Trước những khó khăn đó, ngành thuế và các cơ quan chức năng đang triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ, giúp tiểu thương, hộ kinh doanh từng bước làm quen và thích nghi với phương thức quản lý thuế mới.

Loay hoay từ thiết bị đến thói quen

Kết quả khảo sát do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) thực hiện từ ngày 7 đến 30/6/2025 với 1.368 hộ kinh doanh trên toàn quốc cho thấy, có tới 94% số hộ đã biết đến Nghị định 70/2025/NĐ-CP về chuyển đổi quản lý thuế hộ kinh doanh, nhưng chỉ 11% hiểu rõ nghĩa vụ của mình. 68% chỉ hiểu sơ bộ và 21% hoàn toàn không hiểu.

Đáng chú ý, hơn 50% số hộ chưa từng nhận được hỗ trợ rõ ràng từ cơ quan thuế địa phương. Tỷ lệ hộ được hướng dẫn “rất rõ ràng” chỉ đạt 14%, trong khi 60% hộ ngành dịch vụ ăn uống chưa từng được tiếp cận hỗ trợ.

Về khó khăn, 57% lo ngại chi phí đầu tư ban đầu, 54% lo chi phí vận hành hàng tháng, 51% lo áp lực cạnh tranh và 49% lo mất nhiều thời gian công sức quản lý hóa đơn, chứng từ. Đáng lo hơn, 63% số hộ dự kiến phải giảm quy mô hoạt động, 21% tính đến phương án tạm ngừng và 3% cân nhắc đóng cửa.

“Thiếu hiểu biết công nghệ, vướng mắc thủ tục, gánh nặng tài chính và thiếu hỗ trợ đang là những rào cản lớn, đe dọa sự ổn định của nhóm hộ kinh doanh dễ bị tổn thương trong quá trình chuyển đổi”, ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế VCCI nhận định.

Khảo sát thực tế cho thấy, hầu hết tiểu thương sẵn sàng tuân thủ quy định về khai thuế, nhưng bày tỏ lo lắng khi nghe nói phải mua máy tính tiền, cài phần mềm hóa đơn điện tử, kết nối internet..., trong khi nhiều năm qua chỉ quen ghi chép bằng sổ tay và đóng thuế khoán. Không ít người thừa nhận, họ chưa từng sử dụng máy tính tiền điện tử, càng chưa quen phát hành hóa đơn cho từng giao dịch bán lẻ. Việc chuyển sang một phương thức quản lý hoàn toàn mới khiến không ít tiểu thương cảm thấy lúng túng.

Ngoài thách thức về công nghệ, chi phí ban đầu để đầu tư thiết bị cũng là gánh nặng không nhỏ. Một máy tính tiền cơ bản hiện nay có giá khoảng vài triệu đồng, chưa kể chi phí phần mềm hóa đơn điện tử, phí bảo trì, kết nối internet, giấy in hóa đơn… Với tiểu thương nhỏ lẻ, đặc biệt ở vùng nông thôn, đây là khoản đầu tư không dễ xoay xở.

“Tôi buôn bán nhỏ lẻ, lời lãi một tháng chỉ vài triệu đồng, giờ mua thêm máy tính tiền thì biết khi nào mới gỡ vốn? Chưa kể khai báo hết doanh thu, thuế tăng lên, vậy có còn lãi không?”, chị Trần Thị Nga, một hộ kinh doanh tạp hóa ở gần khu vực chợ Nghĩa Tân (Hà Nội) băn khoăn.

Bên cạnh đó, tại một số địa phương, công tác chuẩn bị của cơ quan quản lý cũng chưa thật sự đồng bộ. Việc triển khai thí điểm máy tính tiền, hóa đơn điện tử còn chậm, thiếu nhân lực hướng dẫn cụ thể và chưa có phần mềm phù hợp với hộ kinh doanh nhỏ.

Thêm vào đó, việc kết nối dữ liệu giữa ngành thuế, quản lý thị trường, ngân hàng và thương mại điện tử cũng chưa thực sự thông suốt. Điều này khiến nhiều hộ kinh doanh lo ngại nếu họ làm đúng, nhưng các đơn vị khác chưa theo kịp, sẽ tạo ra sự thiệt thòi so với những đối thủ chưa minh bạch.

Tại diễn đàn Quốc hội, đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội) đã đặt câu hỏi chất vấn Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng về kế hoạch triển khai chính sách thuế mới đối với hộ kinh doanh cá thể sau khi bỏ thuế khoán.

Theo ông Cường, Nghị quyết số 68 của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 198 của Quốc hội đã đặt ra yêu cầu bãi bỏ thuế khoán đối với hộ kinh doanh từ ngày 1/1/2026. Đây là chính sách quan trọng, tác động đến hàng triệu hộ kinh doanh trên cả nước. Tuy nhiên, tâm lý e ngại vẫn đang hiện hữu rất lớn trong cộng đồng hộ kinh doanh.

Đại biểu nhấn mạnh, điều các hộ kinh doanh lo ngại không phải là nghĩa vụ nộp thuế, mà là sự phức tạp trong cách tính, thủ tục thực hiện và độ minh bạch của cơ chế. Ông đặt vấn đề: Chính phủ đã có kế hoạch và giải pháp cụ thể thế nào để chuẩn bị cho việc thực hiện thu thuế theo cơ chế mới sau khi bỏ thuế khoán, qua đó giúp người dân cảm thấy thuận lợi và hứng khởi hơn trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế với Nhà nước?

Minh bạch hóa, vừa là thách thức, vừa là cơ hội

Dù còn nhiều khó khăn, nhưng theo các chuyên gia kinh tế, việc xóa bỏ thuế khoán là bước chuyển căn bản trong quản lý thuế hộ kinh doanh, phù hợp với xu thế phát triển kinh tế hiện đại. Chính sách này không chỉ thúc đẩy minh bạch hóa hoạt động kinh doanh, mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh cho khu vực kinh tế tư nhân.

Theo đó, minh bạch hóa doanh thu và sử dụng hóa đơn điện tử sẽ giúp hộ kinh doanh tiếp cận dễ hơn với nguồn vốn ngân hàng, mở rộng quy mô kinh doanh, từng bước tham gia vào các chuỗi cung ứng hiện đại và thương mại điện tử. Đây cũng là bước đi quan trọng để hiện đại hóa hệ thống thuế, nâng cao hiệu quả quản lý trong bối cảnh chuyển đổi số ngày càng mạnh mẽ.

Khi các hộ kinh doanh tự kê khai doanh thu trên nền tảng số, cơ quan thuế có thể hỗ trợ tối đa thông qua các ứng dụng kê khai, nộp thuế điện tử đơn giản. Đồng thời, dữ liệu được kết nối liên thông sẽ giúp phát hiện và ngăn chặn gian lận thuế kịp thời, giảm thiểu thất thu ngân sách.

Quan trọng hơn, việc áp dụng phương thức quản lý thuế mới sẽ tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng hơn, khi mọi hộ kinh doanh đều thực hiện nghĩa vụ thuế theo cùng một nguyên tắc minh bạch.

Trước đây, nhiều hộ kinh doanh quen với nộp thuế khoán, chưa chú trọng đến việc ghi chép sổ sách, minh bạch hóa doanh thu. Khi bỏ thuế khoán, các hộ này buộc phải thực hiện chế độ sổ sách kế toán, phát hành hóa đơn chứng từ đầy đủ, như mô hình hộ kinh doanh kê khai hoặc doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ.

Các chuyên gia đánh giá, đây sẽ là bước chuẩn bị cần thiết để hộ kinh doanh phát triển lên thành doanh nghiệp, qua đó tiếp cận tốt hơn với các chính sách hỗ trợ, nguồn lực tài chính, mở rộng quy mô hoạt động và chuyên nghiệp hóa quản trị. Việc bỏ thuế khoán không chỉ tạo sự minh bạch, mà còn mở ra cơ hội nâng tầm hộ kinh doanh thành doanh nghiệp. Khi thực hiện theo phương pháp kê khai, hộ kinh doanh sẽ dần hình thành thói quen quản trị tài chính bài bản.

Tuy nhiên, theo PGS.TS Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính), để tiểu thương thực sự yên tâm chuyển đổi, xóa bỏ tâm lý e ngại khi kê khai doanh thu và nộp thuế, ngành thuế và chính quyền địa phương cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp hỗ trợ thiết thực.

Ông Long nhấn mạnh, trong đó cần đặc biệt chú trọng tổ chức hướng dẫn trực tiếp tại các chợ, tuyến phố chuyên doanh về cách lắp đặt, vận hành máy tính tiền, đồng thời tăng cường các khóa tập huấn thực hành kỹ năng kê khai thuế, nộp thuế qua ứng dụng điện tử.

“Chỉ khi hộ kinh doanh hiểu rõ quy định, thao tác thành thạo và thấy được lợi ích thiết thực từ việc minh bạch hóa hoạt động kinh doanh, họ mới thực sự chủ động chuyển đổi, thay vì đối phó hoặc né tránh. Đây là quá trình vừa ‘dẫn dắt’ vừa ‘đồng hành’, không thể nóng vội nhưng cũng không thể chậm trễ”, ông Long nhấn mạnh.

Ở góc độ khác, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài quốc tế, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế, cho rằng bên cạnh các bước tiến về cải cách thuế, cơ quan quản lý cần nhận diện rõ những khó khăn thực tế để có hướng dẫn và giải pháp phù hợp.

Theo bà Cúc, với người lớn tuổi, việc sử dụng hóa đơn điện tử hay kê khai trên nền tảng số vẫn còn nhiều lúng túng, đây là nhóm cần được hỗ trợ đặc biệt. Bà nhấn mạnh: “Cải cách thuế không chỉ là về chính sách mà còn là tạo sự an tâm, tin tưởng trong quá trình thực hiện”.

Bà Cúc cũng chỉ ra, thực tế hiện nay, tình trạng hàng giả, hàng nhái, đặc biệt là các mặt hàng ảnh hưởng đến sức khỏe như thực phẩm chức năng, nước mắm làm từ bã chuối, sữa giả… đang rất đáng lo ngại. Theo bà, cần kiểm kê, loại bỏ các mặt hàng không đảm bảo an toàn và xử lý nghiêm theo quy định. Ngược lại, với các mặt hàng dân dụng, gia công, cần có cách quản lý linh hoạt hơn để hỗ trợ tiêu thụ, tránh gây khó khăn cho hộ kinh doanh chân chính.

Một thực tế khác được bà Cúc cảnh báo là tâm lý né tránh, thậm chí tạm ngừng kinh doanh của nhiều hộ khi nghe thông tin về kiểm tra thị trường. Bà cho rằng, cần đẩy mạnh tuyên truyền chính sách một cách công khai, minh bạch, giúp người dân hiểu rõ, không còn hoang mang, lo sợ. Việc thu thuế theo doanh thu bán hàng và tính từ thời điểm chính sách có hiệu lực cũng cần được giải thích rõ ràng, tránh lo ngại bị truy thu.

Từ đó, bà Cúc kỳ vọng, hộ kinh doanh sẽ chuyển từ tâm lý phản ứng sang tinh thần đồng hành, hướng tới làm ăn minh bạch, buôn bán hàng hóa có nguồn gốc, hóa đơn đầy đủ, nộp thuế đúng quy định.

“Hộ kinh doanh sẽ chuyển từ phản ứng sang đồng hành, hướng tới làm ăn minh bạch, buôn bán hàng hóa có nguồn gốc, hóa đơn đầy đủ, nộp thuế đúng quy định, vì một môi trường kinh doanh lành mạnh, tử tế và phát triển bền vững”, bà Cúc cho hay.

Hộ kinh doanh sẽ không bị truy thu thuế khoán khi chuyển sang hóa đơn điện tử

Trước lo ngại của một số hộ kinh doanh về việc bị truy thu thuế sau khi sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền, ông Nguyễn Tiến Minh, Phó trưởng Thuế TP Hà Nội, khẳng định cơ quan thuế sẽ không thực hiện việc truy thu thuế khoán của thời gian trước.

Theo ông Minh, nhiều hộ kinh doanh hiện nay đang lo ngại sau khi áp dụng hóa đơn điện tử, doanh thu thực tế ghi nhận sẽ cao hơn mức thuế khoán trước đây, dẫn đến nguy cơ bị truy thu thuế. Tuy nhiên, ông khẳng định việc áp dụng hóa đơn điện tử là nhằm quản lý doanh thu thực tế kể từ thời điểm sử dụng, không áp dụng hồi tố.

Phó trưởng Thuế TP Hà Nội Nguyễn Tiến Minh. Ảnh: TPO

Ông Minh giải thích, đối với hộ kinh doanh kê khai theo phương pháp mới, nếu có sai sót về doanh thu sẽ thực hiện khai bổ sung theo quy định hiện hành. Với các hộ đang nộp thuế khoán, trường hợp doanh thu phát sinh tăng trên 50% so với mức khoán, hộ kinh doanh có trách nhiệm thông báo với cơ quan thuế để điều chỉnh mức thuế khoán cho phần thời gian còn lại của năm tính thuế.

Ngoài ra, với các trường hợp có dấu hiệu rủi ro, cơ quan thuế sẽ rà soát dữ liệu từ các đơn vị trung gian như thanh toán, vận chuyển… để xác minh và xử lý theo quy định, đảm bảo công bằng trong nghĩa vụ thuế giữa các hộ kinh doanh.

Hành trình chuyển đổi chưa bao giờ dễ dàng, nhất là với những người buôn bán nhỏ lẻ, quen với thói quen kinh doanh truyền thống. Nhưng câu chuyện không dừng lại ở những lo lắng, khó khăn. Điều quan trọng là các giải pháp tháo gỡ, sự đồng hành của ngành thuế và doanh nghiệp công nghệ sẽ giúp tiểu thương từng bước vượt qua vướng mắc, xây dựng niềm tin để bước tiếp.

Hành trình chuyển đổi chưa bao giờ dễ dàng, nhất là với những người buôn bán nhỏ lẻ, quen với thói quen kinh doanh truyền thống. Nhưng câu chuyện không dừng lại ở những lo lắng, khó khăn. Điều quan trọng là các giải pháp tháo gỡ, sự đồng hành của ngành thuế và doanh nghiệp công nghệ sẽ giúp tiểu thương từng bước vượt qua vướng mắc, xây dựng niềm tin để bước tiếp.

Kỳ 3: Từng bước tháo gỡ vướng mắc, tạo niềm tin cho tiểu thương