Gói cơm nắm chuẩn bị đưa đi xa

Trong cái khó, ló cái khôn

Theo lời kể của người dân trong làng, những năm 60, 70 của thế kỷ trước, xã Lạc Đạo là vùng quê thuần nông. Cuộc sống trông chờ vào ngày công lao động ở hợp tác xã. Bà Nguyễn Thị Đảo là một nông dân khỏe mạnh, đông con nhưng công điểm của hợp tác xã không đủ thóc gạo cho con ăn học. Tranh thủ lúc nông nhàn, bà đưa hoa quả ra Hà Nội bán. Những buổi trưa quảy gánh hàng qua các cổng bệnh viện, bến xe, ga tàu… bà thấy nhiều người chen nhau xếp hàng để mua được ổ bánh mì lót dạ. Bà nghĩ tới những buổi trưa làm đồng xa, cùng đội sản xuất ngả tấm nilon trên liếp cỏ xanh, chia nhau ăn những khoanh cơm nắm được nấu từ sáng sớm với muối vừng, một bi đông nước vối…

Về nhà, bà chọn nồi gang to, chọn thứ gạo ngon, vò kỹ nấu đủ 100 suất cơm nắm cùng với muối vừng. Cơm chín được xới lên bát, mỗi suất là một bát cơm đầy được nắm và nhồi trong một tấm vải trắng sạch sẽ. Gói cơm nắm là những tàu lá chuối non được hơ qua lửa, khi đưa ra gói cơm, lá chuối mềm như lụa. Từ sáng tinh mơ, bà đã ra ga đón tàu lên Hà Nội. Điểm đến của bà là Ga Hàng Cỏ, rồi bà trở lại trên những con đường từng bán rong hoa quả, đến các cổng bệnh viện, công trường… Nhớ lại, để bán hết 100 suất cơm nắm, bà Đảo đã phải đi bộ tới gần 30km.

Chuyến đưa cơm nắm lên Hà Nội đã khởi đầu tốt đẹp. Bà bàn với gia đình quyết định nấu cơm nắm hàng ngày để bán. Sau đó, gia đình đã khấm khá dần lên. Bà Đảo không giấu nghề vì bà nghĩ Hà Nội đông đúc và vẫn còn rất nhiều người nghèo, một mình không thể cung cấp đủ cho số đông người đang cần cái ăn ấm bụng, rẻ tiền. Nhiều người đã học cách làm cơm nắm của bà.

Cả làng làm cơm nắm

Nhiều nông dân ở thôn Cầu Trù Phú đã trở thành đại lý phân phối cơm nắm của gia đình bà Đảo. 5 mẹ con bà Đảo đã đầu tư các nồi gang lớn, mua gạo ngon đầu mùa, tích trữ nước mưa và khai thác nguồn nước sạch để nấu cơm. Quá nửa đêm, cả gia đình vào bếp. Khoảng 4 giờ sáng, nhiều người trong làng đến lấy cơm mang lên Hà Nội bán. Hiện ở Lạc Đạo, ngoài bà Đảo còn có hơn chục hộ nấu cơm nắm bán tại chỗ và nhiều gia đình khác tự nấu, tự đưa đi tiêu thụ. Cả xã Lạc Đạo có hàng trăm người bán cơm nắm tại Hà Nội. Trước đây, từ lạc Đạo lên Hà Nội phải đi tàu hỏa, còn bây giờ đi ô tô buýt rất thuận tiện, đến được khắp ngõ ngách của Thủ đô.

Theo kinh nghiệm của bà Đảo và một số người khá lên từ nghề cơm nắm sau này, để cơm nắm ngon, dẻo, thơm, gạo nấu cơm phải là gạo N203 hoặc Q4, loại vừa mới thu hoạch. Gạo phải vo kỹ, được nấu bằng nước mưa là tốt nhất, tuyệt đối không dùng nước có lượng phèn hoặc sắt là hỏng cơm. Nồi nấu phải bằng gang để giữ được nhiệt độ cao. Nấu cơm bằng củi hoặc than, nhưng nấu bằng than thì dễ bén nồi. Cơm chín tới phải nhấc ra vùi bằng rơm để cơm chín nhừ, đủ độ dẻo. Để có loại muối vừng ngon, phải có tỷ lệ 5 phần lạc, 1 phần vừng, rang đủ thơm, không khét.

Cơm nắm muối vừng đã có mặt ở Hà Nội 40 năm nay. Hiện nay, người ta ăn cơm nắm không phải chỉ để tiết kiệm tiền, mà để có đủ lượng tinh bột. Cơm nắm muối vừng còn là để hoài niệm, gợi nhớ một thời khốn khó, lam lũ ở các vùng quê nhiều năm trước. Cũng có nhiều người thích ăn cơm nắm với cà muối, với giò chả, cơm nắm bằng gạo tám thơm…

Một suất cơm nắm muối vừng bán tại lò có giá 2.500 - 3.000 đồng. Bán ở Hà Nội với giá 4.000 đồng. Nghề cơm nắm muối vừng đã tạo thêm nhiều việc làm cho người dân xã Lạc Đạo với mức thu nhập từ 1,5 - 2 triệu đồng/tháng (đối với người bán rong) và khoảng 5 triệu đồng đối với các chủ lò. Nhiều gia đình nhờ cơm nắm đã trở nên khá giả, xây cất được nhà cao tầng, sắm sanh thiết bị đắt tiền, mở mang vườn tược, có tiền cho con đi học đại học. Món cơm nắm muối vừng tô điểm thêm cho Hà Nội một nét ẩm thực đường phố, một thức quà quê thảo thơm.

Bài và ảnh: Thế Lữ