(Thanh tra) - Chiều ngày 23/12, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ đã tổ chức Hội nghị thuyết minh đề tài khoa học cấp bộ “Hoàn thiện cơ chế kiểm tra, rà soát quyết định giải quyết khiếu nại có hiệu lực pháp luật” do TS Tạ Thu Thủy, Vụ Tổ chức Cán bộ, Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm.
TS Tạ Thu Thủy cho biết, trong nhiều văn bản của Đảng và Nhà nước về giải quyết khiếu nại, tố cáo đều yêu cầu nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại; tăng cường kiểm soát quyền lực trong hoạt động hành chính; khắc phục tình trạng khiếu kiện kéo dài, vượt cấp; hoàn thiện cơ chế pháp lý nhằm bảo vệ người dân trong quan hệ với cơ quan hành chính nhà nước.
“Việc kiểm tra, rà soát các quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật không chỉ là yêu cầu kỹ thuật pháp lý, mà còn là yêu cầu chính trị nhằm củng cố niềm tin của Nhân dân vào bộ máy nhà nước, bảo đảm pháp luật được thực thi công bằng, nghiêm túc”, TS Tạ Thu Thủy khẳng định.
Theo chủ nhiệm đề tài, việc kiểm tra, rà soát các quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật nhằm đạt ba mục tiêu cơ bản.
Thứ nhất, phát hiện và khắc phục sai sót, vi phạm trong quá trình giải quyết khiếu nại. Qua thực tiễn kiểm tra cho thấy, một số vụ việc còn tồn tại hạn chế như: xác minh chưa đầy đủ, thiếu khách quan; áp dụng pháp luật chưa chính xác; kết luận chưa phản ánh đúng bản chất vụ việc; hoặc có biểu hiện né tránh, hình thức trong giải quyết.
“Những sai sót này nếu không được phát hiện kịp thời sẽ xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, cơ quan, tổ chức và làm giảm hiệu lực quản lý nhà nước”, TS Tạ Thu Thủy nói.
Thứ hai, xử lý các tình tiết mới phát sinh làm thay đổi bản chất vụ việc. Trong thực tế, có những trường hợp sau khi quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật mới xuất hiện giấy tờ, tài liệu quan trọng; có sự thay đổi về quy hoạch, chính sách; hoặc cơ quan chuyên môn xác định lại nguồn gốc đất đai, hiện trạng tài sản. Nếu không có cơ chế kiểm tra, rà soát phù hợp, các quyết định đã ban hành có thể không còn phù hợp, gây thiệt thòi cho người dân.
Thứ ba, góp phần giảm tình trạng khiếu kiện kéo dài, vượt cấp, đông người. Thực tế cho thấy, ngay cả khi quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật, nhiều công dân vẫn tiếp tục khiếu nại đến nhiều cơ quan, kể cả cơ quan Trung ương và lãnh đạo cấp cao.
Nguyên nhân xuất phát từ việc người dân chưa đồng thuận với kết quả giải quyết; quyết định đúng nhưng chưa được tổ chức thi hành nghiêm túc; thiếu giám sát sau giải quyết; hoặc chưa có cơ chế tạo lập “điểm dừng pháp lý” hợp lý, thuyết phục. Khiếu kiện kéo dài không chỉ gây phức tạp tình hình an ninh trật tự mà còn tạo áp lực lớn cho các cơ quan chức năng, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế, xã hội.
Thời gian qua, công tác kiểm tra, rà soát các vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, kéo dài luôn nhận được sự chỉ đạo quyết liệt của Tổng Bí thư, Thủ tướng Chính phủ, cùng sự phối hợp của các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương, với vai trò nòng cốt của Thanh tra Chính phủ.
Nhiều kế hoạch đã được triển khai như Kế hoạch 1130/KH-TTCP năm 2012; Kế hoạch 2100/KH-TTCP năm 2013; Kế hoạch 363/KH-TTCP năm 2019; Kế hoạch 1910/KH-TTCP năm 2021. Đặc biệt, Thanh tra Chính phủ gần đây đã kết thúc “chiến dịch 90 ngày đêm”, tập trung xử lý, giải quyết 210 vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, kéo dài, vượt cấp.
Các đợt kiểm tra, rà soát đã mang lại nhiều kết quả tích cực: nhiều vụ việc tồn đọng được giải quyết dứt điểm; tăng cường phối hợp giữa Trung ương và địa phương; phát hiện sai sót để kiến nghị khắc phục; làm rõ trách nhiệm của cơ quan, cá nhân liên quan; góp phần ổn định tình hình an ninh trật tự tại các địa phương trọng điểm.
Tuy nhiên, theo TS Tạ Thu Thủy, cơ chế kiểm tra, rà soát quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật vẫn còn nhiều hạn chế.
Về lý luận, cơ chế này xuất phát từ học thuyết Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, lý luận bảo vệ quyền con người và lý thuyết kiểm soát quyền lực hành chính. Quyết định giải quyết khiếu nại là biểu hiện của quyền lực hành chính nhưng không phải là tuyệt đối bất biến.
Hoạt động công vụ luôn tiềm ẩn khả năng sai sót, trong khi môi trường pháp lý, xã hội và các tình tiết khách quan có thể thay đổi, đòi hỏi phải có cơ chế hậu kiểm phù hợp để bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
Về pháp lý, Luật Khiếu nại năm 2011 chưa quy định cụ thể về cơ chế kiểm tra, rà soát quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật. Nghị định số 124/2020/NĐ-CP mới chỉ quy định khái quát, thiếu căn cứ, tiêu chí, thẩm quyền, quy trình rõ ràng, dẫn đến việc vận dụng không thống nhất giữa các địa phương, tiềm ẩn nguy cơ tùy tiện, làm giảm hiệu lực giải quyết khiếu nại.
Về thực tiễn, khiếu nại phức tạp, kéo dài vẫn chiếm tỷ lệ lớn, trong đó khoảng 70% phát sinh từ lĩnh vực đất đai. Hoạt động kiểm tra, rà soát hiện nay chủ yếu mang tính chiến dịch, phụ thuộc vào chỉ đạo hành chính; chưa trở thành cơ chế ổn định, thường xuyên; trách nhiệm người đứng đầu chưa được gắn chặt; thiếu cơ chế hậu kiểm, thiếu cơ sở dữ liệu và công cụ hỗ trợ cho việc xác minh, rà soát lại vụ việc.
Từ những phân tích trên, đề tài khẳng định việc nghiên cứu hoàn thiện cơ chế kiểm tra, rà soát quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật là yêu cầu cần thiết, khách quan và cấp bách. Cơ chế này cần được luật hóa, thay vì chỉ dựa trên các chỉ đạo hành chính; xây dựng rõ tiêu chí, thẩm quyền, phạm vi, quy trình, thời hạn; bảo đảm công khai, minh bạch và gắn trách nhiệm người đứng đầu trong tổ chức thực hiện.
Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ đánh giá đề tài có tính cấp thiết cao, bám sát yêu cầu thực tiễn công tác giải quyết khiếu nại trong giai đoạn hiện nay.
Nội dung thuyết minh thể hiện rõ cơ sở lý luận, pháp lý và thực tiễn, xác định đúng những hạn chế, bất cập của cơ chế kiểm tra, rà soát quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật. Hội đồng cho rằng đề tài có tính mới, tính khả thi.
Kết quả nghiên cứu kỳ vọng sẽ cung cấp luận cứ khoa học quan trọng phục vụ việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực này.
“Việc hoàn thiện cơ chế không chỉ góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức, mà còn nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, giảm khiếu nại phức tạp, kéo dài, đồng thời tạo cơ sở khoa học và pháp lý quan trọng cho việc sửa đổi toàn diện Luật Khiếu nại và các văn bản liên quan trong thời gian tới” Hội đồng đánh giá.
Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ, thống nhất phê duyệt để triển khai nghiên cứu trong thời gian tới.
