(Thanh tra) - Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu cao hơn về chất lượng tăng trưởng, hiện đại hoá và thu hẹp khoảng cách giữa nông thôn – đô thị. Trong bối cảnh Chính phủ định hướng hợp nhất 3 Chương trình Mục tiêu quốc gia (MTQG) - xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi - nhiều chuyên gia và cơ quan quản lý cho rằng đây là thời điểm thích hợp để thiết kế một mô hình nông thôn mới hiện đại, phù hợp xu thế đô thị hoá nhanh và chuyển đổi kinh tế nông thôn.
Xây dựng nông thôn mới hiện đại trong bối cảnh hợp nhất 3 chương trình MTQG và yêu cầu hiện đại hoá theo xu hướng đô thị hóa, nhiều chuyên gia nhận định đây sẽ là giai đoạn bản lề để Việt Nam tái cấu trúc nông thôn, hình thành những vùng nông thôn năng động, văn minh và đáng sống hơn.
Nông thôn của tương lai sẽ không chỉ là nơi “giữ chân” người dân, mà phải trở thành không gian sống mới – không gian sản xuất mới – không gian sáng tạo mới trong dòng chảy phát triển quốc gia.
PGS.TS Nguyễn Văn Sửu (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định rằng nông thôn Việt Nam đang bước vào giai đoạn “tái định hình không gian sống”. Ông nhấn mạnh: Đô thị hoá không chỉ là mở rộng ranh giới đô thị, mà đang tạo ra những vùng nông thôn bán đô thị, đòi hỏi chuẩn mới về hạ tầng, dịch vụ và chất lượng sống. Nông thôn mới hiện đại phải được nhìn như một phần của hệ thống đô thị quốc gia.
Theo ông, điều quan trọng nhất là đổi mới tư duy quản trị nông thôn. Thay vì tập trung vào tiêu chí hình thức, cần hướng tới các giá trị cốt lõi như tính kết nối, hiệu quả sử dụng đất, không gian công cộng, mô hình nhà ở phù hợp, dịch vụ xã hội chất lượng và khả năng thích ứng trước biến đổi khí hậu.
Nông thôn mới phải đi trước một bước trong hạ tầng và kinh tế nông thôn
Theo đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường, giai đoạn tới, chương trình nông thôn mới sẽ đặt trọng tâm vào hiện đại hóa hạ tầng, đặc biệt là giao thông liên xã – liên thôn, số hóa quản lý nông nghiệp, cơ sở chế biến sau thu hoạch và các trung tâm logistics nông sản cấp vùng.
Việc hợp nhất 3 chương trình MTQG tạo cơ hội để tập trung nguồn lực, tránh dàn trải. Nông thôn hiện đại không thể chỉ có đường bê tông và nhà văn hóa. Đó phải là nơi người dân tiếp cận được hạ tầng số, dịch vụ tài chính, mạng lưới tiêu thụ nông sản và không gian sản xuất mới.
Theo Bộ Xây dựng, nhiều vùng nông thôn hiện nay phát triển tự phát, thiếu quy hoạch dài hạn. Bộ đề nghị trong mô hình nông thôn mới hiện đại cần: Quy hoạch lại không gian dân cư theo hướng tập trung, an toàn trước thiên tai; tạo các cụm dịch vụ – thương mại – công nghiệp quy mô nhỏ nhưng kết nối với đô thị gần nhất; phát triển nhà ở nông thôn theo chuẩn mới về an toàn, tiết kiệm năng lượng và thẩm mỹ; giữ lại không gian sinh thái, ao hồ, làng nghề truyền thống theo hướng “bảo tồn sống”.
Nếu tiếp tục phát triển nông thôn theo lối truyền thống, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội vàng để tái thiết không gian vùng nông thôn trong thời kỳ đô thị hóa mạnh mẽ.
Theo Bộ Tài chính đánh giá, việc hợp nhất 3 MTQG sẽ giảm chồng chéo, tăng hiệu quả đầu tư, đặc biệt đối với các hạng mục như hạ tầng, giảm nghèo và hỗ trợ sinh kế. Bộ cũng đề xuất xây dựng cơ chế linh hoạt để địa phương có thể “điều chỉnh vốn theo mục tiêu thực chất, không bị bó buộc bởi tên chương trình”.
Chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành bổ sung: Nông thôn đang đứng trước cơ hội lớn để trở thành không gian sáng tạo mới. Muốn vậy, phải xác định rõ nông thôn không chỉ là nơi sản xuất nông nghiệp mà là không gian kinh tế tổng hợp: Du lịch, dịch vụ, công nghiệp chế biến, kinh tế số.
Tái cấu trúc kinh tế nông thôn: Chuyển từ nông nghiệp thuần túy sang kinh tế đa ngành
Các chuyên gia từ Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp bông thôn (IPSARD) cho rằng động lực phát triển nông thôn trong 10 năm tới sẽ đến từ: Nông nghiệp công nghệ cao và nông nghiệp số; du lịch nông thôn – sinh thái – văn hóa; kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh; công nghiệp chế biến quy mô nhỏ; kinh tế dịch vụ gắn với nhu cầu của người dân trẻ.
TS. Đặng Kim Sơn cho rằng mô hình sản xuất truyền thống đang trở nên lỗi thời, không đáp ứng yêu cầu thị trường: Nhà nước cần hỗ trợ ‘hạt giống đổi mới’ ở nông thôn: Hợp tác xã kiểu mới, doanh nghiệp trẻ, startup nông nghiệp. Đây sẽ là lực kéo quan trọng để tạo sinh kế mới cho người dân.
Một trong những yêu cầu lớn nhất của nông thôn hiện đại là chất lượng sống. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị: Bố trí lại dân cư ở vùng nguy cơ sạt lở, lũ quét; kiểm soát ô nhiễm nước và rác thải làng nghề; quy hoạch đất đai theo hướng tăng diện tích cho công trình công cộng và dịch vụ; phát triển mô hình làng sinh thái – làng thông minh.
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch bổ sung rằng bản sắc văn hóa phải là nền tảng cho thiết kế không gian nông thôn mới: Từ kiến trúc nhà ở, chợ, tuyến phố làng cho đến các sự kiện cộng đồng.
Các bộ, ngành đều thống nhất rằng xây dựng nông thôn mới hiện đại đòi hỏi quản trị đa ngành, từ kiến trúc, môi trường, công nghệ cho tới phát triển cộng đồng.
Đại diện Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương cho biết sẽ xây dựng bộ tiêu chí mới theo hướng: Tối giản, đo lường được, phản ánh chất lượng sống; tăng trọng số cho hạ tầng số, dịch vụ công, thu nhập, môi trường; giảm tiêu chí hình thức, tăng tiêu chí gắn với thực tiễn.
