(Thanh tra) - Ngày 3/11, Hội đồng Khoa học Thanh tra Chính phủ tổ chức hội nghị đánh giá cơ sở đề tài khoa học cấp bộ “Công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa” do TS Tạ Thu Thủy, Trường Cán bộ Thanh tra làm chủ nhiệm.
Còn khoảng trống về công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình trong lĩnh vực thanh tra
TS Tạ Thu Thủy cho biết, trên phương diện pháp lý, quy định về công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình trong lĩnh vực thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo đã được hình thành qua nhiều văn bản quan trọng như Luật Thanh tra năm 2025, Luật Khiếu nại năm 2011, Luật Tố cáo năm 2018, Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 và các văn bản hướng dẫn thi hành.
“Những quy định này bước đầu thể hiện rõ tinh thần quản trị công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính và cơ quan thanh tra”, TS Tạ Thu Thủy nhấn mạnh.
Tuy nhiên, theo hệ thống pháp luật hiện hành vẫn chưa đồng bộ, còn khoảng trống và bất cập, đặc biệt là việc chưa xác định rõ phạm vi, hình thức và cơ chế bảo đảm công khai minh bạch; chưa quy định cụ thể trách nhiệm giải trình của người đứng đầu, cũng như chưa có công cụ giám sát, chế tài xử lý khi không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ công khai, giải trình.
Một số quy định giữa các luật còn chồng chéo, mâu thuẫn, khiến việc áp dụng trong thực tiễn thiếu thống nhất và hiệu quả chưa cao.
TS Tạ Thu Thủy cho rằng, trên thực tiễn thực hiện công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo những năm qua đạt được nhiều chuyển biến tích cực, đặc biệt là trong công khai quyết định và kết luận thanh tra, công khai kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo, mở rộng các hình thức thông tin và bước đầu ứng dụng công nghệ số trong minh bạch hóa dữ liệu.
Theo TS Tạ Thu Thủy, mặc dù quy định và thực tiễn thực hiện công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết giải quyết khiếu nại, tố cáo đã có những bước hoàn thiện, song vẫn còn có một số vấn đề đặt ra nhằm kiểm soát tốt quyền hành pháp và bảo đảm quyền con người, quyền công dân.
Trên cơ sở đó, đề tài triển khai nghiên cứu 3 chương: Chương 1, đề tài đã tập trung luận giải cơ sở lý luận về công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo gắn với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Chương 2, đề tài đã tập trung phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo ở nước ta hiện nay, qua đó làm rõ những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân chủ yếu trong mối quan hệ với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN.
Chương 3, quan điểm, phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật, cơ chế và tổ chức thực hiện công khai minh bạch, trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Công khai toàn diện hơn các thông tin liên quan đến hoạt động thanh tra
Để hoàn thiện pháp luật về công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo, TS Tạ Thu Thủy kiến nghị Thanh tra Chính phủ nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung Luật Thanh tra năm 2025 nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động thanh tra, cụ thể là nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra theo hướng:
Công khai toàn diện hơn các thông tin liên quan đến hoạt động thanh tra một cách phù hợp. Nghiên cứu khả năng công khai các thông tin tóm tắt về tiến độ thanh tra.
Đối với các vụ việc phức tạp, dư luận xã hội quan tâm, nghiên cứu cơ chế công khai linh hoạt hơn, như thông báo định kỳ về tiến độ thanh tra qua họp báo, thông cáo báo chí.
Nghiên cứu mở rộng công khai các thông tin về quá trình thực hiện kết luận thanh tra nhằm tăng cường sự giám sát của xac hội đối với kết quả hoạt động thanh tra.
Theo đó các cơ quan thanh tra có trách nhiệm công khai các quyết định xử lý hành chính, hình sự, thu hồi tài sản theo kiến nghị của kết luận thanh tra; công khai các biện pháp mà đối tượng thanh tra đã thực hiện để khắc phục các sai phạm, thiếu sót được chỉ ra.
Mặt khác, quy định cụ thể về trách nhiệm của người ra quyết định thanh tra, Trưởng đoàn thanh tra, thành viên đoàn thanh tra. Cần chi tiết hóa tách nhiệm của từng cá nhân trong việc giải trình các vấn đề phát sinh trong qua trình thanh tra, kết luận thanh tra, kiến nghị xử lý.
Về trách nhiệm của cơ quan thanh tra, cơ quan thanh tra phải chịu trách nhiệm giải trình về tổng thể nhiệm giải trình về tổng thể hoạt động thanh tra của đơn vị của mình. Người đứng đầu cơ quan thanh tra phải chịu trách nhiệm cao nhất trong việc giải trình các vấn đề liên quan đến hoạt động thanh tra của đơn vị mình.
Quy định cụ thể về nội dung, hình thức, phạm vi giải trình; giải trình về việc tuân thủ các quy định pháp luật trong việc ban hành quyết định thanh tra, triển khai thanh tra; tính khách quan, đầy đủ của quá trình xác minh, giải trình về các phương pháp, chứng cứ… Hình thức giải trình có thể bằng văn bản, đối thoại trực tiếp, họp báo, hoặc thông các phương tiện thông tin đại chúng.
Đặc biệt là thiết lập cơ chế kiểm tra, giám sát trách nhiệm giải trình; bổ sung các quy định về chế tài xử lý nghiêm khắc đối với các hành vi vi phạm nghĩa vụ công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình, bao gồm cả trách nhiệm hành chính, dân sự, kỷ luật hoặc hình sự.
Quy định chặt chẽ, rõ ràng nghĩa vụ bảo mật thông tin của đoàn thanh tra. Đoàn thanh tra và thành viên đoàn thanh tra phải giữ bí mật những thông tin có được từ hoạt động thanh tra, không cung cấp cho bên thứ ba cho đến khi ban hành kết luận thanh tra…
Bên cạnh đó, nghiên cứu bổ sung quy định trực tiếp về đảm bảo tính minh bạch trong nguyên tắc giải quyết khiếu nại; nghiên cứu sửa đổi thống nhất quy định về thời hiệu khiếu nại tại Điều 9 của Luật Khiếu nại và Điều 116 của Luật Tố tụng hành chính quy định thời hiệu khởi kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính.
Nghiên cứu quy định bổ sung việc đình chỉnh, tạm đình chỉ giải quyết khiếu nại trong trường hợp do thiên tai, dịch bệnh dẫn đến không tiến hành xác minh được; vụ việc phải đối thoại nhưng người khiếu nại xin hoãn vì lý do chính đánh như công việc; đau ốm…
Đánh giá cao về nội dung nghiên cứu, hội đồng đánh giá cơ sở nhấn mạnh: Đề tài đã lý giải được tính cấp thiết, kết quả nghiên cứu đảm bảo các nội dung, mục tiêu nghiên cứu. Các giải pháp đưa ra củ đề tài có tính toàn diện, đồng bộ, bảo đảm tính cụ thể và khả thi.
Với những kết quả đạt được, đề tài đủ điều kiện được nghiệm thu chính thức.
