(Thanh tra) - Trong bối cảnh đất nước bước vào “kỷ nguyên vươn mình” với yêu cầu cấp thiết về hiện đại hóa bộ máy Nhà nước, nâng cao cạnh tranh quốc gia và thích ứng với biến động nhanh chóng của tình hình khu vực, quốc tế – việc tinh gọn tổ chức bộ máy hệ thống chính trị không chỉ là một chủ trương mang tính cải cách đơn thuần, mà là một định hướng chiến lược mang tính thời đại.
Tinh thần chỉ đạo nhất quán của Đảng trong các Nghị quyết Trung ương về tinh gọn bộ máy, đặc biệt là Nghị quyết số 18-NQ/TW, phản ánh nhận thức sâu sắc rằng: Đổi mới tổ chức bộ máy là điều kiện tiên quyết để xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thực sự của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
Chủ trương tinh gọn bộ máy còn bắt nguồn từ chính nhu cầu thực tiễn, từ tiếng nói của quần chúng Nhân dân – những người trực tiếp thụ hưởng thành quả cách mạng. Bộ máy cồng kềnh, nhiều tầng nấc trung gian, chồng chéo chức năng, thiếu hiệu lực, hiệu năng trong vận hành không chỉ gây lãng phí nguồn lực công mà còn là rào cản trong quá trình phục vụ Nhân dân, trong thực hiện mục tiêu phát triển bền vững. Chính vì vậy, việc tinh gọn bộ máy đã và đang trở thành điểm giao thoa giữa “ý Đảng” và “lòng dân”, là yêu cầu cấp thiết đặt ra trong tiến trình nâng cao năng lực cầm quyền của Đảng, hiệu lực, hiệu quả của Nhà nước, đồng thời là bước chuẩn bị căn cơ để đất nước vững vàng tiến bước trong kỷ nguyên mới của dân tộc.
Đặt trong bối cảnh ấy, một loạt câu hỏi lớn cần được luận giải thấu đáo: Tại sao tinh gọn bộ máy lại là yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay? Đâu là những sức ép mang tính lịch sử và thời đại đang thôi thúc hệ thống chính trị phải tự làm mới chính mình? Và vì sao chủ trương này lại nhận được sự đồng thuận sâu rộng từ Nhân dân? Trả lời được những câu hỏi đó sẽ giúp chúng ta hiểu sâu hơn về tính tất yếu, tầm nhìn chiến lược cũng như sự đồng thuận của Nhân dân dành cho công cuộc đổi mới, tinh gọn tổ chức bộ máy hệ thống chính trị hiện nay.
Tinh gọn tổ chức bộ máy không còn là một lựa chọn, mà đã trở thành một tất yếu khách quan, một đòi hỏi cấp thiết của thực tiễn đất nước trong bối cảnh mới. Sau gần bốn thập kỷ đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Tuy nhiên, cùng với tiến trình phát triển, bộ máy của hệ thống chính trị bộc lộ không ít bất cập: Cồng kềnh, chồng chéo chức năng nhiệm vụ, nhiều tầng nấc trung gian, hiệu quả hoạt động chưa tương xứng với yêu cầu đổi mới và hội nhập. Những hạn chế ấy không chỉ làm giảm hiệu suất phục vụ Nhân dân, mà còn là điểm nghẽn trong quá trình hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước đến năm 2045 mà Nghị quyết Đại hội XIII đã đề ra.
Chính vì vậy, tại Hội nghị Trung ương 6 khóa XII, Đảng ta đã chỉ rõ: “Tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị vẫn còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc, nhiều đầu mối; hiệu lực, hiệu quả hoạt động chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ. Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy, mối quan hệ của một số cơ quan, tổ chức chưa thật rõ, còn chồng chéo, trùng lắp...”. Nhận diện thẳng thắn những bất cập đó là cơ sở để Đảng đưa ra các quyết sách mạnh mẽ, quyết liệt, trong đó Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 25/10/2017 về “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả” và Nghị quyết số 19-NQ/TW,ngày 25/10/2017 về “Tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập” được xem là hai trụ cột cải cách tổ chức bộ máy, tinh giản biên chế, đổi mới đơn vị sự nghiệp công lập.
Một lý do quan trọng khác khiến yêu cầu tinh gọn bộ máy trở nên cấp thiết, đó là sức ép về ngân sách quốc gia. Tình trạng bộ máy cồng kềnh, biên chế đông, phân tán nguồn lực đã khiến ngân sách chi thường xuyên cho trả lương và phụ cấp chiếm tỷ trọng quá lớn. Lấy dẫn chứng cho vấn đề này, Tổng Bí thư Tô Lâm cho biết, khoảng 70% ngân sách dùng để chi trả lương, chi thường xuyên, như vậy tỷ lệ ngân sách dành cho chi đầu tư phát triển thấp. Trong khi các quốc gia khác chi trên 40% ngân sách cho trả lương và dành trên 50% ngân sách chi cho quốc phòng – an ninh, giáo dục, y tế, an sinh xã hội… Tổng Bí thư chỉ rõ: “Vì sao không thể tăng lương được là vì tăng lương ngân sách chi cho trả lương sẽ tăng lên đến 80 – 90%, không còn tiền ngân sách để cho các hoạt động khác”. Vì vậy, Tổng Bí thư đề nghị, cần phải nhìn vào thực chất để tiếp tục tinh giản bộ máy, tinh giản biên chế, giảm chi thường xuyên để dành nguồn lực cho đầu tư phát triển. Luận cứ ngắn gọn nhưng phản ánh đầy đủ tính cấp bách của yêu cầu này, nhất là trong bối cảnh đất nước đang chuyển dịch sang mô hình phát triển nhanh và bền vững, lấy đổi mới sáng tạo và hiệu quả quản trị làm động lực chủ đạo.
Trong bối cảnh đất nước đang chuyển mình với những bước tiến nhảy vọt mang tính đột phá trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, bộ máy Nhà nước nếu không được tái cấu trúc kịp thời sẽ khó có thể thích ứng. Việc duy trì một bộ máy nặng nề không chỉ làm tăng gánh nặng ngân sách mà còn khiến quy trình ra quyết định trở nên trì trệ, kém linh hoạt. Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, sự cạnh tranh về thể chế, về năng lực điều hành và chất lượng phục vụ người dân – doanh nghiệp ngày càng gay gắt, thì cải cách tổ chức bộ máy là đòi hỏi có tính “sinh tử” đối với năng lực cầm quyền của Đảng và hiệu lực, hiệu quả của bộ máy Nhà nước. Thực tiễn đã cho thấy, các chính sách cởi mở, thái độ phục vụ của hệ thống chính quyền, chỉ số chống tham nhũng trong khu vực công… là những yếu tố mà các tập đoàn lớn cân nhắc trong đầu tư.
Thực tế quốc tế cũng cho thấy, tinh gọn bộ máy là xu thế phổ biến và bền vững. Nhiều quốc gia phát triển như Singapore, Nhật Bản, Đức, Trung Quốc, Thuỵ Điển... đều từng trải qua quá trình cải cách sâu rộng bộ máy Nhà nước, từ đó tạo dựng bộ máy Nhà nước chuyên nghiệp, hiệu quả, minh bạch. Mới đây nhất, ngày 28/1/2025, chính quyền của tân Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã công bố kế hoạch có thể thu gọn bộ máy, kèm theo chương trình khuyến khích nhân viên liên bang tự nguyện nghỉ việc trước ngày 6/2. Đây là một bước đi chưa từng có tiền lệ nhằm thu nhỏ quy mô chính quyền liên bang một cách nhanh chóng. Nhà Trắng mong muốn, khoảng 5 - 10% trong tổng số hơn 2 triệu nhân viên liên bang sẽ chấp nhận từ chức. Như vậy, có thể thấy, những mô hình tinh gọn đó không thể sao chép máy móc, nhưng là kinh nghiệm quý để Việt Nam tham khảo và vận dụng sáng tạo phù hợp với điều kiện đặc thù của mình.
Tinh gọn bộ máy không đơn thuần là giảm về số lượng cơ học, mà quan trọng hơn là tái cấu trúc theo hướng tinh, gọn, hiệu quả – loại bỏ những tầng nấc trung gian không cần thiết, sắp xếp lại chức năng, nhiệm vụ một cách khoa học, rõ ràng; đồng thời tăng cường phân cấp, phân quyền và siết chặt trách nhiệm giải trình. Đây cũng chính là biểu hiện sinh động của việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, từng bước xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân – như tinh thần được xác lập trong Hiến pháp 2013.
Như vậy, có thể khẳng định, tinh gọn bộ máy là yêu cầu khách quan của quá trình phát triển, là điều kiện bảo đảm cho tính tiên phong của Đảng cầm quyền, thể hiện rõ năng lực lãnh đạo đất nước; đồng thời là mệnh lệnh chính trị cấp thiết để phụng sự Nhân dân, phục vụ Tổ quốc một cách tốt nhất trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Nếu như những phân tích ở trên cho thấy tinh gọn bộ máy là một tất yếu khách quan, xuất phát từ đòi hỏi nội tại của quá trình phát triển và yêu cầu đổi mới phương thức lãnh đạo, thì điều làm nên sức sống và tính bền vững của chủ trương này chính là sự đồng thuận sâu sắc từ phía Nhân dân. Trong mọi thời kỳ cách mạng, mỗi quyết sách lớn của Đảng chỉ thực sự đi vào cuộc sống khi có sự ủng hộ, tin tưởng và chung tay thực hiện từ quần chúng. Với chủ trương tinh gọn bộ máy, điều này càng trở nên rõ nét. Không chỉ dừng lại ở việc đồng tình về mặt chủ trương, đông đảo Nhân dân còn đặt kỳ vọng rằng, khi bộ máy được tổ chức lại tinh gọn, hiệu quả hơn, thì chất lượng phục vụ người dân cũng sẽ được nâng lên, quyền lợi chính đáng được bảo đảm tốt hơn, mối quan hệ gắn bó giữa Nhà nước và Nhân dân ngày càng được củng cố.
Thực tiễn cho thấy, tại nhiều địa phương sau khi triển khai mô hình tổ chức mới, sáp nhập cơ quan, giảm đầu mối trung gian, đã có sự chuyển biến rõ rệt về tinh thần phục vụ, thái độ và hiệu quả giải quyết công việc. Nhiều mô hình “chính quyền điện tử”, “một cửa liên thông” hay “chính quyền phục vụ” ở cấp huyện, cấp xã được đánh giá cao vì tinh giản về nhân sự, giảm thiểu các bước trung gian nhưng tăng tốc về hiệu quả. Đặc biệt, tại các địa phương đi đầu trong cải cách như Quảng Ninh, Bắc Giang, Đà Nẵng…, kết quả tinh gọn bộ máy đã kéo theo mức độ hài lòng của người dân tăng lên đáng kể.
Không chỉ dừng lại ở sự ủng hộ, sự đồng thuận của Nhân dân còn thể hiện ở mức độ tin tưởng vào quyết tâm đổi mới của Đảng. Theo phản ánh trên Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, nhiều cán bộ, đảng viên và người dân không chỉ ủng hộ việc đổi mới tổ chức bộ máy theo hướng tinh gọn, hiệu quả mà còn chủ động gửi các kiến nghị, hiến kế tâm huyết nhằm góp phần thực hiện chủ trương này một cách thiết thực, hiệu quả và đồng bộ. Điều đó cho thấy chủ trương tinh gọn bộ máy đang thực sự “hợp ý Đảng, lòng dân”.
Điều đáng ghi nhận là khi chủ trương tinh gọn được thực hiện một cách nghiêm túc, bài bản, có lộ trình và minh bạch, Nhân dân không những không hoang mang trước sự thay đổi, mà còn chủ động đồng hành, giám sát và góp ý xây dựng. Nhiều ý kiến của trí thức, chuyên gia, cán bộ lão thành đã khẳng định, tinh gọn bộ máy không chỉ là biện pháp hành chính, mà còn là biểu hiện sinh động của cơ chế vận hành hệ thống chính trị của ta: Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ, trong đó tuân thủ phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”.
Do đó, có thể khẳng định, chính sự đồng thuận, ủng hộ và đồng hành của Nhân dân là nhân tố then chốt, tạo nền tảng vững chắc để chủ trương tinh gọn tổ chức bộ máy không chỉ dừng ở chủ trương, mà từng bước đi vào thực tiễn, trở thành xu thế không thể đảo ngược, mang lại chuyển biến tích cực và bền vững trong xây dựng hệ thống chính trị hiện nay.
Bài 3: Giữ vững niềm tin vào đường lối của Đảng
