Mức đóng và thời gian đóng BHXH ngắn, dẫn đến lương hưu bình quân hiện nay của nhiều người còn thấp. Ảnh minh họa

Đề xuất tiền lương tính đóng BHXH bằng 70% thu nhập

Hiện nay, Luật BHXH quy định, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH của NLĐ (bao gồm cả lương và các phụ cấp). Đối với một số khoản phúc lợi (hỗ trợ) người lao động (NLĐ) của doanh nghiệp có tính chất thường xuyên, ổn định, như: hỗ trợ tiền xăng xe, điện thoại, ăn trưa, tiền nhà… pháp luật hiện hành quy định không dùng làm căn cứ tính đóng BHXH.

Tuy nhiên, lợi dụng quy định này, một số doanh nghiệp “lách luật” chia nhỏ các khoản phụ cấp thành các khoản hỗ trợ này để trốn đóng, đóng không đủ BHXH cho NLĐ.

Nhằm đảm bảo quyền lợi chính đáng cho NLĐ, BHXH Việt Nam đề xuất các cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu phương án khi sửa đổi tiền lương làm căn cứ đóng BHXH theo hướng: NLĐ đóng BHXH theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì tiền lương làm căn cứ đóng BHXH là tiền lương tháng, bao gồm: mức lương, phụ cấp lương, các khoản bổ sung khác được trả thường xuyên trong mỗi kỳ trả lương.

Hồ sơ thẩm định dự án Luật BHXH sửa đổi do Bộ Lao động Thương binh và Xã hội (LĐTB&XH) chủ trì soạn thảo do Bộ Tư pháp vừa công bố cho thấy, trên cơ sở Nghị quyết số 28, Ban soạn thảo sửa đổi quy định về căn cứ đóng BHXH của khu vực doanh nghiệp ít nhất bằng khoảng 70% tổng tiền lương và các khoản thu nhập khác có tính chất lương của người lao động. Điều này, sẽ khắc phục tình trạng trốn đóng, đóng không đủ BHXH, ảnh hưởng đến khả năng cân đối Quỹ BHXH và quyền lợi của người lao động.

Thực tế, tiền lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc năm 2022 của người lao động là 5,73 triệu đồng/tháng, chiếm khoảng 75% thu nhập bình quân của người lao động làm công, hưởng lương. Vì vậy, Dự thảo Luật BHXH sửa đổi bổ sung tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc thấp nhất bằng một nửa mức lương tối thiểu tháng vùng cao nhất do Chính phủ công bố. Mức cao nhất bằng 8 lần mức lương tối thiểu tháng vùng cao nhất do Chính phủ công bố.

Bộ LĐTB&XH cho hay, đây là cơ sở quy định căn cứ đóng BHXH đối với những đối tượng không hưởng tiền lương (chủ hộ kinh doanh; người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương;..), đặc biệt cũng là căn cứ để xác định trách nhiệm tham gia đối với đối tượng người lao động làm việc không trọn thời gian.

Dự thảo luật còn quy định cụ thể hơn tiền lương làm căn cứ đóng BHXH đối với người lao động đóng BHXH theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định. Theo đó, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH là tiền lương tháng, bao gồm mức lương, phụ cấp lương, các khoản bổ sung khác, được trả thường xuyên và ổn định trong mỗi kỳ trả lương.

Bên cạnh đó, dự thảo luật cũng sửa đổi các quy định gắn với tiền lương khu vực nhà nước phù hợp với định hướng của Nghị quyết số 27.

Theo Bộ LĐTBXH, để vừa không gây xáo trộn "về mức" so với quy định hiện hành, đồng thời vừa phù hợp với định hướng cải cách chính sách tiền lương tại Nghị quyết số 27, dự thảo luật sửa đổi các mức trợ cấp gắn với mức lương cơ sở theo hướng quy định bằng số tiền cụ thể.

Đồng thời, cũng quy định các mức này được điều chỉnh khi Chính phủ điều chỉnh lương hưu và trợ cấp BHXH, tương tự như điều chỉnh lương hưu, trợ cấp BHXH hằng tháng trong giai đoạn vừa qua.

Mức thu nhập tháng làm căn cứ đóng bảo hiểm thấp

Thực tế cho thấy, mặc dù tỷ lệ % hưởng lương hưu khá cao (tối đa 75%) nhưng do mức đóng và thời gian đóng BHXH ngắn, tình trạng nghỉ hưu trước tuổi nhiều (đặc biệt là lao động làm việc ngoài khu vực nhà nước)… dẫn đến mức hưởng lương hưu bình quân hiện nay của nhiều người còn thấp. Vì thế, để NLĐ có lương hưu cao hơn, việc quy định lại tiền lương làm căn cứ đóng BHXH là đề xuất được đánh giá khả thi.

Theo BHXH Việt Nam, để NLĐ có lương hưu cao hơn, việc quy định lại tiền lương làm căn cứ đóng BHXH là đề xuất được đánh giá khả thi. Ảnh: minh họa

Cho biết cụ thể, BHXH Việt Nam phân tích, bên cạnh những trường hợp có lương hưu cao, hiện cũng có nhiều người hưởng mức lương hưu thấp. Các trường hợp này chủ yếu là: Những người nghỉ hưu từ quỹ BHXH nông dân Nghệ An chuyển sang BHXH tự nguyện theo Quyết định 41/2009/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ; cán bộ xã không chuyên trách; người tham gia BHXH tự nguyện lựa chọn mức đóng BHXH ở mức thấp nhất…

Mức lương hưu thấp nhất tập trung vào nhóm những người nông dân ở Nghệ An tham gia chương trình thí điểm đóng BHXH cho nông dân. Đến năm 2009, khi BHXH nông dân Nghệ An được chuyển đổi sang BHXH tự nguyện theo Quyết định 41, nhiều trường hợp tiếp tục tham gia lưới an sinh qua hình thức BHXH tự nguyện. Khi nghỉ hưu, do có thời gian đóng ngắn, mức đóng BHXH hàng tháng thấp (có thời điểm mức đóng chỉ 10.000 đồng/tháng) nên các trường hợp này có mức hưởng lương hưu thấp.

Cán bộ xã không chuyên trách cũng thuộc nhóm đối tượng có lương hưu thấp. Nhóm này có mức đóng BHXH chỉ bằng mức lương cơ sở, thời gian đóng ngắn, từ đủ 15 năm đến 20 năm. Đồng thời, theo quy định khi nghỉ hưu, nếu trường hợp không có đủ 20 năm trở lên đóng BHXH bắt buộc (không bao gồm thời gian đóng BHXH theo diện người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn), có mức lương hưu thấp hơn mức lương cơ sở thì lương hưu không được bù đủ bằng mức lương cơ sở. Năm 2021, mức lương hưu bình quân của nhóm cán bộ xã không chuyên trách là khoảng 1,3 triệu đồng/tháng.

Đối với người tham gia BHXH bắt buộc, nhiều doanh nghiệp đóng BHXH cho NLĐ không đúng với mức tiền lương, thu nhập thực tế của NLĐ. Tại một số đơn vị, thu nhập để làm căn cứ đóng BHXH cho NLĐ luôn ở mức thấp nhất, dẫn đến mức hưởng bình quân của NLĐ sẽ thấp khi nghỉ hưu.

Với người tham gia BHXH tự nguyện, mức thu nhập tháng làm căn cứ đóng BHXH (do người tham gia lựa chọn) thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở tại thời điểm đóng. Trong thực tế, phần lớn người dân lựa chọn mức thu nhập tương ứng mức chuẩn hộ nghèo khu vực (trước năm 2022, mức chuẩn hộ nghèo nông thôn là 700 nghìn đồng) để đóng BHXH tự nguyện.

Đại đa số người tham gia BHXH tự nguyện chỉ đóng đến khi đủ 20 năm để đủ điều kiện về thời gian tối thiểu để được hưởng lương hưu. Do mức đóng thấp, thời gian đóng ngắn nên mức hưởng bình quân của nhóm này thấp. Bên cạnh đó, nhiều NLĐ đóng BHXH bắt buộc do còn thiếu thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu đã lựa chọn mức đóng BHXH tự nguyện hàng tháng hoặc một lần cho thời gian còn thiếu ở mức thấp. Vì vậy mức hưởng lương hưu của họ cũng sẽ thấp theo.

Thiết kế theo nguyên tắc đóng - hưởng

 Mức đóng và hưởng BHXH đã được quy định rõ trong Luật BHXH để đảm bảo sự công bằng cho người tham gia. Mức hưởng sẽ tương ứng với mức đóng và người nghỉ hưu ở những độ tuổi khác nhau có mức hưởng lương khác nhau.

Theo quy định hiện hành, nếu người lao động tham gia BHXH đủ 35 năm đối với nam, 30 năm đối với nữ, khi đến tuổi nghỉ hưu sẽ được hưởng 75% lương mỗi tháng.