Nhiều bị cáo bị kết tội, bị can bị khởi tố về tội nhận hối lộ, lợi dụng chức vụ quyền hạn để trục lợi

Mới đây, Viện kiểm sát Nhân dân (VKSND) Tối cao đã ban hành cáo trạng truy tố cựu Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Phạm Thái Hà cùng 28 bị can trong vụ án xảy ra tại Công ty cổ phần Tập đoàn Thuận An và các đơn vị, địa phương liên quan.

Theo cáo trạng, bị can Phạm Thái Hà, cựu Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội bị truy tố về tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi”, quy định tại khoản 4, Điều 358 Bộ luật Hình sự.

Bị can Lê Ô Pích, cựu Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bắc Giang (cũ), cựu Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Giang (cũ), bị truy tố về tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ”, quy định tại khoản 3, Điều 356 Bộ luật Hình sự.

27 bị can còn lại cùng bị truy tố về tội “Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng”, quy định tại khoản 3, Điều 222 Bộ Luật Hình sự. 

Tương tự, vụ án tại Tập đoàn Phúc Sơn, Tòa án Nhân dân Thành phố Hà Nội đã tuyên án đối với cựu Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phúc Hoàng Thị Thúy Lan, Chủ tịch Tập đoàn Phúc Sơn Nguyễn Văn Hậu cùng 39 bị cáo. Hội đồng xét xử tuyên phạt bà Hoàng Thị Thúy Lan 14 năm tù về tội nhận hối lộ 48 tỷ đồng và gây thiệt hại 200 tỷ đồng; cựu Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ngãi (cũ) Lê Viết Chữ bị tuyên phạt 7 năm tù về tội nhận hối lộ 6 tỷ đồng từ Chủ tịch Tập đoàn Phúc Sơn…

Điểm chung đáng lưu ý ở 2 vụ án trên là trong số những bị can bị truy tố, bị cáo bị kết tội, có những người là cán bộ cấp cao, giữ những vị trí quan trọng trong cơ quan lập pháp và cơ quan quản lý Nhà nước. Hành vi của các bị can, bị cáo vi phạm nghiêm trọng quy định liên quan đến đấu thầu, đưa hối lộ và nhận hối lộ trong các dự án đầu tư công.

Đáng nói, phân bổ, giải ngân vốn đầu tư công là một nhiệm vụ quan trọng được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ thường xuyên chỉ đạo, đôn đốc; xác định là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách nhằm thúc đẩy tăng trưởng và đảm bảo các cân đối lớn của nền kinh tế. Khi quá trình này bị lợi dụng, biến tướng để trục lợi, không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn làm xói mòn niềm tin của nhân dân đối với đội ngũ cán bộ và các chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước.

Biểu hiện của tham nhũng và lợi ích nhóm trong đầu tư công: Lỗ hổng pháp lý

Tham nhũng và lợi ích nhóm là những vấn đề nhức nhối, gây thất thoát lớn cho ngân sách Nhà nước, làm suy yếu niềm tin của người dân vào hệ thống công quyền. Trong lĩnh vực đầu tư công, những hiện tượng này càng trở nên phức tạp, khó lường, đặc biệt là khi liên quan đến các tập đoàn lớn có tầm ảnh hưởng như Phúc Sơn và Thuận An.

Một trong những biểu hiện rõ ràng nhất của tham nhũng và lợi ích nhóm là việc thao túng hồ sơ và quy trình đấu thầu. Điều này thể hiện qua các hành vi thông đồng giữa chủ đầu tư và nhà thầu. Thông qua các mối quan hệ “sân sau”, thông tin về dự án, tiêu chí đấu thầu, hoặc thậm chí là giá gói thầu có thể bị rò rỉ. Từ đó giúp các nhà thầu như Phúc Sơn và Thuận An có lợi thế vượt trội, dễ dàng trúng thầu mà không cần cạnh tranh một cách công bằng, minh bạch.

Cùng với đó, hồ sơ mời thầu thường được cài cắm các tiêu chí kỹ thuật phức tạp, hoặc yêu cầu về kinh nghiệm, năng lực tài chính mà chỉ một số ít doanh nghiệp, cụ thể là các tập đoàn “có quan hệ”, mới có thể đáp ứng. Điều này loại bỏ các “đối thủ” cạnh tranh, tạo điều kiện cho các tập đoàn được ưu ái để trúng gói thầu.

Việc chia nhỏ các gói thầu thành nhiều dự án con để tránh vượt ngưỡng đấu thầu công khai, hoặc ngược lại, gộp nhiều dự án nhỏ thành một gói thầu lớn để chỉ các tập đoàn có tiềm lực tài chính “khủng” mới có thể tham gia, đều là những chiêu thức nhằm hạn chế cạnh tranh và tạo lợi thế cho các nhóm lợi ích.

Giải pháp “bịt lỗ hổng” pháp lý trong đầu tư công nhằm chống tham nhũng hiệu quả

Để giải quyết vấn đề tham nhũng và lợi ích nhóm trong đầu tư công, đặc biệt là tại các tập đoàn lớn, nhiều chuyên gia cho rằng, cần có sự phối hợp đồng bộ các giải pháp, từ pháp luật đến quản lý và nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm của đội ngũ cán bộ.

Trước hết, minh bạch hóa thông tin và tăng cường trách nhiệm giải trình phải được coi là nguyên tắc xuyên suốt.

Luật gia Đỗ Văn Nhân nhấn mạnh: “Mọi thông tin về dự án đầu tư công, từ quy hoạch, dự toán, kết quả đấu thầu đến tiến độ thi công và quyết toán đều phải được công khai, minh bạch trên các phương tiện thông tin đại chúng, cổng thông tin điện tử của các bộ, ngành, địa phương. Điều này giúp người dân và các tổ chức xã hội giám sát hiệu quả hơn”.

Cùng với đó, phải nâng cao trách nhiệm giải trình. Những người có thẩm quyền trong quá trình phê duyệt, tổ chức thực hiện dự án cần xác định rõ trách nhiệm, không thể núp bóng tập thể hay né tránh sai phạm. Khi xảy ra vi phạm, phải xử lý nghiêm minh, không có vùng cấm, không có ngoại lệ, tương tự như tại vụ án tại Tập đoàn Phúc Sơn hay tới đây là vụ án tại Tập đoàn Thuận An.

Ngoài ra, cần khuyến khích sự tham gia giám sát của các tổ chức xã hội dân sự, các hiệp hội nghề nghiệp và các chuyên gia độc lập. Việc này giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường và cung cấp thông tin khách quan.

Hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế kiểm soát cũng là nội dung quan trọng phòng ngừa tham nhũng trong đầu tư công. Cụ thể, cần siết chặt quy định về đấu thầu. Liên quan đến nội dung này, luật gia Đỗ Văn Nhân đề xuất: “Cần rà soát, sửa đổi các quy định về đấu thầu để loại bỏ những kẽ hở pháp lý, đảm bảo sự cạnh tranh công bằng. Đặc biệt, cần quy định rõ ràng về tiêu chí lựa chọn nhà thầu, tránh các tiêu chí “đo ni đóng giày”.

Các cơ quan quản lý Nhà nước cần áp dụng các công nghệ giám sát hiện đại để theo dõi tiến độ, chất lượng công trình và quản lý dòng tiền. Thiết lập các “chốt” kiểm tra độc lập tại các giai đoạn quan trọng của dự án.

Ngoài ra, để khuyến khích người dân và cán bộ tố cáo các hành vi tham nhũng, cần có cơ chế bảo vệ hiệu quả hỡn nữa nhằm đảm bảo an toàn cho người tố cáo khỏi bị trả thù hoặc trù dập.

Tăng cường vai trò của các cơ quan thanh tra, kiểm toán. Các cơ quan thanh tra, kiểm toán cần được tăng cường về nguồn lực, trình độ chuyên môn và đặc biệt là đảm bảo tính độc lập trong hoạt động. Tiếp đó, tiếp tục đẩy mạnh sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thanh tra, kiểm toán, điều tra và công tố để xử lý dứt điểm các vụ việc tham nhũng, lợi ích nhóm.

Việc áp dụng các hình thức xử lý nghiêm khắc, từ hành chính đến hình sự, đối với các cá nhân và tổ chức có hành vi tham nhũng, lợi ích nhóm; tịch thu tài sản do tham nhũng mà có và thu hồi cho ngân sách Nhà nước vẫn là biện pháp có tính răn đe, phòng ngừa hiệu quả.

Nâng cao đạo đức công vụ và ý thức chống tham nhũng - yếu tố then chốt giúp chống tham nhũng hiệu quả, nhất là trong đầu tư công.

Trao đổi với phóng viên Báo Thanh tra, TS. Lê Công Hữu, Tỉnh uỷ viên, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy Quảng Trị cho rằng: “Quan trọng nhất là phải xây dựng văn hóa liêm chính trong bộ máy Nhà nước và trong xã hội. Điều này đòi hỏi sự giáo dục, rèn luyện liên tục về tư tưởng, đạo đức công vụ. Đồng thời, thiết lập cơ chế kiểm soát quyền lực chặt chẽ, đảm bảo không có bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào có thể lạm dụng quyền lực để trục lợi. Cùng với đó là việc khuyến khích vai trò của báo chí và truyền thông. Bởi thực tế cho thấy, lực lượng này đóng vai trò quan trọng trong việc phanh phui các vụ việc tham nhũng”.

Tham nhũng và lợi ích nhóm trong đầu tư công thể hiện rõ nét qua các trường hợp của Tập đoàn Phúc Sơn và Tập đoàn Thuận An, là vấn đề nhức nhối cần được giải quyết triệt để. Để đạt được điều này, không chỉ cần những giải pháp mang tính kỹ thuật về pháp luật và quản lý, mà còn cần sự thay đổi sâu sắc về đạo đức công vụ, văn hóa liêm chính và sự tham gia tích cực của toàn xã hội. Chỉ khi đó, đầu tư công mới thực sự trở thành động lực phát triển kinh tế, nâng cao đời sống người dân, thay vì là mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng và lợi ích nhóm.