(Thanh tra) - Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, nhưng ký ức về chuyến thăm lịch sử của Chủ tịch Cuba Fidel Castro đến vùng giải phóng miền Nam Việt Nam tại Quảng Trị tháng 9/1973 vẫn nguyên vẹn trong tâm khảm người dân nơi vùng “đất lửa”. Hình ảnh vị lãnh tụ Cuba phất cao lá cờ Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam, cùng câu nói để đời “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình” đã trở thành biểu tượng của tình đoàn kết quốc tế thủy chung, hiếm có trong lịch sử quan hệ giữa các dân tộc.
Đây là chuyến đi chưa từng có tiền lệ: Fidel Castro là nguyên thủ quốc gia đầu tiên và duy nhất đến thăm vùng giải phóng miền Nam khi chiến tranh ngay trên vùng đất Quảng Trị còn khốc liệt. Sự kiện ấy, với tầm vóc chính trị và giá trị tinh thần, vượt ra ngoài khuôn khổ một chuyến thăm ngoại giao thông thường, để trở thành dấu mốc son trong tình hữu nghị Việt Nam – Cuba.
Hành trình từ Thủ đô đến vùng đất lửa
Ngày 12/9/1973, sau khi tham dự Hội nghị cấp cao lần thứ IV của Phong trào Không liên kết, Tổng Tư lệnh Fidel Castro đặt chân đến Hà Nội. Giữa cái nắng trưa gắt, hình ảnh ông bước xuống cầu thang chiếc IL-18 trong vòng tay đón tiếp nồng nhiệt của các đồng chí lãnh đạo cấp cao Việt Nam đã để lại dấu ấn sâu đậm. Hàng vạn người dân Thủ đô rộn ràng, cờ hoa rợp trời. Fidel cúi xuống hôn lên má em nhỏ tặng hoa – một cử chỉ giản dị nhưng chan chứa tình đồng chí, anh em.
Sự kiện ấy cho thấy, hiếm có nguyên thủ nào khi tới Việt Nam được đón tiếp trọng thị đến vậy. Từ Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đến Chủ tịch Tôn Đức Thắng đều trực tiếp hiện diện. Những vòng tay siết chặt, ánh mắt tin cậy gói trọn tình cảm giữa hai dân tộc dù cách nhau nửa vòng trái đất.
Phát biểu của Chủ tịch Fidel trong chuyến đi Hà Nội toát lên sự kính phục: “Việt Nam là tấm gương phi thường nhất về tinh thần cách mạng của một dân tộc”. Ông khẳng định khoảng cách địa lý không thể ngăn cách, vì ánh sáng cách mạng luôn nối liền Havana và Hà Nội.
Sáng 15/9, khi khói lửa chiến tranh vẫn còn phủ trên vùng đất Quảng Trị, Fidel Castro đã có mặt tại nơi vừa được giải phóng. Vượt Dốc Miếu – từng là “hàng rào điện tử McNamara” của Mỹ, đi qua Đông Hà, lên Đường 9, ông đến thăm Trụ sở Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại Cam Lộ. Tại Cao điểm 241 (căn cứ Carol cũ, còn ngổn ngang xác xe tăng, pháo đạn), nhà lãnh đạo Cuba hiên ngang phất cao lá cờ giải phóng trước hàng vạn chiến sĩ và Nhân dân.
Theo lời kể của ông Dương Tú Anh, nguyên Bí thư Huyện ủy Cam Lộ, chuyến thăm của Fidel cùng Thủ tướng Phạm Văn Đồng được giữ bí mật tuyệt đối. Chỉ đến khi đoàn gần đến Quảng Trị, mọi người mới biết. Fidel đi bộ dọc đường Trần Hưng Đạo, thị sát từng lô cốt, dấu tích chiến tranh và hòa mình vào dòng người đón chào nồng nhiệt. Có lẽ ông không đến chỉ để “xem”, mà để “chia sẻ” – chia sẻ nỗi đau chiến tranh và cả niềm tin tất thắng.
Sự hiện diện của Fidel lúc ấy mang ý nghĩa đặc biệt: Đông Hà chỉ cách thị xã Quảng Trị, nơi địch còn chiếm giữ, hơn 10km; pháo binh địch vẫn chĩa nòng về phía vùng giải phóng. Thế nhưng, vị lãnh tụ Cuba hiên ngang tiến bước, trở thành biểu tượng của lòng dũng cảm và tình đoàn kết quốc tế.
Lời hẹn từ cao điểm 241
Trong sáng ngày 15 đáng nhớ, tại một bãi đất rộng dưới chân Cứ điểm 241, đông đảo cán bộ, chiến sĩ, Nhân dân Quảng Trị tổ chức mít tinh đón lãnh tụ Cuba. Fidel Castro được trao lá cờ Bách chiến Bách thắng của đoàn Khe Sanh – biểu tượng oanh liệt của quân giải phóng Trị Thiên – Huế. Ông nắm chặt lá cờ, giơ cao giữa không trung và hô lớn: “Các đồng chí hãy mang lá cờ Bách chiến Bách thắng này cắm tại Sài Gòn. Hẹn gặp lại tại Sài Gòn sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng"!
Lời hô ấy vang lên như một lời tiên tri, một mệnh lệnh thời đại. Và quả thật, chưa đầy hai năm sau, lá cờ chiến thắng đã tung bay trên nóc Dinh Độc Lập trong ngày 30/4/1975.
Trong bài diễn thuyết hơn 30 phút tại Tân Lâm, Fidel không dùng một tờ giấy nào. Ông ca ngợi lòng quả cảm, sự kiên cường của Nhân dân Việt Nam; khẳng định tình đoàn kết thủy chung Việt Nam – Cuba. Ngay giữa hoang tàn chiến tranh, ông kêu gọi xây dựng lại nhà cửa, nông trường, gieo mầm hy vọng cho ngày mai.
Không chỉ bằng lời nói, Fidel Castro còn để lại những hình ảnh mang tính biểu tượng. Tại Cứ điểm 241, ông bước lên nòng pháo tự hành M107 – loại pháo Mỹ từng được mệnh danh là “Vua chiến trường”. Cử chỉ ấy không chỉ cho thấy sự hiên ngang của một Tổng Tư lệnh, mà còn là thông điệp đanh thép: Cuba luôn sát cánh cùng Việt Nam trong cuộc chiến chống đế quốc.
Hơn nửa thế kỷ đã đi qua, ký ức về Fidel Castro tại Quảng Trị vẫn sống động trong lòng người dân. Họ nhớ đến ông không chỉ như một vị nguyên thủ, mà như một người bạn lớn, thân tình, giàu lòng nhân ái. Chuyến thăm vùng giải phóng Quảng Trị của Fidel Castro năm 1973 không đơn thuần là một sự kiện ngoại giao, mà là minh chứng lịch sử cho mối tình hữu nghị Việt Nam – Cuba: Thủy chung, son sắt và hiếm có trên thế giới.
Hành trình của Fidel tại Quảng Trị đã khắc sâu một chân lý: Tình hữu nghị Việt Nam – Cuba không phải là những tuyên bố ngoại giao suông, mà được viết bằng máu, bằng nước mắt, bằng những bước chân giữa vùng bom đạn. Với người dân Quảng Trị, hình ảnh Fidel Castro phất cờ trên Cứ điểm 241 vẫn như mới hôm qua – một biểu tượng bất tử của tình anh em Việt – Cuba.
Ngay sau chuyến thăm lịch sử tháng 9/1973, Fidel Castro đã gửi tặng Nhân dân Việt Nam những món quà vô giá – không chỉ là công trình vật chất mà còn là biểu tượng của tình hữu nghị thủy chung. Từ Hà Nội, Quảng Bình đến miền núi phía Bắc, dấu ấn Cuba hiện hữu qua năm công trình lớn: Khách sạn Thắng Lợi “Victoria” giữa lòng Thủ đô; Bệnh viện Hữu nghị Việt Nam – Cuba Đồng Hới với quy mô 500 giường; mười trại chăn nuôi bò sữa hiện đại ở Mộc Châu, Sơn La; trang trại chăn nuôi gia cầm giống tại Lương Mỹ, Hòa Bình; và tuyến đường Xuân Mai – Sơn Tây dài 42km.
Trong đó, Bệnh viện Hữu nghị Việt Nam – Cuba Đồng Hới là công trình được dành nhiều tâm huyết nhất, khởi công ngày 19/5/1974 – đúng dịp kỷ niệm 84 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh – và hoàn thành năm 1981, trở thành “ngôi nhà chung” cứu chữa hàng triệu người dân vùng gió Lào cát trắng. Khách sạn Thắng Lợi cũng kịp hoàn thành vào tháng 7/1975, như một biểu tượng cho chiến thắng mùa Xuân lịch sử.
Không chỉ ở miền Bắc, trên mảnh đất Quảng Trị kiên cường, tình nghĩa Cuba còn được in đậm qua những công trình bắc nhịp nối đôi bờ: Cầu treo Đakrông, cầu treo Bến Tắt… do chính bàn tay và khối óc của chuyên gia Cuba thiết kế, dựng xây. Mỗi nhịp cầu, mỗi viên gạch đều thấm đẫm tình cảm của Nhân dân Cuba gửi tới Việt Nam – một tình nghĩa sáng ngời, vượt qua khoảng cách địa lý và thử thách của thời gian.
Bài 2: “Cuba và Chủ tịch Fidel mãi mãi trong trái tim tôi”
