Ảnh minh họa: Internet

TPCN bị thổi phồng thành thần dược

Thời gian qua, TPCN được khoác lên mình những tấm áo ngoại lung linh nhập khẩu từ Mỹ, Pháp, Canada... khiến NTD, đặc biệt là các bà, các cô tuổi trung niên, vừa có điều kiện kinh tế, vừa muốn cải thiện sức khỏe, sắc đẹp… thi nhau bàn tán. Ai cũng muốn thể hiện là người hiểu biết, đi trước thời đại. Trong số đó, không ít các bà, các cô còn “sủng ái” TPCN một cách thái quá. Thế nhưng, ít ai ngờ rằng, không ít mặt hàng gắn mác nhập ngoại này lại được sản xuất ở những xưởng thủ công ngay tại Việt Nam từ những nguyên liệu rẻ tiền, thậm chí không đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm (ATTP) hoặc được nhập lậu từ bên kia biên giới phía Bắc.

Nhiều nhà quản lý trong lĩnh vực này cho rằng, với thị trường TPCN phát triển chóng mặt như hiện nay, việc kiểm soát chất lượng cũng như đánh giá hiệu quả của từng sản phẩm trước khi cho phép lưu hành trên thị trường chẳng khác nào bắc thang lên trời. Theo TS Trịnh Quân Huấn, nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế, hiện nay, có nhiều TPCN được lưu hành trên thị trường nhưng chưa được đánh giá về chất lượng, độ an toàn (vệ sinh ATTP) và tính hiệu quả. TS Trịnh Quân Huấn cũng khẳng định, các sản phẩm TPCN được sản xuất trong điều kiện không đảm bảo vệ sinh ATTP; làm giả; làm nhái, không có quy trình sản xuất theo quy định của Bộ Y tế sẽ gây nguy hại cho sức khỏe NTD.

Trong những năm gần đây, thị trường TPCN đã phát triển ồ ạt như nấm sau mưa. Việc quảng cáo tràn lan về công dụng của chúng trên các phương tiện truyền thông, đặc biệt là đài truyền hình, đã khiến cho không ít NTD ngộ nhận.

Không ít doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh TPCN đã vô tình hoặc cố ý tận dụng sự mới mẻ và phức tạp, khó kiểm soát của mặt hàng này cũng như sự thiếu thông tin của các cơ quan chức năng và người dân để sản xuất kinh doanh, quảng cáo quá mức, không đúng quy định.

Các nhà quản lý cho rằng, bất cập trong kinh doanh TPCN hiện nay khiến không ít NTD và cơ quan thông tin đại chúng “dị ứng” với TPCN đó là kiểu kinh doanh của các công ty bán hàng đa cấp. Nhân viên bán hàng của các công ty này thường tận dụng mọi mối quan hệ để dụ dỗ, lôi kéo, thuyết phục khách hàng, thậm chí, chứng minh là họ (hoặc người thân) đã và đang dùng những sản phẩm này rất hiệu quả!

PGS.TS Trần Minh Tâm, Viện Khoa học công nghệ TP Hồ Chí Minh cho rằng, vai trò, tác dụng của TPCN ra sao hiện vẫn còn rất nhiều NTD chưa rõ. Lợi dụng sự thiếu thông tin này, không ít nhà sản xuất kinh doanh đã đưa ra thị trường những TPCN được “thổi” lên như “thần dược” chữa được đủ thứ bệnh, kể cả bệnh nan y! Không ít doanh nghiệp còn lạm dụng chiêu quảng cáo trên các phương tiện truyền thông theo kiểu lập lờ nhằm trục lợi trên sự thiếu thông tin, thiếu hiểu biết, nhẹ dạ cả tin của NTD.

Bản thân lãnh đạo của Cục ATTP, Bộ Y tế từng thừa nhận, các sản phẩm TPCN có đầy đủ giấy tờ hợp pháp thì phải cấp phép lưu hành trên thị trường, còn việc quảng cáo sai sự thật, sai đến đâu lại phải mất nhiều thời gian, công sức để kiểm tra, xử phạt. Và, với một thị trường TPCN đang trong thời kỳ bùng phát trong thời gian qua, thật khó mà có thể kiểm soát nghiêm ngặt. Trong khi đó, hàng nghìn trang mạng vẫn đang rao bán TPCN với những lời quảng cáo như thuốc tiên và đương nhiên với giá bán cũng như ở trên trời. Vậy nhưng, việc xử lý, ngăn chặn vẫn còn rất hạn chế. Đây cũng chính là một trong những nguyên nhân dẫn đến TPCN rởm lọt lưới pháp luật, tung hoành trên thị trường trong suốt thời gian dài vừa qua.

TS Lâm Quốc Hùng, Cục ATTP, Bộ Y tế, cảnh báo: “Chúng ta đang thiếu cơ sở pháp lý của các nghiên cứu khoa học dược động học, độc học, thử nghiệm lâm sàng chứng minh tác dụng của các hoạt chất sinh học có trong các sản phẩm TPCN. Do đó, khó lượng hóa được tác dụng, độc tính, thời gian bán hủy của các chất có hoạt tính sinh học trong sản phẩm TPCN. Bên cạnh đó, chúng ta cũng thiếu cơ sở xác định tính đúng đắn của thông tin trên nhãn sản phẩm như tác dụng, khuyến cáo, liều dùng, đối tượng sử dụng. Do đó, nhà sản xuất có xu hướng cường điệu hóa tác dụng của sản phẩm, nhà quản lý thiếu cơ sở khoa học để xác định vấn đề quản lý”.

TPCN không rõ nguồn gốc sẽ gây nguy hại cho NTD

Nên và không nên

Trước hiện tượng nhiều NTD dễ dàng nghe theo lời đường mật của nhân viên bán hàng đa cấp, GS.TSKH Lưu Duẩn,  Đại học Công nghệ Sài Gòn, đưa ra 3 lời khuyên“ không nên” trong việc sử dụng TPCN, đó là: Không tham lam, không nên sử dụng quá mức hay lạm dụng. Không nên ngộ nhận, phải hiểu biết tường tận, không hiểu sai về tính năng và hiệu quả của TPCN. Không nên cả tin, không nên làm theo người khác nói một cách dễ dàng, thiếu khách quan, không biết có phù hợp với mình hay không.

GS cũng khẳng định rằng, không có loại TPCN nào chữa được tất cả các bệnh mà chỉ có tác dụng hỗ trợ, tăng sức đề kháng để giảm bớt nguy cơ gây bệnh.

Để tránh bị lợi dụng và gây ngộ nhận về tính năng, công dụng của TPCN, TS.BS Nguyễn Thị Minh Kiều, Chủ tịch Hội Dinh dưỡng TP Hồ Chí Minh khuyến cáo, trước khi quyết định chọn mua và sử dụng loại TPCN nào, NTD “nên” đặt ra 10 câu hỏi, đó là:

Loại sản phẩm này đã được cấp phép sản xuất, tiêu thụ ở Việt Nam hay chưa?

Thành phần mang lại hiệu quả chức năng của sản phẩm này là gì, có sẵn tự nhiên trong thực phẩm hay bổ sung vào?

Hiệu quả của sản phẩm ra sao, có nghiên cứu nào xác nhận lợi ích này không?

Nhà sản xuất có phải là một công ty có uy tín hay không?

Thành phần bổ sung vào thực phẩm thế nào, có những thành phần nào ảnh hưởng đến sự hấp thu thành phần chức năng này không?

Thành phần chức năng bổ sung vào thực phẩm dưới dạng sinh học nào, có ở dạng dễ hấp thu hay dễ chuyển hóa không?

Đặc điểm dinh dưỡng của TPCN có phù hợp với mục tiêu sức khỏe mà người sử dụng mong muốn không?

So sánh giá cả giữa TPCN với thực phẩm thông thường, giá có tương xứng với thành phần chức năng mang lại lợi ích cho người sử dụng không?

Cách thức chế biến (nóng, lạnh, sản xuất thủ công hay kiểu công nghiệp…), cách bảo quản có ảnh hưởng đến hiệu quả chức năng của thực phẩm không?

Thời hạn sử dụng còn dài hay ngắn?

Để có cái nhìn toàn diện và chính xác hơn về TPCN, chúng ta cần đi sâu tìm hiểu mặt hàng này.

Kỳ II: Cần cái nhìn chân thật

ThS Nguyễn Hữu Tú