(Thanh tra) - Ngày 22/12, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ đã tổ chức Hội nghị thuyết minh đề tài khoa học cấp bộ “Phòng, chống lãng phí qua hoạt động thanh tra” do TS Nguyễn Thị Hồng Thúy, Trường Cán bộ Thanh tra, Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm.
Theo TS Nguyễn Thị Hồng Thúy, trong bài viết “Thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phân tích sâu sắc tác hại của nạn lãng phí đối với sự nghiệp xây dựng đất nước. Người chỉ rõ: “Tham ô là lấy của công làm của tư. Lãng phí tuy không lấy của công bỏ vào túi riêng, song kết quả cũng rất tai hại cho dân, cho Chính phủ. Có khi tai hại hơn tệ tham ô”.
Tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh cho thấy, lãng phí là một “kẻ thù” nguy hiểm, làm suy kiệt nguồn lực quốc gia, cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội và làm giảm niềm tin của Nhân dân đối với Đảng và Nhà nước.
Nhận thức rõ điều đó, Đảng và Nhà nước ta luôn xác định phòng, chống lãng phí là nhiệm vụ cấp bách, lâu dài. Từ khi tiến hành công cuộc đổi mới đến nay, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư các khóa đã ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị, kết luận quan trọng về phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
Ngày 21/8/2006, Ban Chấp hành Trung ương khóa X ban hành Nghị quyết số 04-NQ/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí; tiếp đó, Kết luận số 21-KL/TW (25/5/2012), Chỉ thị số 21-CT/TW (21/12/2012) về đẩy mạnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và gần đây nhất là Chỉ thị số 27-CT/TW ngày 25/12/2023 của Bộ Chính trị tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác này.
Ngoài ra, văn kiện Đại hội XIII của Đảng cũng chỉ rõ: “Công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí chưa có chuyển biến rõ rệt; việc phát hiện, xử lý tham nhũng, lãng phí còn hạn chế; tình trạng tham nhũng, lãng phí vẫn nghiêm trọng, phức tạp, gây bức xúc trong xã hội”.
Thể chế hóa các chủ trương của Đảng, Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 1998; Luật thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2005 và năm 2013. Hiến pháp năm 2013 cũng khẳng định rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, phòng, chống tham nhũng trong hoạt động kinh tế, xã hội và quản lý Nhà nước.
Trong bài viết “Chống lãng phí” của đồng chí Tô Lâm, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã nhấn mạnh: "cần thống nhất nhận thức đấu tranh phòng, chống lãng phí là cuộc đấu tranh chống “giặc nội xâm” đầy cam go, phức tạp; là một phần của cuộc đấu tranh giai cấp; có vị trí tương đương với phòng, chống tham nhũng, tiêu cực để xây dựng Đảng ta cứng mạnh, “là đạo đức, là văn minh”.
Mặt khác, công tác phòng, chống lãng phí phải được thực hiện đồng bộ giữa phòng ngừa và chủ động phát hiện, xử lý nghiêm minh, kịp thời, không có vùng cấm, không có ngoại lệ. Đây là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc.
Trên phương diện lý luận, các vấn đề chung về lãng phí và phòng, chống lãng phí đã được đề cập trong một số công trình nghiên cứu.
Tuy nhiên, theo TS Thúy, những vấn đề lý luận riêng về phòng, chống lãng phí qua hoạt động thanh tra như khái niệm, đặc điểm, nội dung, phương thức, chủ thể thực hiện, các yếu tố tác động và điều kiện bảo đảm cho công tác này vẫn chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ, có hệ thống.
Trong khi đó, thanh tra là chức năng thiết yếu của quản lý Nhà nước, có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát hiện sơ hở của cơ chế, chính sách, pháp luật và phòng ngừa, xử lý các hành vi lãng phí. Việc nghiên cứu chuyên sâu về phòng, chống lãng phí qua hoạt động thanh tra vì vậy là yêu cầu đặt ra cấp thiết hiện nay.
Theo Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013, lãng phí được hiểu là việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản, lao động, thời gian lao động và tài nguyên không hiệu quả, vượt định mức, tiêu chuẩn hoặc không đạt mục tiêu đã định. Trên thực tế, lãng phí thường tập trung vào các lĩnh vực như đầu tư xây dựng cơ bản, quản lý đất đai, tài nguyên thiên nhiên, tài sản công, ngân sách Nhà nước và nguồn nhân lực.
Luật Thanh tra năm 2025 đã lần đầu tiên quy định rõ nhiệm vụ phòng, chống lãng phí là một chức năng của cơ quan thanh tra, tạo hành lang pháp lý quan trọng để tăng cường vai trò, trách nhiệm của ngành Thanh tra trong kiểm soát quyền lực và sử dụng hiệu quả nguồn lực quốc gia.
Tuy nhiên, pháp luật về phòng, chống lãng phí vẫn còn những điểm chưa rõ ràng, thiếu đồng bộ; việc lượng hóa hành vi lãng phí còn khó khăn; cơ chế phối hợp giữa thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử chưa thật chặt chẽ, ảnh hưởng đến hiệu quả xử lý.
Trong thời gian qua, công tác phòng, chống lãng phí qua hoạt động thanh tra đã được triển khai quyết liệt và đạt nhiều kết quả tích cực. Thanh tra Chính phủ đã rà soát, thanh tra hàng trăm dự án, công trình chậm tiến độ, hiệu quả thấp, có nguy cơ gây thất thoát, lãng phí; phát hiện nhiều vi phạm, thu hồi kịp thời tài sản, kinh phí cho Nhà nước.
Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy vẫn còn không ít hạn chế như việc triển khai một số cuộc thanh tra còn chậm, kéo dài; công tác đôn đốc thực hiện kết luận thanh tra chưa triệt để; xử lý hành vi lãng phí chưa thật nghiêm; cơ chế giám sát xã hội chưa được phát huy đầy đủ. Đáng chú ý, lãng phí có mối quan hệ chặt chẽ với quan liêu, tham nhũng là tác nhân trực tiếp làm thâm hụt ngân sách và suy yếu nguồn lực phát triển.
Từ những phân tích trên, có thể khẳng định việc nghiên cứu đề tài “Phòng, chống lãng phí qua hoạt động thanh tra” là hết sức cần thiết trong giai đoạn hiện nay.
Đánh giá tại hội nghị, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ đánh giá, đề tài góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp toàn diện nhằm nâng cao hiệu quả phòng, chống lãng phí thông qua hoạt động thanh tra, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền, liêm chính, phát triển bền vững.
Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài Thanh tra Chính phủ đã thống nhất phê duyệt đề tài, dự kiến triển khai nghiên cứu giai đoạn 2026-2027.
