Vào nhà thuốc, được tư vấn mua TPCN nhiệt tình hơn mua thuốc, nhiều khách hàng bị lẫn lộn giữa thuốc và thuốc tốt hơn để chịu cảnh “tiền mất, tật mang”. Chưa khi nào TPCN lên ngôi đến thế tại các nhà thuốc!

Khi TPCN là thuốc!

Chị Nguyễn Thị Lan (Nam Định) cho biết, chị bị thoái hóa đốt sống. Đi khám bệnh về mang đơn thuốc ra quầy thuốc mua thì cô bán hàng giới thiệu và khuyên dùng “loại thuốc tốt lắm” cho căn bệnh thoái hóa. Chị Lan bỏ ra vài triệu đồng mua về. Dùng một thời gian rồi mới biết đó là TPCN chứ không phải là thuốc điều trị.

Chị Trần Thị Minh (Thái Bình) cho biết, đã có thời gian sử dụng TPCN liên tục trong 3 tháng để bổ sung dưỡng chất cho đẹp da, tăng cường sức khỏe, bồi bổ cơ thể. Do thấy quảng cáo trên hệ thống báo, đài với nhiều công dụng mà lại dễ sử dụng nên cứ tưởng đó là thuốc bổ. Lúc đầu thấy tình hình có chút cải thiện nhưng uống hết đợt thì lại như cũ. Sau đó được cô em họ từ Hà Nội về chơi tư vấn cho biết đây không phải là thuốc mà chỉ là TPCN nên đã ngừng sử dụng.

Cũng như chị Minh, vợ chồng anh Hoàng ở Minh Khai (Hà Nội), qua các diễn đàn trên mạng, ban đầu gia đình chị cũng mua một sản phẩm TPCN với hy vọng sẽ hỗ trợ bệnh liên quan đến tiêu hóa của cô con gái 5 tuổi. Sau vài tháng dùng không thấy hiệu quả mà chi phí lại khá cao, gia đình anh Hoàng không mua nữa. Theo anh Hoàng, đây chỉ là sản phẩm bổ sung, hỗ trợ, chứ không phải để chữa bệnh. Anh Hoàng cho rằng, nếu ăn uống hợp lý, duy trì thường xuyên chế độ luyện tập thể dục thì sẽ không cần đến TPCN.

Theo thống kê của Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), trong 10 năm trở lại đây, TPCN phát triển với số lượng được công bố và mức tiêu thụ của người tiêu dùng đã tăng lên nhanh chóng, trong đó nhập khẩu chiếm 40%. Đáng chú ý, chỉ trong vòng 3 năm gần đây, cả nước có thêm gần 1.800 doanh nghiệp tham gia sản xuất, kinh doanh TPCN. Tuy nhiên, do hành lang pháp lý về quản lý TPCN tại Việt Nam chưa rõ ràng, dẫn đến một bộ phận người dân lại coi TPCN là thuốc. 

Bên cạnh đó, TPCN được không ít người tôn sùng là “thần dược”, vì thế, ngày càng được nhiều người tìm mua. Theo Bộ Y tế, hiện nay, không ít người Việt đã và đang sử dụng TPCN. Người thì mua thông qua quảng cáo, rỉ tai, người thì tự tìm đến TPCN. Tuy nhiên, nhưng cũng không ít người dùng theo đơn thuốc bác sĩ kê, không chỉ cho người lớn mà cả trẻ em.

TPCN có thể gây dị ứng

Tại một số siêu thị siêu thị, khách hàng có nhu cầu có thể thấy vô số chủng loại từ trà, cà phê, sữa, nước đóng chai cho đến các loại viên nang… Riêng trà giảm cân đã có tới hàng trăm sản phẩm trà Linh chi, vài chục loại Green tea, Lemon/Berry tea, Slimming coffee, Herbalife, Leptin… ghi là của Mỹ, Nhật, Hong Kong, Trung Quốc, Việt Nam... Tuy nhiên, nguồn gốc xuất xứ của nó thì người mua, thậm chí ngay cả người bán cũng chưa chắc đã rõ.

Các mặt hàng này hiện không chỉ có mặt tại các nhà thuốc, mà còn “tung hoành” trên mạng internet từ sản xuất chính quy, nhập khẩu đến hàng lậu, xách tay… Chỉ cần lướt qua một số trang tiêu dùng chúng ta cũng thấy các đường link dẫn tới các trang rao vặt, fanpage, facebook, forum, diễn đàn giới thiệu các sản phẩm TPCN với nhiều công dụng khác nhau được mang từ nước ngoài về, rồi cả hướng dẫn khách hàng phân biệt hàng giả, hàng thật... kèm theo các dịch vụ câu khách, mua một tặng kèm sản phâm gì đó... Theo khảo sát của phóng viên, sôi động nhất của thị trường TPCN hiện được rao bán trên mạng là các sản phẩm từ Mỹ, Úc, Pháp, Newzealand… với giá… trên trời. 

Lâu nay, thói quen của người tiêu dùng sử dụng TPCN chủ yếu là qua mách bảo của người quen, người bán hàng mà chưa có kiến thức chuyên môn về lĩnh vực này. Việc hiểu không đúng, sản xuất không đúng, tiêu dùng không đúng đã dẫn đến những phản ứng trái chiều trong xã hội về TPCN.

Luật An toàn thực phẩm nêu rõ: “TPCN là thực phẩm dùng để hỗ trợ chức năng của cơ thể con người, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng, giảm bớt nguy cơ mắc bệnh, bao gồm thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng y học". Tuy nhiên, không phải người tiêu dùng nào cũng hiểu biết đầy đủ công dụng, cách sử dụng về từng loại TPCN. 

Theo các nhà chuyên môn, cũng như thuốc, dị ứng TPCN đều có thể xảy ra. Dị ứng TPCN nặng nhất là sốc phản vệ, có thể gây chết người. Đó là khi họ nghe quảng cáo TPCN chữa được “bách bệnh”, nhưng chưa được tư vấn, hướng dẫn đã sử dụng không đúng cách, thậm chí quá lạm dụng khi cơ thể mình chưa thật sự cần thiết hoặc phải sử dụng TPCN. Việc hiểu không đúng, sản xuất không đúng, tiêu dùng không đúng đã dẫn đến những phản ứng trái chiều trong xã hội, có nơi thần thánh hóa TPCN, có nơi lại tẩy chay TPCN… đều là những quan niệm sai.

Hiện nay, phần lớn người tiêu dùng tiếp cận TPCN một cách vội vã, cả về nhận thức lẫn giá cả, theo kiểu “có bệnh thì vái tứ phương”, thử dùng xem sao. Đây chính là nguyên nhân khiến các chuyên gia y tế, các nhà khoa học rất lo lắng. 

Theo đánh giá của các nhà chuyên môn, về bản chất, TPCN là một loại sản phẩm tốt cho sức khoẻ nếu như con người biết sử dụng đúng cách, hợp lý. Nhưng trên thực tế, hiện nay, nó lại đang trở thành mối đe dọa tới sức khoẻ của con người với hàng loạt mặt hàng “thật giả lẫn lộn”. Chính vì thế, các cơ quan chức năng cần có những biện pháp cứng rắn để hạn chế tối đa hàng giả, hàng kém chất lượng trên thị trường, người tiêu dùng cần có những kiến thức cơ bản về sức khoẻ và TPCN để có được lối sống lành mạnh với sức khoẻ tốt.

Kỳ II: “Quản” TPCN: Vừa thiếu chế tài, vừa yếu kiểm tra

Ngọc Diệp - Đan Quế