(Thanh tra) - Báo cáo tổng kết thực hiện Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí (Luật THTK, CLP) cho thấy, cơ chế phát hiện, xử lý thông tin lãng phí đã góp phần xử lý nghiêm các hành vi vi phạm và động viên, khích lệ những tập thể, cá nhân đấu tranh chống lãng phí. Tuy vậy, luật hiện hành vẫn còn những hạn chế cần sớm được khắc phục để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
Thời gian qua, các bộ, ngành, địa phương đã nghiêm túc thực hiện việc xử lý thông tin phát hiện lãng phí, qua đó đã thu hồi tiền, tài sản cho Nhà nước và xử lý các tổ chức, cá nhân có liên quan. Bên cạnh đó, các cơ quan, đơn vị đã quan tâm, biểu dương các tấm gương người tốt, việc tốt, có đóng góp trong công tác THTK, CLP. Trong đó, công tác thi đua, khen thưởng về THTK, CLP thường gắn với công tác thi đua, khen thưởng hằng năm và các đợt phát động thi đua, khen thưởng theo chuyên đề. Kết quả THTK, CLP hằng năm được xem là một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá, xếp loại thi đua khen thưởng và đánh giá kết quả hoạt động của các phong trào.
Theo Báo cáo tổng kết thực hiện Luật THTK, CLP của Bộ Tài chính, qua các đợt phát động đã kịp thời phát hiện, tuyên dương, khen thưởng các tổ chức, cá nhân làm tốt công tác THTK, CLP, xử lý kịp thời đối với các hành vi lãng phí, vi phạm các quy định về THTK, CLP.
Kết quả cụ thể như: tại Bến Tre, tỉnh đã biểu dương, khen thưởng đối với 01 cá nhân có thành tích trong thực hiện quy định về phòng, chống tham nhũng, THTK, CLP với tổng số tiền khen thưởng là 11,5 triệu đồng từ nguồn ngân sách Nhà nước; tại Đà Nẵng, đã khen thưởng về THTK, CLP đối với 4 tập thể, cá nhân (28 tập thể, 03 cá nhân Bằng khen Thủ tướng Chính phủ; 07 tập thể, 06 cá nhân Bằng khen của Chủ tịch UBND thành phố) từ nguồn Quỹ thi đua, khen thưởng với tổng số tiền hơn 330 triệu đồng.
Tuy nhiên, việc thực hiện Luật THTK, CLP cũng phát sinh những tồn tại, hạn chế. Trong đó, các khái niệm “tiết kiệm”, “lãng phí”, “hành vi gây lãng phí” còn chưa rõ ràng, chưa bao quát hết các trường hợp, hành vi phát sinh trên thực tiễn.
Theo Bộ Tài chính, Luật THTK, CLP 2013 đã đưa ra các khái niệm về “tiết kiệm”, “lãng phí” tại khoản 1, khoản 2, Điều 3 của luật, song còn khó khăn để xác định từng trường hợp là tiết kiệm hay lãng phí, đặc biệt là trong các lĩnh vực không có tiêu chuẩn, định mức, chế độ. Đồng thời, nội hàm của từng khái niệm cũng chưa thật sự rõ ràng, thống nhất. Ví dụ: Khái niệm chung xác định tiết kiệm là giảm bớt hao phí trong sử dụng các nguồn lực nhưng vẫn đạt được mục tiêu đã định; nhưng trong một số lĩnh vực cụ thể thì kể cả trường hợp sử dụng đúng định mức, tiêu chuẩn, chế độ (không giảm bớt hao phí trong sử dụng nguồn lực) nhưng đạt cao hơn mục tiêu đã định cũng được xác định là tiết kiệm (về bản chất đây là đánh giá về hiệu quả).
Bên cạnh đó, dù Luật THTK, CLP 2013 đã có quy định cụ thể các hành vi gây lãng phí trong một số lĩnh vực, song, chưa bao quát hết một số hành vi gây lãng phí trên thực tế như các hành vi gây lãng phí trong việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư công; hành vi gây lãng phí trong lĩnh vực quản lý, sử dụng tài sản công…; chưa có sự phân biệt giữa hành vi gây lãng phí và hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện phòng, chống lãng phí; một số hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện phòng, chống lãng phí lại chưa được quy định tại luật, như: Chậm/không ban hành các chương trình THTK, CLP trong từng lĩnh vực; không thực hiện việc đánh giá hiệu quả, đánh giá kết quả thực hiện mục tiêu, chỉ tiêu tiết kiệm và yêu cầu CLP được giao…
Mặt khác, việc quy định quá cụ thể các hành vi gây lãng phí như tại Luật THTK, CLP hiện hành có thể dẫn đến việc chậm/không xử lý được các hành vi gây lãng phí mới phát sinh trên thực tế trong từng thời kỳ, thường xuyên phải sửa đổi luật, không bảo đảm tính ổn định lâu dài của văn bản.
Xuất phát từ những tồn tại, hạn chế trong thực tiễn thực hiện Luật THTK, CLP 2013 và những yêu cầu đồng bộ, thống nhất với Quy định số 231-QĐ/TW ngày 17/1/2025 của Bộ Chính trị về bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực (Quy định số 231-QĐ/TW), Dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (TK, CLP) đã được Bộ Tài chính xây dựng theo hướng bảo đảm bao quát đầy đủ các trường hợp có thể phát sinh lãng phí trong thực tiễn.
Tờ trình của Bộ Tài chính nêu rõ, dự thảo luật đã bổ sung phần giải thích đối với một số thuật ngữ mới để bảo đảm tính thống nhất với các văn bản của Đảng và các luật có liên quan, trong đó, việc bổ sung, làm rõ khái niệm “Người đấu tranh chống lãng phí” và “Người thân của người đấu tranh chống lãng phí” đã bảo đảm thể chế hóa đầy đủ nội dung Quy định số 231-QĐ/TW.
Cùng với đó, dự thảo luật đã thể chế hóa các nội dung của Quy định số 231-QĐ/TW để bổ sung, hoàn thiện các quy định về khen thưởng trong công tác THTK, CLP; phát hiện lãng phí và trách nhiệm xử lý thông tin phát hiện lãng phí; bảo vệ người đấu tranh CLP, khuyến khích mọi cá nhân, tổ chức tích cực tham gia vào công tác TK, CLP.
Cụ thể, tại Điều 6 dự thảo luật quy định cụ thể về việc cung cấp, xử lý thông tin phát hiện lãng phí và bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí. Theo đó, cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền cung cấp thông tin cho người đứng đầu cơ quan, tổ chức, thủ trưởng cơ quan cấp trên trực tiếp nơi xảy ra lãng phí, cơ quan thanh tra, kiểm tra, điều tra, Viện Kiểm sát Nhân dân để xem xét, giải quyết hoặc gửi, đăng tải thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng theo quy định; đồng thời phải chịu trách nhiệm về tính trung thực, chính xác của thông tin đã cung cấp.
Người đứng đầu cơ quan, tổ chức nhận được thông tin về lãng phí có trách nhiệm kiểm tra, làm rõ; nếu có lãng phí xảy ra phải ngăn chặn, khắc phục kịp thời, xử lý theo thẩm quyền hoặc trình cấp có thẩm quyền xử lý vi phạm và công khai kết quả xử lý; giải trình trước cơ quan chức năng về việc để xảy ra lãng phí.
Cơ quan thanh tra, kiểm tra, Kiểm toán Nhà nước, người đứng đầu cơ quan cấp trên trực tiếp khi nhận được thông tin về lãng phí có trách nhiệm chỉ đạo, tổ chức làm rõ theo chức năng, nhiệm vụ của mình, ngăn chặn và kịp thời xử lý theo thẩm quyền hoặc kiến nghị cấp có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật.
Đồng thời, dự thảo luật cũng giao Chính phủ quy định chi tiết việc xử lý thông tin và biện pháp bảo vệ cơ quan, tổ chức cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, người đấu tranh CLP và người thân của người đấu tranh CLP.
Ngoài ra, tại khoản 5, Điều 6 dự thảo luật đã bổ sung các hành vi nghiêm cấm trong cung cấp, xử lý thông tin phát hiện lãng phí và bảo vệ người đấu tranh CLP bảo đảm thể chế hóa đầy đủ các nội dung của Quy định số 231-QĐ/TW.
Tại Điều 33 dự thảo luật cũng quy định khá rõ: Cơ quan, tổ chức, cá nhân có giải pháp, sáng kiến trong TK, CLP mang lại kết quả cụ thể hoặc cung cấp thông tin phát hiện lãng phí đúng sự thật, hoặc hoàn thành vượt mức mục tiêu, chỉ tiêu tiết kiệm và yêu cầu CLP được giao, thì được khen thưởng theo quy định của pháp luật về thi đua, khen thưởng.
Theo ông Nguyễn Quang Huy (Giảng viên Khoa Luật, Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên), việc bổ sung, hoàn thiện các quy định về phát hiện, cung cấp và xử lý thông tin lãng phí, cùng với cơ chế bảo vệ, khen thưởng người đấu tranh CLP trong Dự thảo Luật TK, CLP là hết sức cần thiết.
Ông Huy cho rằng, đây không chỉ là bước thể chế hóa kịp thời tinh thần của Quy định số 231-QĐ/TW, mà còn là cơ sở pháp lý quan trọng để khuyến khích toàn xã hội tham gia giám sát, phát hiện và ngăn chặn lãng phí. Quy định này sẽ góp phần xây dựng môi trường công khai, minh bạch, bảo vệ những người dám lên tiếng vì lợi ích chung, đồng thời tạo động lực để công tác THTK, CLP đi vào chiều sâu, thiết thực và hiệu quả hơn trong thời gian tới.
