Kết quả nghiên cứu gần đây cho thấy, chi phí kinh tế hàng năm cho việc sử dụng thuốc lá ở Việt Nam ước tính lên tới 108 nghìn tỷ đồng, tương đương 1,14% GDP (năm 2022). Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia, bao gồm: 16,4 nghìn tỷ đồng từ chi phí y tế trực tiếp, 5,9 nghìn tỷ đồng từ chi phí gián tiếp do bệnh tật và 85,8 nghìn tỷ đồng do tử vong sớm.

Ngoài ra hàng năm còn phải kể đến 49 nghìn tỷ đồng cho mua thuốc lá hút. Đây là những chi phí lớn, gây thiệt hại không chỉ cho nền kinh tế mà về tương lai sẽ tạo ra những gánh nặng về chi phí y tế do sức khỏe người dân bị ảnh hưởng trầm trọng bởi thuốc lá.

Bác sỹ Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện Tổ chức y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam cho biết, Việt Nam thuộc nhóm các nước có mức thuế và giá thuốc lá thấp nhất thế giới, thấp hơn so với mặt bằng chung của các nước trong khu vực.

Theo chia sẻ của ông Lâm, ở Việt Nam có một nghịch lý, sữa cho trẻ thì quá đắt mà thuốc lá lại quá rẻ. Thuế thuốc lá của Việt Nam chỉ bằng 1/6 của Thái Lan. Thuốc lá rẻ dẫn đến người dân và trẻ em dễ dàng tiếp cận, lựa chọn. Trong khi đó, thuốc lá là sản phẩm cực kỳ gây hại với sức khỏe. Đặc biệt, hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ gây ra 11 loại ung thư và hàng loạt các bệnh mạn tính khác. Do đó, cần tăng thuế thuốc lá để giảm bệnh tật và tử vong.

Bác sỹ Nguyễn Tuấn Lâm cho biết, trong giai đoạn từ 2010 - 2020 (mặc dù có các lần tăng thuế 2016, 2019), giá/thuế thuốc lá tăng hầu như không đáng kể. Trong khi đó, thị trường sản phẩm quá đa dạng, nhiều loại thuốc rẻ tiền, khiến người mua có thể dễ dàng lựa chọn thay thế để giữ nguyên mức chi.

Theo bà Hoàng Thị Thu Hương, Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), nước ta cần tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 75% giá bán lẻ, góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.

Với mặt hàng thuốc lá, theo đề xuất của Bộ Tài chính, với 2 phương án thì mức thuế tuyệt đối tính đến năm 2030 mới là 10.000 đồng/bao, chiếm tỷ trọng khoảng 59,38% giá bán lẻ.

Bộ Y tế đề xuất mức thuế tuyệt đối cần tăng khởi điểm 5.000 đồng/bao và đạt 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao) vào năm 2030 bên cạnh thuế tỷ lệ 75%. Phương án này sẽ giúp đạt tỷ trọng thuế 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70-75% giá bán lẻ) và giúp giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030.

Theo nhận định của các chuyên gia, xu hướng giảm giá thực của thuốc lá và sức mua của thuốc lá tăng theo thời gian là vấn đề rất đáng lo ngại vì nó làm tăng khả năng tiếp cận thuốc lá của người dân, đặc biệt là đối với giới trẻ và người nghèo. Do đó, thuế tiêu thụ đặc biệt cần phải tăng đủ lớn và tăng thường xuyên để có được tác động hiệu quả đối với giảm tiêu dùng.