(Thanh tra) - Trong giai đoạn 2026 - 2035, bài toán phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (DTTS&MN) tiếp tục là một trong những nhiệm vụ chiến lược của Chính phủ. Trên cơ sở tổng kết các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025, nhiều bộ, ngành và địa phương đã đưa ra các kiến nghị nhằm tháo gỡ điểm nghẽn, tạo chuyển biến mạnh mẽ về sinh kế, hạ tầng, giáo dục – y tế, bảo đảm an ninh nguồn nước và bảo tồn văn hoá.
Hoàn thiện sinh kế bền vững: Từ hỗ trợ sáng tạo động lực phát triển
Theo Bộ Dân tộc và Tôn giáo, để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS&MN giai đoạn 2026 - 2035 đề xuất xây dựng cơ chế đào tạo nghề linh hoạt, gắn với nhu cầu thị trường và đặc thù từng vùng. Đặc biệt, chương trình đưa lao động miền núi đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài cần được mở rộng, coi đây là “cú hích” quan trọng giúp người dân có vốn, kiến thức, tư duy mới để quay về phát triển kinh tế.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, giai đoạn tới cần chuyển mạnh từ hỗ trợ ngắn hạn sang xây dựng mô hình sinh kế bền vững, dựa trên lợi thế bản địa như nông nghiệp hữu cơ, dược liệu, chăn nuôi đặc sản, du lịch cộng đồng. Đại diện Bộ nhấn mạnh mô hình “kinh tế xanh – kinh tế tuần hoàn – kinh tế bản địa” sẽ là hướng đi phù hợp trong bối cảnh biến đổi khí hậu.
Các địa phương như Sơn La, Gia Lai cũng kiến nghị bổ sung nguồn lực cho phát triển doanh nghiệp ở miền núi, nhất là doanh nghiệp nhỏ và hợp tác xã. “Người dân cần được tiếp cận tín dụng ưu đãi và kỹ thuật sản xuất hiện đại. Có như vậy mới hình thành chuỗi giá trị nông sản ổn định,” đại diện tỉnh Sơn La chia sẻ.
Bộ Xây dựng khẳng định trong giai đoạn 2026 - 2035 sẽ tập trung đầu tư các tuyến quốc lộ huyết mạch kết nối vùng cao, mở rộng đường liên xã – liên thôn để giảm chi phí vận chuyển hàng hoá và cải thiện tiếp cận dịch vụ cơ bản. Tuy nhiên, Bộ cũng đề nghị cơ chế phân cấp mạnh hơn để địa phương chủ động triển khai các dự án quy mô nhỏ.
Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh yêu cầu phủ sóng viễn thông và Internet băng rộng ở 100% thôn bản vùng sâu, vùng cao trước năm 2030. Đây được xem là “hạ tầng mềm” giúp đồng bào tiếp cận dịch vụ giáo dục trực tuyến, y tế từ xa và thương mại điện tử.
Về năng lượng, nhiều tỉnh miền núi kiến nghị Chính phủ có chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời áp mái và mini-grid ở vùng chưa có điện, đồng thời cải tạo lưới điện cũ để chống quá tải, đảm bảo an toàn.
Giáo dục – Y tế: Thu hẹp bất bình đẳng vùng miền
Bộ Giáo dục và Đào tạo cho rằng giai đoạn tới cần tập trung hai mục tiêu: Nâng cao chất lượng hệ thống trường phổ thông dân tộc nội trú, bán trú; phát triển đội ngũ giáo viên người DTTS. Nhiều địa phương phản ánh tình trạng thiếu giáo viên, nhất là môn tiếng Anh, Tin học, nên cần có cơ chế tuyển dụng linh hoạt và ưu đãi lâu dài.
Bộ Y tế nhấn mạnh vấn đề tiếp cận dịch vụ y tế cơ bản còn chênh lệch lớn giữa miền núi và đồng bằng. Đại diện Bộ đề xuất mở rộng mô hình bệnh viện vệ tinh, khám bệnh từ xa (telehealth), tăng cường năng lực cấp cứu ở tuyến huyện. Đặc biệt, phải đầu tư mạnh vào phòng, chống suy dinh dưỡng trẻ em, bệnh không lây nhiễm và sức khoẻ sinh sản cho phụ nữ vùng sâu.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, biến đổi khí hậu đang khiến nhiều khu vực miền núi đối mặt với hạn hán cục bộ, sạt lở đất, suy giảm chất lượng nước, ảnh hưởng trực tiếp tới sản xuất và sinh hoạt. Bộ kiến nghị giai đoạn 2026 - 2035 cần ưu tiên các dự án: Xây dựng hồ chứa và công trình trữ nước nhỏ; phát triển hệ thống cấp nước tập trung cho thôn bản; tăng cường trồng rừng và phục hồi lưu vực sông suối; ứng dụng quan trắc, cảnh báo thiên tai hiện đại.
Tại thành phố Đà Nẵng và nhiều tỉnh cho rằng nếu không có giải pháp căn cơ, an ninh nguồn nước sẽ tiếp tục đe dọa sản xuất nông nghiệp, nhất là cây công nghiệp như cà phê, hồ tiêu.
Kỳ vọng chuyển biến mạnh mẽ trong thập kỷ mới
Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đề xuất cách tiếp cận mới: Bảo tồn không chỉ là giữ lại, mà phải trở thành động lực phát triển du lịch cộng đồng, kinh tế văn hoá. Giai đoạn 2026 - 2035 sẽ tập trung: Bảo tồn nghề thủ công truyền thống; số hoá di sản văn hoá dân tộc; hỗ trợ xây dựng sản phẩm du lịch gắn với bản sắc từng dân tộc.
Các địa phương như Lào Cai, Đắk Lắk đều nhấn mạnh rằng du lịch cộng đồng đang tạo sinh kế tốt cho người dân, nhưng cần đào tạo kỹ năng quản lý, phát triển sản phẩm, bảo vệ môi trường để tránh thương mại hoá quá mức.
Nhiều bộ, ngành thống nhất kiến nghị Chính phủ phân cấp mạnh hơn cho địa phương, đặc biệt trong lựa chọn mô hình sinh kế, thiết kế công trình hạ tầng và quản lý chương trình mục tiêu. Bên cạnh đó, việc huy động vốn xã hội hoá, tài trợ quốc tế và hợp tác công tư là yếu tố quan trọng để đảm bảo tính bền vững.
Việc ứng dụng công nghệ, đặc biệt là dữ liệu số, hệ thống giám sát trực tuyến, nền tảng quản lý dự án, cũng được nhấn mạnh nhằm tăng tính minh bạch và hiệu quả đầu tư.
Với các định hướng và giải pháp được đề xuất, giai đoạn 2026 - 2035 kỳ vọng sẽ tạo ra bước đột phá cho vùng đồng bào DTTS&MN. Phát triển kinh tế bền vững, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, bảo tồn văn hoá, cải thiện cơ sở hạ tầng và đảm bảo an ninh nguồn nước sẽ là nền tảng để rút ngắn khoảng cách phát triển giữa miền núi và đồng bằng.
Sự vào cuộc đồng bộ của các bộ ngành, cùng nỗ lực của chính quyền địa phương và cộng đồng, được xem là yếu tố quyết định để hiện thực hoá mục tiêu “không ai bị bỏ lại phía sau” trong tiến trình phát triển đất nước.
