(Thanh tra) - Đề nghị đóng cửa thủy điện không khắc phục được nguyên nhân khi xả lũ gây hậu quả xấu, đại biểu Quốc hội đồng thời nhấn mạnh, thủy điện xả lũ gây thiệt hại cho dân thì phải đền bù xứng đáng; gây tổn hại đến tính mạng người dân thì phải xử lý hình sự.
Quốc hội chiều 8/12 thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030. Vấn đề liên quan đến thủy điện, phát triển điện hạt nhân module nhỏ là một trong những nội dung được đại biểu quan tâm góp ý.
Thủy điện không khắc phục khi xả lũ gây hậu quả xấu cần đóng cửa
Góp ý, đại biểu Quốc hội Nguyễn Anh Trí thấy, phạm vi điều chỉnh của nghị quyết có quy hoạch; đầu tư xây dựng dự án điện lực; phát triển điện gió ngoài khơi, mua bán điện, dầu khí, đầu tư xây dựng dự án dầu… nhưng thủy điện thì “không đề cập”.
Trong khi đó, theo đại biểu, đã có một số thủy điện xả lũ gây thiệt hại cho hạ lưu. Ông chỉ ra những nguyên nhân thủy điện xả lũ gây thiệt hại gồm: lựa chọn địa điểm dự án, quy mô và đầu tư, vận hành.
Đó là, thủy điện nhỏ nằm ở vùng đồi núi với địa hình dốc, nhiều suối nên khi xả lũ dễ gây lũ quét, sạt lở, ngập nhanh. Cùng đó, các hồ chứa nhỏ không có dung tích dự trữ đủ lớn để điều tiết lũ, khi mưa lớn, nước về dồn dập, hồ nhanh đầy, buộc phải xả lũ dễ gây "lũ ống, lũ quét".
“Quy trình vận hành, thông báo xả lũ đôi khi thực hiện bất ngờ, không kịp thời" khiến người dân hạ du không có thời gian di dời, phòng tránh”, ông Trí nói.
Ông Trí cũng nhắc lại báo cáo của Chính phủ có đề cập phòng chống “xả lũ của hệ thống thủy điện” và lo ngại khi trong văn bản pháp lý quan trọng như nghị quyết của Quốc hội không đề cập đến thủy điện; đặc biệt là quy hoạch và các biện pháp để hạn chế tác dụng có hại của thủy điện nhỏ và vừa.
Từ đó, đại biểu đoàn Hà Nội đề nghị rà soát lại tất cả các thủy điện nhỏ và vừa đã có ở nước ta, để khắc phục những nguyên nhân xả lũ gây ra hậu quả xấu.
“Thủy điện nào không khắc phục được thì nên đóng cửa hoạt động. Nếu xả lũ gây thiệt hại cho dân thì phải đền bù xứng đáng; gây tổn hại đến tính mạng người dân phải xử lý hình sự”, ông Trí nêu quan điểm.
Đại biểu cũng đề nghị xem lại tất cả các dự án thủy điện nhỏ và vừa đã được phê duyệt. Theo ông, không nên cho làm thủy điện nhỏ trên vùng đồi núi với địa hình dốc và nhiều suối; không có quy trình vận hành tiên tiến và an toàn.
“Nói chung, cần hạn chế làm thủy điện nhỏ ở nước ta”, ông Trí nhấn mạnh và đề xuất, nếu có thể thì Nhà nước đầu tư để làm thủy điện rất lớn.
Ông nhấn mạnh, nghị quyết cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 của Quốc hội cần thể hiện nội dung “đã làm thủy điện là phải an toàn, không an toàn dứt khoát không nên làm”.
“Điện rất cần cho đất nước, điều ấy ai cũng biết. Phát triển năng lượng, làm ra điện hết sức quan trọng, chúng ta đều ủng hộ. Tuy nhiên, phát triển điện phải an toàn, không gây hại cho môi trường, an ninh, quốc phòng, đời sống của Nhân dân và tính mạng của con người”, theo lời đại biểu Quốc hội Nguyễn Anh Trí.
Phát triển điện hạt nhân module nhỏ không có nghĩa “mở cửa hoàn toàn”
Quan tâm quy định khuyến khích doanh nghiệp khu vực nhà nước và tư nhân tham gia nghiên cứu, đầu tư phát triển điện hạt nhân module nhỏ (SMR), đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) cho rằng đây là hướng đi đáng cân nhắc, phù hợp với điều kiện Việt Nam.
Việc huy động doanh nghiệp Nhà nước, cùng doanh nghiệp tư nhân trong phát triển điện hạt nhân module nhỏ, theo bà Tú Anh sẽ “giúp đa dạng hóa nguồn lực, chia sẻ rủi ro và thúc đẩy đổi mới sáng tạo”.
Tuy nhiên, đại biểu đoàn Lâm Đồng cho rằng, phát triển điện hạt nhân module nhỏ phải đi kèm điều kiện về an toàn, trách nhiệm và minh bạch.
“Điện hạt nhân luôn đòi hỏi những tiêu chuẩn cao nhất về an toàn, an ninh và quản lý rủi ro. Việc khuyến khích doanh nghiệp tham gia không có nghĩa là “mở cửa hoàn toàn”, mà phải dựa trên ba trụ cột”, bà Tú Anh nhấn mạnh.
Trụ cột đầu tiên, theo đại biểu là, xây dựng khung pháp lý riêng cho SMR, bao gồm: cấp phép thiết kế, thẩm định công nghệ, giám sát vận hành và kiểm soát chất thải phóng xạ.
Hai là, yêu cầu năng lực tài chính, năng lực công nghệ, và trách nhiệm môi trường rõ ràng với mọi doanh nghiệp tham gia, bảo đảm Nhà nước giữ vai trò kiểm soát cuối cùng.
Trụ cột ba là, triển khai thận trọng, có lộ trình, bắt đầu từ dự án nghiên cứu, thử nghiệm, trình diễn, đánh giá kỹ tác động xã hội và môi trường, lấy ý kiến cộng đồng một cách minh bạch.
“Khuyến khích không phải là buông lỏng, mà là tạo hành lang để những chủ thể có năng lực thực sự phát triển công nghệ mới, trong đó Nhà nước giữ vai trò điều tiết và giám sát tối cao”, đại biểu Quốc hội Tú Anh nêu quan điểm.
Giải trình sau đó, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, dự thảo nghị quyết được chỉnh lý theo hướng như quy định điều kiện cụ thể năng lực tài chính của doanh nghiệp, đề xuất hồ sơ chủ trương đầu tư dự án điện ngoài khơi, phát triển điện hạt nhân module nhỏ…
Cơ chế mua bán điện trực tiếp quy định theo hướng mở rộng đối tượng với các đơn vị bán lẻ điện đủ điều kiện, theo Bộ trưởng Bộ Công thương.
Về thủy điện nhỏ, ông Diên giải thích, đã có những quy định hiện hành điều chỉnh và thủy điện nhỏ không phải dự án quá cấp bách. Tiếp thu ý kiến đại biểu, Bộ trưởng Bộ Công thương khẳng định sẽ rà soát khi sửa đổi Luật Điện lực dự kiến trong năm 2026.
Bộ trưởng Bộ Công thương đồng thời cho biết khi Quốc hội thông qua nghị quyết này, Chính phủ sẽ chỉ đạo cho các bộ, ngành, cơ quan có cơ chế kiểm soát.
