Bộ Tài chính vừa công bố bản tổng hợp ý kiến đóng góp về dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) sửa đổi, trong đó nhiều bộ, ngành và địa phương đều chung quan điểm: mức giảm trừ gia cảnh hiện hành không còn phù hợp với tình hình kinh tế và mức sống của người dân.

Năm 2020, thêm một lần mức giảm trừ gia cảnh được nâng, lần lượt là 11 triệu đồng/tháng (132 triệu đồng/năm) và 4,4 triệu đồng/tháng, áp dụng cho đến nay (Ảnh minh họa).

Nâng thuế TNCN để tránh người dân chịu thuế khi thu nhập không dư dả

Cụ thể, mức giảm trừ 11 triệu đồng/tháng cho người nộp thuế và 4,4 triệu đồng/tháng cho người phụ thuộc được áp dụng từ năm 2020, khi GDP bình quân đầu người của Việt Nam khoảng 3.500 USD.

Tuy nhiên, đến nay, con số này đã vượt 4.300 USD, lạm phát gia tăng, giá cả hàng hóa leo thang, chi phí sinh hoạt ngày càng đắt đỏ. Việc giữ nguyên mức giảm trừ gia cảnh khiến không ít người rơi vào diện chịu thuế dù thực tế thu nhập không còn dư dả sau khi trừ đi các khoản chi tiêu thiết yếu.

Điều đáng nói, nhiều ý kiến cũng nhấn mạnh mức giảm trừ gia cảnh phải được điều chỉnh linh hoạt theo diễn biến kinh tế, thay vì cố định suốt một giai đoạn dài. Các quốc gia như Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc đều có cơ chế điều chỉnh định kỳ dựa trên chỉ số giá tiêu dùng (CPI) hoặc mức lương tối thiểu, nhằm bảo đảm công bằng cho người nộp thuế.

Trước thực tế mức sống và thu nhập bình quân đầu người liên tục tăng trong những năm qua, đề xuất nâng mức giảm trừ gia cảnh trong Luật Thuế TNCN đang trở thành vấn đề nóng, nhận được nhiều ý kiến đóng góp từ các bộ, ngành và địa phương.

Cụ thể, kiến nghị với Bộ Tài chính về việc nâng mức giảm trừ gia cảnh khi góp ý về xây dựng dự án Luật Thuế TNCN thay thế, UBND tỉnh Hà Tĩnh đề nghị nâng mức giảm trừ gia cảnh đối với người nộp thuế lên 18 triệu đồng/tháng, người phụ thuộc 8 triệu đồng/tháng.

Nguyên nhân là theo Luật Thuế TNCN năm 2012, mức giảm trừ đối với người nộp thuế là 9 triệu đồng/tháng, còn với người phụ thuộc là 3,6 triệu đồng/tháng, được áp dụng từ tháng 7/2013. Tại thời điểm đó, mức lương cơ sở là 1,15 triệu đồng. Đến nay, mức lương cơ sở đã tăng lên 2,03 lần, tương đương 2,34 triệu đồng, nên cần phải nâng mức giảm trừ gia cảnh phù hợp với tỷ lệ tăng mức lương cơ sở.

Bộ Quốc phòng cũng đề xuất tăng mức giảm trừ gia cảnh cho người nộp thuế lên 17,3 triệu đồng/tháng và cho người phụ thuộc lên 6,9 triệu đồng/tháng. Bởi mức lương cơ sở tại thời điểm ban hành mức giảm trừ gia cảnh 11 triệu đồng/tháng cuối năm 2019 chỉ 1,49 triệu đồng, đến cuối năm 2024 đã tăng lên 2,34 triệu đồng, tương ứng tăng 57,05%.

Đã quá lỗi thời

Đồng tình với những đề xuất này, chuyên gia kinh tế Nguyễn Quang Huy - CEO khoa Tài chính ngân hàng, trường Đại học Nguyễn Trãi nhấn mạnh, mức giảm trừ gia cảnh 11 triệu đồng/tháng (người nộp thuế) và 4,4 triệu đồng/tháng (người phụ thuộc) đến nay đã quá lỗi thời.

“Mức này được áp dụng trong nhiều năm, trong khi chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tăng dần đều qua các năm, lương cơ sở cũng đã được điều chỉnh tăng vài lần. Đó là điều là bất hợp lý, khiến người nộp thuế TNCN rất khó khăn trong việc tích lũy thu nhập sau khi nộp thuế, chi tiêu thiết yếu”, ông nói.

Bên cạnh việc đề xuất nâng mức giảm trừ gia cảnh, nhiều ý kiến còn chỉ ra một bất cập lớn trong Luật Thuế TNCN hiện hành: điều kiện để điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh chỉ được xem xét khi chỉ số CPI tăng 20%.

Trong bối cảnh lạm phát của Việt Nam dao động khoảng 3-4%/năm, quy định này đồng nghĩa với việc phải mất ít nhất 5 năm mới có một lần điều chỉnh, trong khi giá cả sinh hoạt lại thay đổi từng năm. Điều này khiến người nộp thuế rơi vào tình trạng "đóng thuế theo chuẩn của quá khứ" - tức là mức thu nhập dù không thay đổi về mặt thực chất nhưng lại bị đánh thuế cao hơn do giá cả ngày càng đắt đỏ.

Đồng quan điểm, PGS-TS Ngô Trí Long, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thị trường Giá cả (Bộ Tài chính) đã chỉ ra một vấn đề cốt lõi trong cơ chế điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh: “việc chỉ dựa vào chỉ số CPI là chưa đủ”, ông nhấn mạnh.

Theo ông Long, CPI chỉ phản ánh mức độ biến động của giá cả hàng hóa và dịch vụ trong nền kinh tế nói chung, nhưng chưa thể hiện đầy đủ mức tăng của những mặt hàng thiết yếu mà người dân phải chi trả hằng ngày.

“Thực tế cho thấy, có nhiều thời điểm CPI tăng thấp nhưng giá các mặt hàng thiết yếu như thực phẩm, xăng dầu, y tế, giáo dục vẫn leo thang, gây áp lực lớn lên đời sống của người lao động. Do đó, việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh cần có cách tiếp cận đa chiều, không chỉ dựa trên CPI mà còn phải tính đến mức tăng thu nhập bình quân của người dân”, ông Long nói thêm.

Việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh cần có cách tiếp cận đa chiều

Cũng theo nhiều chuyên gia, thực tế cho thấy, đối với nhóm người làm công ăn lương, thuế là một khoản khấu trừ cố định hàng tháng, tác động trực tiếp đến thu nhập khả dụng của họ.

Trong bối cảnh chi phí sinh hoạt liên tục leo thang, nếu không có sự điều chỉnh kịp thời, mức thuế này sẽ ngày càng trở thành gánh nặng lớn, ảnh hưởng đến khả năng chi tiêu, tiết kiệm và tích lũy của người lao động.

Việc tăng mức giảm trừ gia cảnh không chỉ giúp giảm áp lực tài chính, mà còn kích thích tiêu dùng, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Bên cạnh đó, nếu mức giảm trừ gia cảnh không được điều chỉnh hợp lý, sẽ xuất hiện tình trạng “thuế chồng thuế”, khi mà nhiều người lao động dù chỉ có mức thu nhập trung bình nhưng vẫn phải đóng thuế ở mức cao do ngưỡng chịu thuế không còn phù hợp với thực tế. Điều này không chỉ tạo ra sự bất công bằng mà còn ảnh hưởng đến động lực làm việc và đóng góp của người lao động vào nền kinh tế.

Do đó, các chuyên gia cho rằng, đề xuất tăng mức giảm trừ gia cảnh lên từ 18 triệu triệu đồng là hợp lý, đảm bảo quyền lợi cho người lao động, đồng thời giúp chính sách thuế TNCN tiệm cận hơn với thực tế đời sống và thu nhập của người dân.