Với những cống hiến không biết mệt mỏi, bà Lồ Lài Sửu đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú”. Ảnh: TQ

Sinh năm 1963, người dân tộc Bố Y ở thôn Lao Hầu, xã Thanh Bình, huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai, từ nhỏ, bà Lồ Lài Sửu đã được đắm mình trong những làn điệu dân ca ngọt ngào với ý nghĩa răn dạy đạo lý sâu sắc của ông bà, cha mẹ. Đến tuổi trưởng thành, bà mê ca hát và tham gia hát với đám bạn trẻ, trong những ngày lễ hội, đám cưới.

Ý thức của người con dân tộc Bố Y, bà luôn chủ động trong tiếp nhận những giá trị văn hóa truyền thống của các thế hệ đi trước, ghi nhớ và trân trọng gìn giữ. Yêu ca hát, yêu những làn điệu dân ca Bố Y, bà tự theo học hát từ những nghệ nhân lớn tuổi trong thôn như bà Vàng Sú, Giàng Sào Hủa…

Trước sự mai một các giá trị văn hóa quý báu của dân tộc Bố Y, bà Sửu bắt đầu “hành trình” sưu tầm, lưu truyền và phát triển văn hóa dân tộc Bố Y.

Bà Sửu cho biết, quá trình thực hành di sản của bà được chia thành ba giai đoạn.

Từ đầu năm 1995 đến cuối năm 1997, bà chủ động tiến hành sưu tầm và học hỏi những bài hát dân ca Bố Y.

Bài hát truyền thống dân tộc do các thầy để lại, bà thường đến nhà ông Dì Sí Sần, bà Vàng Sú, Giàng Sào Hủa... để học hát và ghi chép lại phiên âm bằng tiếng Việt.

Nghệ nhân ưu tú Lồ Lài Sửu và các diễn viên nhí biểu diễn văn nghệ chào mừng Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân đến thăm xã Thanh Bình, ngày 28/2/2024. Ảnh: TQ

Từ cuối năm 1997 đến đầu năm 2005, thời gian này, bà thuộc hầu hết các bài dân ca dân tộc Bố Y, có sẵn vốn văn nghệ, và được nhiều người trong thôn, xã và cả những thông bản, xã khác biết đến, bà thường xuyên được xã cử đi hát tại các chương trình văn nghệ thể thao của xã, của huyện tổ chức. Bà bắt đầu chuyển sang sáng tác thêm những bài hát, ca dao, dân ca và những làn điệu múa dân ca gắn với những phong tục tập quán của dân tộc Bố Y, và dùng những bài hát mình sưu tầm, học được và sáng tác được để truyền dạy cho các chị em trong thông, bản, và truyền dạy cho các em học sinh là dân tộc Bố Y ở trong thôn, trong xã.  

Từ năm 2005 đến nay, bà tiếp tục truyền dạy cho các chị em phụ nữ và các em học sinh ở trong thôn, trong xã và một số trường học trong tỉnh Lào Cai. Thông qua các buổi truyền dạy và giao lưu văn nghệ bà luôn tuyên truyền cho các chị em phụ nữ, các cháu học sinh cần phải bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc mình. Đến nay, bà đã truyền dạy cho hàng chục chị em và khoảng 100 em học sinh biết hát và múa các điệu múa truyền thống dân tộc Bố Y.

“Trong quá trình học tập và sưu tầm văn hóa văn nghệ, các bài hát dân ca, tôi đã kết hợp với các ban, ngành, đoàn thể của thôn, xã tổ chức nhiều chương trình giao lưu văn nghệ tại thôn, và tham gia biểu diễn văn nghệ thể thao tại huyện cũng như cùng đoàn văn nghệ của xã đi tham gia giao lưu văn hóa văn nghệ cụm tại các xã Bản Sen, Bản Lầu, Lùng Vai…”, bà Sửu cho biết.

Nghệ nhân ưu tú Lồ Lài Sửu tại lễ khai giảng lớp truyền dạy, bảo tồn dân ca, dân vũ dân tộc Bố Y năm 2024. Ảnh: TQ

Bên cạnh việc nhiệt huyết lưu truyền và phát triển văn hóa dân tộc Bố Y, bà Sửu còn là một trong những người đi đầu trong việc ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, chăn nuôi. Gia đình bà trở thành hộ gia đình sản xuất kinh doanh giỏi cấp tỉnh 5 năm liên tục và là hộ sản xuất kinh doanh giỏi cấp Trung ương từ năm 2014. Không chỉ lo làm giàu cho gia đình, bà còn chủ động chia sẻ kinh nghiệm sản xuất, chăn nuôi và vận động bà con chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi, áp dụng tiến bộ khoa học vào sản xuất và đã thu được nhiều kết quả khích lệ.

Ông Phạm Xuân Thái, Trưởng phòng Văn hoá và Thông tin huyện Mường Khương cho biết, Nghệ nhân ưu tú Lồ Lài Sửu là một trong những người tâm huyết và có công lớn trong việc lưu truyền và phát triển văn hóa nói chung và văn hóa dân tộc Bố Y nói riêng.

Ngoài ra bà còn tham gia làm cộng tác viên cung cấp thông tin về văn hóa, ẩm thực, tri thức canh tác nông nghiệp, lễ hội, các bài thuốc dân gian của người Bố Y cho cán bộ các sở về sưu tầm.

“Với những đóng góp thời gian qua, các cơ quan chức năng đang hoàn thiện hồ sơ để đề nghị Nhà nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Nhân dân” cho bà Lồ Lài Sửu trong năm 2025”, ông Thái cho biết.

TS Dương Tuấn Nghĩa - Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Lào Cai cho biết, hiện nay Nghệ nhân ưu tú Lồ Lài Sửu đang nắm giữ khoảng 100 bài hát dân ca, gồm các bài hát núi, hát hoa, hát với cô tiên, hát mở con mương, hát cảm tạ trâu thần, hát giao duyên 12 tháng, các bài hát về tình yêu, ca ngợi quê hương, đất nước... Trong đó đặc biệt phải kể đến việc phục dựng và bảo tồn Lễ hội “Tết mồng 8 tháng 4”, Lễ Tạ ơn trâu của người Bố Y…

“Đây là nguồn tri thức to lớn để lưu giữ lại cho thế hệ sau học tập và phát huy bản sắc văn hóa của người Bố Y. Bên cạnh đó, bà còn có sự am hiểu sâu sắc về kết cấu ngôn ngữ, nhịp điệu trong các làn điệu dân ca Bố Y để có thể viết thành những bài dân ca mới. Các làn điệu dân ca đó được bà ghi chép lại lưu trong sổ tay, hoặc ghi âm lại để làm tư liệu phục vụ cho công tác nghiên cứu, các hoạt động chuyên môn của một số cơ quan có liên quan”, TS Nghĩa cho biết.

Đến nay, Nghệ nhân ưu tú Lồ Lài Sửu đã truyền dạy cho hàng trăm người biết hát, múa các bài hát, làn điệu dân ca dân tộc Bố Y. Ảnh: TQ

Sau đây là một số hình ảnh trong hoạt động truyền dạy hát, múa của Nghệ nhân ưu tú Lồ Lài Sửu:

Một buổi truyền dạy hát, múa của bà Lồ Lài Sửu. Ảnh: TQ

Một buổi truyền dạy hát, múa của bà Lồ Lài Sửu. Ảnh: TQ

Nghệ nhân ưu tú Lồ Lài Sửu tại bế giảng lớp truyền dạy, bảo tồn dân ca, dân vũ dân tộc Bố Y. Ảnh: TQ