(Thanh tra) -Thuốc lá từ lâu đã được coi là “kẻ giết người thầm lặng” khi mỗi năm gây ra cái chết cho hàng triệu người trên thế giới. Không chỉ là vấn đề sức khỏe cá nhân mà còn là gánh nặng y tế – xã hội. Đã đến lúc mỗi người cần chung tay hành động, nói không với thuốc lá, để hướng tới một cộng đồng khỏe mạnh, không khói thuốc.
Theo Tổ chức Y tế thế giới, mỗi năm trên thế giới có khoảng 8 triệu ca tử vong do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá, trong đó có gần 1,3 triệu người không hút thuốc nhưng là nạn nhân tiếp xúc thụ động với khói thuốc của người khác. Không có bất kỳ sản phẩm thuốc lá nào và không có mức độ tiếp xúc nào đối với thuốc lá được coi là an toàn cho sức khoẻ.
Tại Việt Nam, tỷ lệ hút thuốc cũng như phơi nhiễm với khói thuốc thụ động vẫn ở mức cao, tạo ra những gánh nặng bệnh tật và kinh tế. Ước tính mỗi năm nước ta có hơn 100.000 ca tử vong vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá, trong đó 18.800 ca tử vong là do hút thuốc lá thụ động.
Theo Bệnh viện Phổi Trung ương, hút thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, bệnh tim mạch và đặc biệt là ung thư phổi – căn bệnh chiếm tới gần 90% số ca tử vong có liên quan đến thuốc lá. Đây là con số báo động cho thấy mức độ tàn phá khủng khiếp của thói quen tưởng như vô hại này.
Trong khói thuốc lá chứa hơn 7.000 hóa chất, trong đó có ít nhất 70 chất được xác định là tác nhân gây ung thư. Khi đi vào cơ thể, các chất độc hại này tác động trực tiếp lên hệ hô hấp, làm suy giảm chức năng phổi và gây tổn thương lâu dài.
Người hút thuốc lá có nguy cơ mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) cao gấp 12 – 13 lần so với người không hút. COPD là căn bệnh gây khó thở kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ ba trên thế giới.
Đặc biệt, hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ hàng đầu của ung thư phổi. Ước tính, khoảng 85% ca ung thư phổi có liên quan đến thuốc lá. Những người hút thuốc có nguy cơ mắc ung thư phổi cao gấp 20 – 30 lần so với người không hút. Không chỉ vậy, khói thuốc còn làm tăng nguy cơ mắc ung thư thanh quản, ung thư khoang miệng, ung thư thực quản và nhiều loại ung thư khác
Theo bác sĩ Khổng Thị Minh Tâm, Phó trưởng khoa Bệnh phổi mạn tính, Bệnh viện Phổi Trung ương, khói thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây nên bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Đặc biệt là theo thống kê về dịch tễ ở Việt Nam thì có đến khoảng 4,2% dân số nam giới trên 40 tuổi hút thuốc thì bị mắc bệnh phổi tắc nghẽ mạn tính COPD. Ban đầu bệnh chỉ biểu hiện ở các cơ quan hô hấp, tức là phổi. Khi cơ quan hô hấp suy yếu lâu dần không phục hồi thì sẽ kéo theo hàng loạt các biến chứng của các bệnh đồng mắc như bệnh lý tim mạch, ung thư và các bệnh khác do tác dụng phụ của thuốc và làm cho tiên lượng tử vong của người bệnh sẽ tăng.”
Đáng chú ý, khói thuốc có thể ảnh hưởng tới người yếu thế, đặc biệt đến trẻ em, phụ nữ mang thai và người già. Trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương nhất: khói thuốc thụ động làm tăng nguy cơ viêm phổi, viêm tai giữa, hen suyễn, viêm phế quản, giảm chức năng phổi khi trưởng thành. Phụ nữ mang thai nếu hít phải khói thuốc (cả điếu thuốc truyền thống và khói thuốc mới như thuốc lá điện tử) có nguy cơ sinh non, trẻ sơ sinh nhẹ cân, ảnh hưởng phát triển hệ hô hấp – thần kinh của thai nhi. Người già, người có bệnh nền từ trước sẽ dễ bị kích thích, suy hô hấp, suy tim khi tiếp xúc với khói thuốc thụ động.
Khói thuốc thụ động làm tăng chi phí y tế quốc gia, chi phí bảo hiểm y tế, ảnh hưởng đến dự toán ngân sách. Tác động sức khỏe yếu làm giảm nguồn lực con người, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững, đặc biệt ở các gia đình có người bệnh mãn tính do khói thuốc - ảnh hưởng nhiều đến những vùng có thu nhập thấp, vùng nông thôn, nơi điều kiện y tế yếu hơn.
Trong những năm qua, Việt Nam đã nỗ lực triển khai nhiều giải pháp mạnh mẽ nhằm giảm tỷ lệ hút thuốc lá, như Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá; cấm quảng cáo, khuyến mại thuốc lá; xây dựng môi trường không khói thuốc tại trường học, bệnh viện, nơi làm việc và khu vực công cộng.
Tuy nhiên, tình trạng hút thuốc lá vẫn chưa được kiểm soát triệt để. Một bộ phận không nhỏ thanh thiếu niên tiếp cận thuốc lá ngày càng sớm. Sự xuất hiện của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đang tạo ra thách thức mới trong công tác quản lý, khi nhiều bạn trẻ cho rằng đây là “ít độc hại” hơn, trong khi thực tế chúng vẫn chứa nicotine gây nghiện và nhiều hóa chất độc hại.
Các chuyên gia y tế khẳng định, cai thuốc lá hoàn toàn chính là giải pháp an toàn và hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và người xung quanh. Hiện nay, Việt Nam đã triển khai nhiều chương trình cai nghiện thuốc lá qua các mô hình hỗ trợ đa dạng, từ tập huấn nhân viên y tế đến xây dựng nhóm hỗ trợ cộng đồng.
Theo các bác sĩ Bệnh viện Phổi Trung ương, cai nghiện thuốc lá không bao giờ là muộn. Mỗi ngày không hút thuốc là một ngày bạn đang bảo vệ phổi, trái tim và cả những người thân yêu của mình.
Với vai trò là tuyến cuối chuyên khoa hô hấp, Bệnh viện Phổi Trung ương luôn tiên phong trong công tác phòng, chống tác hại thuốc lá, triển khai nhiều hoạt động thiết thực nhằm hỗ trợ người dân, đặc biệt là giới trẻ, từ bỏ thói quen nguy hại này.
Bác sĩ Vũ Văn Thành, Trưởng khoa Bệnh phổi mạn tính, Bệnh viện Phổi Trung ương - chia sẻ, chỉ với vài phút tư vấn ngắn gọn theo mô hình 5A’s (Hỏi - Khuyên - Đánh giá - Hỗ trợ - Thu xếp) và 5R’s (Liên quan - Nguy cơ - Lợi ích - Rào cản - Nhắc lại), bác sĩ có thể giúp người hút thuốc nhận thức rõ ràng hơn về tác hại của thuốc lá, từ đó khơi dậy động lực để họ quyết tâm bỏ thuốc. Đây là những kỹ thuật đơn giản, khả thi, có thể áp dụng rộng rãi trong cộng đồng, đặc biệt là đối tượng thanh niên - nhóm dễ bị lôi cuốn bởi cả thuốc lá truyền thống và thuốc lá thế hệ mới.
Thuốc lá không chỉ là vấn đề sức khỏe cá nhân mà còn là gánh nặng y tế – xã hội. Đã đến lúc mỗi người cần chung tay hành động, nói không với thuốc lá, để hướng tới một cộng đồng khỏe mạnh, không khói thuốc.
