanh tra Chính phủ. Đáng chú ý, luật quy định rõ Thanh tra Chính phủ có quyền thanh tra lại vụ việc đã có kết luận của Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước, Thanh tra Cơ yếu, Thanh tra được thành lập theo điều ước quốc tế, Thanh tra tỉnh khi phát hiện có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

"Tôi được biết, quy định mới này được bổ sung trong lần sửa đổi luật lần này, trên cơ sở tiếp thu ý kiến của các Đại biểu Quốc hội”, ông Nguyễn Huy An nhấn mạnh.

Bài 3: Cuộc “đại chuyển mình” đổi mới từ tư duy đến hành động