(Thanh tra) - Việc sử dụng thuốc lá tạo nên gánh nặng bệnh tật, làm suy giảm chất lượng nguồn lao động. Tuy nhiên, thuế thuốc lá ở Việt Nam hiện nằm trong nhóm thấp nhất thế giới, khiến sản phẩm dễ dàng tiếp cận với người tiêu dùng. Từ đó đặt ra yêu cầu cấp thiết cần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá để giảm gánh nặng bệnh tật và giảm thiệt hại kinh tế.
Chia sẻ tại hội thảo về phòng, chống tác hại thuốc lá ngày 8/5, tại Hà Nội, bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) nhấn mạnh, sử dụng thuốc lá là một trong nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm. Thuốc lá chứa 7.000 hóa chất trong đó có 69 chất gây ung thư và là nguyên nhân gây nên 25 loại bệnh như: Ung thư, tim mạch, các bệnh về hô hấp và sinh sản.
Đáng chú ý, sử dụng thuốc lá đã tạo nên gánh nặng bệnh tật, làm suy giảm chất lượng nguồn lao động. Tại Việt Nam, sử dụng thuốc lá gây ra 85.500 ca tử vong mỗi năm.
Theo báo cáo nghiên cứu của Hội Kinh tế y tế năm 2022, chi phí y tế cho điều trị và mất sức lao động do bệnh tật và tử vong sớm liên quan đến sử dụng thuốc lá hàng năm ở Việt Nam ước tính lên tới 108 nghìn tỷ đồng (khoảng 4,5 tỷ USD), tương đương 1,14% GDP.
“Gánh nặng bệnh tật do sử dụng thuốc lá sẽ rõ rệt hơn trong 10 - 20 năm tới khi những người hút thuốc hiện nay phải đối mặt với những tác động đến sức khỏe của việc sử dụng thuốc lá”, bà Hải bày tỏ lo ngại.
Trong khi đó, giá thuốc lá tại Việt Nam hiện ở mức rất thấp, khiến sản phẩm này dễ dàng tiếp cận với mọi đối tượng, đặc biệt là người có thu nhập thấp và thanh, thiếu niên. Đây là rào cản lớn đối với các nỗ lực phòng, chống tác hại của thuốc lá.
Theo Tổ chức Y tế thế giới, giá một bao thuốc phổ biến ở Việt Nam năm 2020 chỉ khoảng 0,9 USD, tương đương 2,8 USD theo ngang giá sức mua (PPP), xếp thứ 15/19 nước khu vực Tây Thái Bình Dương. Giá thuốc lá tại Việt Nam vẫn thuộc nhóm thấp nhất thế giới. Trong khi đó, theo Tổ chức Y tế thế giới, chỉ cần tăng giá bán lẻ thuốc lá thêm 10% có thể giúp giảm mức tiêu thụ từ 4-5%.
Trong những năm qua, dù đã có những nỗ lực về chính sách, thuế và truyền thông, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam vẫn ở mức cao. Theo số liệu của Bộ Y tế, tỷ lệ này đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống 41,1% năm 2021 chưa đạt mục tiêu đặt ra trong Chiến lược Quốc gia phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2020.
Khảo sát năm 2023 của Trường Đại học Y tế Công cộng và tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam cũng cho thấy, tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh vẫn còn tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá dưới 10.000 đồng/bao, nhiều loại chỉ từ 7.000-8.000 đồng. Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, thuốc lá rất dễ tiếp cận với người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên.
Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá cho biết, từ năm 2008 đến 2019, Việt Nam thực hiện 3 lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt nhưng mức tăng thuế mỗi lần thấp chỉ là 5% và khoảng cách thời gian giữa các lần tăng thuế khá dài (giá xuất xưởng).
Tuy nhiên, các lần tăng thuế này là quá ít và chỉ có tác động giảm tiêu thụ vào năm tăng thuế, sau đó lại tăng trở lại.
Tổ chức Y tế thế giới nhấn mạnh rằng, thuế thuốc lá không chỉ là biện pháp nhanh nhất, mà còn tiết kiệm nhất để giảm tiêu dùng thuốc lá, từ đó góp phần giảm đáng kể gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá.
Dẫn chứng từ nhiều quốc gia cũng cho thấy, tăng thuế là biện pháp hiệu quả nhất để giảm tiêu dùng thuốc lá. Tại Philippines, sau khi tăng thuế thuốc lá mạnh năm 2012, tỷ lệ hút thuốc giảm từ 27% (năm 2009) xuống còn 19,5% (năm 2021), trong khi nguồn thu thuế thuốc lá tăng từ 680 triệu USD (năm 2012) lên 2,9 tỷ USD (năm 2022). Ở Thái Lan, từ 1993-2017, tăng thuế thuốc lá 11 lần dẫn đến kết quả giảm tỷ lệ hút từ 32% xuống 19,1%, thu ngân sách tăng hơn 4 lần (500 triệu USD lên 2,3 tỷ USD).
Để đạt được hiệu quả giảm tiêu dùng thuốc lá, theo bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá, cần cải cách chính sách thuế thuốc lá theo hướng tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 75% giá bán lẻ để góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá. Về mức thuế, cần bổ sung mức thuế tuyệt đối với sản phẩm thuốc lá ở mức ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh thuế tỷ lệ hiện tại.
“Áp dụng theo lộ trình này sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành. Cụ thể theo mục tiêu trong Chiến lược Quốc gia phòng, chống tác hại thuốc lá đến năm 2030, tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới có thể giảm xuống dưới 36%, còn ở nữ giới sẽ dưới mức 1,0%”, bà Hải nói.
