Hoạt động khai thác tại một mỏ khoáng sản trên địa bàn thành phố Huế. Ảnh: TĐ

Cuộc thanh tra quy mô lớn bao phủ toàn bộ chuỗi quản lý khoáng sản giai đoạn 2019-2024, từ tham mưu, cấp phép đến nghĩa vụ tài chính, qua đó phát hiện nhiều sai sót kéo dài, làm lộ rõ những lỗ hổng trong quản lý và thực thi.

Còn nhiều bất cập, thiếu sót

KLTT cho thấy, theo quy hoạch được UBND tỉnh phê duyệt năm 2017, Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế) có 86 khu vực mỏ khoáng sản làm vật liệu xây dựng với diện tích hơn 1.319 ha. Quy hoạch này đã được tích hợp hoàn chỉnh vào Quy hoạch tỉnh thời kỳ 2021-2030 theo Quyết định 1745/QĐ-TTg ngày 30/12/2023.

Trên cơ sở đó, đoàn thanh tra tiến hành kiểm tra 27 mỏ của 22 doanh nghiệp; 18 mỏ được kiểm tra toàn diện hồ sơ thăm dò, khai thác, vận chuyển; 27 mỏ được kiểm tra nghĩa vụ tài chính đối với thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường.

Thanh tra đánh giá công tác ban hành văn bản, thủ tục hành chính của Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) về cơ bản được thực hiện đúng tiến độ. Tuy nhiên, khi đi sâu vào hoạt động cấp phép, nhiều sai sót có tính hệ thống đã bộc lộ.

Trong số 40 giấy phép thăm dò được UBND thành phố Huế cấp trong kỳ thanh tra, đoàn thanh tra chọn ngẫu nhiên 7 hồ sơ để đối chiếu. Kết quả cho thấy 2 hồ sơ không được công khai danh sách tổ chức, cá nhân được lựa chọn theo quy định tại Quyết định 2893/QĐ-UBND năm 2018.

Đáng chú ý, trong 18 mỏ được chọn thanh tra, có 3 giấy phép thăm dò không đúng mẫu quy định; 2 giấy phép thiếu Phụ lục 3 quy định khối lượng các hạng mục công tác thăm dò theo Thông tư 16/2012/TT-BTNMT của Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) cũ. Đối với giấy phép khai thác, đoàn thanh tra xác định có 5 mỏ được tham mưu cấp phép không đúng mẫu theo Thông tư của Bộ TN&MT.

Các thiếu sót này thuộc trách nhiệm Giám đốc Sở, Trưởng phòng Quản lý tài nguyên và các cá nhân liên quan qua nhiều thời kỳ.

Hoạt động đấu giá quyền khai thác khoáng sản, dù giai đoạn 2020–2024 tỉnh đã tổ chức đấu giá 41 mỏ, Sở NN&MT không hành kế hoạch đấu giá năm 2019 và 2021. Một số mỏ được cấp phép không thông qua đấu giá do thuộc trường hợp được miễn theo Luật Khoáng sản; một mỏ phục vụ công trình sử dụng ngân sách nhà nước được cấp phép theo đề xuất của Ban quản lý Khu kinh tế – Công nghiệp tỉnh. Đoàn thanh tra khẳng định các trường hợp miễn đều đúng quy định, nhưng trách nhiệm về việc không tham mưu kế hoạch đấu giá đúng hạn thuộc Sở.

Đáng lưu ý, Đề án khoanh định khu vực cấm và tạm cấm hoạt động khoáng sản – nhiệm vụ phải hoàn thành từ năm 2021 – đến tháng 6/2025 vẫn chưa hoàn tất dù kinh phí thẩm định đã có từ năm 2023.

Truy thu hơn 13,5 tỷ đồng

Song song với các thiếu sót trong tham mưu và cấp phép, đoàn thanh tra ghi nhận nhiều vi phạm tại các doanh nghiệp được giao khai thác khoáng sản. Nhiều sai phạm được ghi nhận trong đất đai, môi trường, báo cáo kỹ thuật và nghĩa vụ tài chính. Có 5 mỏ chưa lập thủ tục cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất khu vực khai thác; nhiều đơn vị nộp chậm tiền ký quỹ phục hồi môi trường và tiền thuê đất. 6 mỏ chưa lập đầy đủ bản đồ hiện trạng và báo cáo thống kê trữ lượng theo Thông tư 17/2020 của Bộ TN&MT; 2 đơn vị thống kê sản lượng qua trạm cân không đầy đủ.

Trường hợp mỏ cát thạch anh của Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu dịch vụ và đầu tư Việt Nam (Vicosimex) được nêu đích danh khi doanh nghiệp này ủy quyền khai thác không đúng đối tượng theo giấy chứng nhận đầu tư, vi phạm pháp luật về khoáng sản.

Ở nhóm nghĩa vụ tài chính, vi phạm diễn ra phổ biến và nghiêm trọng: 27/27 mỏ không gửi Thông báo phương pháp xác định giá tính thuế tài nguyên cho cơ quan thuế theo Thông tư 152/2015/TT-BTC. Khi thanh tra chi tiết, 14/27 mỏ kê khai thiếu sản lượng, áp dụng sai đơn giá thuế, chưa tính hệ số quy đổi từ sản lượng thành phẩm sang nguyên khai để tính phí bảo vệ môi trường. Đây là nguyên nhân chính tạo ra chênh lệch lớn giữa sản lượng kê khai và sản lượng khai thác thực tế.

Từ các sai phạm này, Chánh Thanh tra thành phố đã ban hành 14 quyết định thu hồi với tổng số tiền hơn 13,5 tỷ đồng, bao gồm 11,62 tỷ đồng thuế tài nguyên và 1,9 tỷ đồng phí bảo vệ môi trường. Đây là một trong những số tiền truy thu lớn nhất liên quan đến lĩnh vực khai thác khoáng sản tại Huế trong nhiều năm.

Bên cạnh các vi phạm đã xử lý, KLTT nêu một số nội dung chưa thể kiểm tra do còn vướng mắc pháp lý, như thuế tài nguyên đối với đá sét, đá vôi, đá gabro; hoặc nghĩa vụ tài chính đối với đất tầng phủ dùng tuyển rửa cát. Các cơ quan liên quan được yêu cầu sớm xin ý kiến Bộ, ngành để thống nhất phương pháp xác định nghĩa vụ tài chính.

Từ kết quả thanh tra, Chánh Thanh tra thành phố kiến nghị Chủ tịch UBND thành phố chỉ đạo Sở NN&MT kiểm điểm trách nhiệm của tập thể, cá nhân; tăng cường công tác kiểm tra hoạt động khai thác; phối hợp chặt với cơ quan thuế trong việc giám sát nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp. UBND các phường, xã được yêu cầu tăng cường quản lý địa bàn, phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm về đất đai, môi trường trong quá trình khai thác.

Đối với doanh nghiệp, KLTT yêu cầu khẩn trương lập thủ tục cấp đất khai thác, nộp đầy đủ tiền thuê đất và ký quỹ cải tạo môi trường, thống kê sản lượng qua trạm cân chính xác, lập đầy đủ bản đồ hiện trạng và báo cáo kỹ thuật theo quy định. Tất cả các đơn vị phải nghiêm túc thực hiện quyết định truy thu và báo cáo kết quả khắc phục về UBND thành phố.

Thanh tra thành phố Huế nhấn mạnh, dù công tác quản lý khoáng sản tại Huế có nhiều chuyển biến trong thời gian qua, nhưng những hạn chế kéo dài cho thấy yêu cầu phải siết chặt kỷ luật, kỷ cương hành chính, làm rõ trách nhiệm từng cơ quan, từng doanh nghiệp. Đồng thời đảm bảo nguồn tài nguyên được quản lý minh bạch, không để thất thoát ngân sách Nhà nước.