Một trong những dạng sai phạm trong quản lý, sử dụng đất đai là chuyển đổi mục đích không đúng quy định, không thực hiện hoặc thực hiện không đúng việc đấu giá quyền sử dụng… dẫn đến thất thoát, lãng phí lớn cho ngân sách Nhà nước. Ảnh minh họa: Internet

Đoàn giám sát của Quốc hội vừa có báo cáo kết quả giám sát “việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2016-2021” gửi Quốc hội.

Đây là 1 trong 2 chuyên đề giám sát tối cao trong năm 2022 và sẽ được Quốc hội thảo luận tại kỳ họp 4 (khai mạc vào ngày 20/10) tới đây.

“Điểm danh” các bộ, ngành, địa phương có vi phạm về đất, tiền lớn

Tại báo cáo này, đoàn giám sát của Quốc hội đánh giá, trong công tác xây dựng định hướng chương trình thanh tra, kế hoạch thanh tra hàng năm, đã lồng ghép nội dung thanh tra thực hành tiết kiệm, chống lãng phí vào nội dung thanh tra trách nhiệm, thanh tra hành chính.

Nội dung thanh tra, kiểm tra tập trung vào các lĩnh vực trọng tâm, trọng điểm, như: đầu tư xây dựng cơ bản, quản lý tài chính ngân sách… nhằm phát hiện, ngăn chặn và phòng ngừa các hành vi thất thoát, lãng phí.

Qua đó đã phát hiện nhiều vi phạm trong quản lý, sử dụng nguồn vốn nhà nước, tài sản nhà nước và quản lý, sử dụng lao động; kịp thời thu hồi được nhiều tài sản, kinh phí Nhà nước và xử lý nghiêm các vi phạm.

Theo báo cáo của Thanh tra Chính phủ, giai đoạn 2016-2021, Thanh tra Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương đã triển khai 48.947 cuộc thanh tra, kiểm tra thực hành tiết kiệm, chống lãng phí hoặc có nội dung liên quan thực hành tiết kiệm, chống lãng phí tại 73.253 đơn vị.

Từ đó, kiến nghị thu hồi 71.790 tỷ đồng, 31.287 ha đất; kiến nghị xử lý khác 78.377 tỷ đồng, 31.913 ha đất. Đồng thời, kiến nghị xử lý hành chính trực tiếp đối với 12.416 tổ chức, 42.455 cá nhân; xử lý trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, đơn vị về xử lý hành chính 1.853 người, xử lý hình sự 53 người; kiến nghị chuyển cơ quan điều tra 330 vụ, 431 đối tượng…

Đáng chú ý, đã chỉ rõ các bộ, ngành, địa phương có vi phạm về kinh tế lớn, như vi phạm về đất có Bắc Giang (406,56 ha), Hà Giang (1.012,9 ha), Sơn La (745,72 ha), Vĩnh Phúc (479,96 ha), Đăk Nông (6.076,23 ha), Gia Lai (900,87 ha), Hà Tĩnh (484,9 ha), Lâm Đồng (531,47 ha), Quảng Nam (438,74 ha), Thừa Thiên Huế (23.575,55 ha), Long An (531 ha).

Vi phạm về tiền lớn có Bắc Ninh (580,81 tỷ đồng), Phú Thọ (695,42 tỷ đồng), Quảng Ninh (405,37 tỷ đồng), Đắc Nông (988,56 tỷ đồng), Bạc Liêu (569,13 tỷ đồng), Tiền Giang (353,88 tỷ đồng), Bộ Quốc phòng (318,22 tỷ đồng), Bộ Tài chính (875,78 tỷ đồng).

Nhận diện loạt vi phạm gây thất thoát, lãng phí

Các hành vi sai phạm chủ yếu trong giai đoạn này cũng đã được nhận diện.

STT

Hành vi sai phạm

Kiến nghị thu hồi về Ngân sách Nhà nước

Kiến nghị khác

1

Sai phạm trong quản lý tài chính, ngân sách

6.500 tỷ đồng

7.323 tỷ đồng

2

Sai phạm trong quản lý đầu tư, xây dựng

4.050 tỷ đồng

13.798 tỷ đồng và 14.110.261 USD

3

Sai phạm trong quản lý sử dụng đất đai

1.872 tỷ đồng

4.358 ha

469 tỷ đồng

13.095 ha

4

Sai phạm trong quản lý, khai thác tài nguyên, khoáng sản

367 tỷ đồng

216 tỷ đồng

5

Sai phạm trong quản lý, sử dụng vốn tài sản tại doanh nghiệp Nhà nước

9.093 tỷ đồng

 

30.038 tỷ đồng

607.840 EUR

14.229.407 USD

6

Sai phạm trong lĩnh vực thuế, bảo hiểm

3.633 tỷ đồng

5.831 tỷ đồng

Trong đó, lĩnh vực tài chính, ngân sách chủ yếu là các sai phạm như sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước không đúng mục đích, không đúng đối tượng theo dự toán được giao; mua sắm hàng hóa, trang thiết bị, vật tư không đúng trình tự, thủ tục theo quy định hiện hành của Nhà nước; giá mua sắm cao hơn so với giá thực tế trên thị trường nhiều lần; có những cơ quan, đơn vị mua sắm vượt quá nhu cầu dẫn đến không sử dụng hoặc sử dụng kém hiệu quả, gây lãng phí ngân sách Nhà nước…

Với lĩnh vực quản lý, sử dụng vốn, tài sản tại doanh nghiệp nhà nước thì công tác cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước còn chậm, kém hiệu quả, nhiều sai phạm xảy ra trong quá trình định giá tài sản, xác định giá trị doanh nghiệp Nhà nước để cổ phần hóa.

Cạnh đó, là dạng sai phạm trích lập các quỹ và việc quản lý, sử dụng quỹ tại doanh nghiệp Nhà nước chưa đúng mục đích, định mức, tiêu chuẩn, chế độ. Hạch toán không đúng kết quả sản xuất, kinh doanh, không đầy đủ doanh thu, tăng không đúng chi phí hoặc chuyển giá ra nước ngoài…

Trong quản lý đầu tư, xây dựng thì các sai phạm chủ yếu như lập hồ sơ mời thầu không đúng quy định (đưa ra các tiêu chí có tính chất chỉ định thầu, gài thầu). Khảo sát, lập báo cáo kinh tế - kỹ thuật, thẩm tra thiết kế, lập dự toán chưa chính xác; áp dụng định mức, đơn giá không phù hợp dẫn đến làm tăng giá trị công trình, gây thất thoát, lãng phí ngân sách. Tiến độ thi công công trình chậm so với hợp đồng, gây lãng phí thời gian và nguồn vốn…

Còn trong lĩnh vực đất đai thì nhiều địa phương để xảy ra tình trạng lấn chiếm đất đai, tự ý chuyển mục đích sử dụng đất, xây dựng công trình trái phép. Xây dựng phương án bồi thường, hỗ trợ, giải phóng mặt bằng chưa đảm bảo đúng quyền lợi cho người dân, dẫn đến phát sinh khiếu nại, tạo sơ hở trong chính sách bồi thường, chiếm đoạt tiền của nhà nước như lập hồ sơ kê khai khống diện tích, loại đất, đơn giá, đối tượng nhận tiền bồi thường, hỗ trợ để thu lợi cho lợi ích cá nhân.

Ngoài ra, còn có sai phạm liên quan đến không thực hiện hoặc thực hiện không đúng việc đấu giá quyền sử dụng, dẫn đến thất thoát, lãng phí lớn cho ngân sách Nhà nước. Nhiều chủ đầu tư dự án được Nhà nước giao đất, cho thuê đất nhưng không đưa đất vào sử dụng, để đất đai bỏ hoang (hoặc sử dụng sai mục đích) trong nhiều năm, gây lãng phí lớn về nguồn lực đất đai của Nhà nước….

Báo cáo cho thấy, toàn ngành Thanh tra đã đôn đốc thực hiện 49.440 kết luận thanh tra, kiểm tra; đã hoàn thành 47.793 kết luận (đạt tỷ lệ 97%).

Theo số liệu đôn đốc, xử lý sau thanh tra trong 5 năm (có lũy kế của một số cuộc thanh tra, kiểm tra kỳ trước), đã thu hồi về cho Nhà nước 39.656 tỷ đồng (đạt 70%) 3.931 ha đất (đạt 51%); xử lý vi phạm khác là 26.258 tỷ đồng và 5.234 ha đất.

Đáng chú ý, đã xử lý hành chính 13.040 tổ chức và 46.755 cá nhân; xử lý hành chính trách nhiệm 1.428 người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị; khởi tố 148 vụ, xử lý hình sự 34 người. 

Tự phát hiện sai phạm ít, có biểu hiện né tránh để bảo vệ lợi ích cục bộ

Bên cạnh những kết quả đạt được, theo đánh giá của đoàn giám sát, phần lớn những sai sót, tồn tại, sai phạm trong việc thực hành chính sách pháp luật về thực thành tiết kiệm, chống lãng phí đều được phát hiện từ các cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán từ bên ngoài, ít có phát hiện từ thanh tra, kiểm tra nội bộ của các đơn vị trực tiếp quản lý, sử dụng nguồn lực.

“Đây chính là hạn chế cơ bản, quan trọng thể hiện hiệu lực quản lý, quản trị, giám sát nhằm ngăn ngừa, hạn chế lãng phí thất thoát chủ động, hiệu quả là rất thấp; thậm chí có biểu hiện né tránh để bảo vệ lợi ích cục bộ, tư lợi hoặc tự bào chữa cho những hạn chế tự thân của từng cơ quan, đơn vị thuộc đối tượng giám sát”, báo cáo gửi đến Quốc hội nêu rõ.

Bên cạnh chậm thực hiện kiến nghị xử lý tài chính, thu hồi đất đai là chậm sửa đổi, khắc phục các vướng mắc, tồn tại của các nội dung quy định tại các văn bản pháp luật hoặc văn bản quản lý theo thẩm quyền. Điều này, làm kéo dài tác động của các vướng mắc, điểm nghẽn dẫn đến lãng phí, thất thoát nguồn lực tài chính công, tài sản công…

Đoàn giám sát đề nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo cơ quan thanh tra, kiểm tra tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, nhất là trong lĩnh vực đất đai, đầu tư, xây dựng, tài chính công, tài nguyên khoáng sản.

Tiếp tục đôn đốc các bộ, ngành, địa phương đẩy nhanh tiến độ thực hiện các kết luận, kiến nghị của các cơ quan thanh tra, kiểm tra. Cạnh đó, xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân chậm thực hiện các kiến nghị của thanh tra, Kiểm toán Nhà nước không kịp thời thu hồi vốn, tài sản nhà nước.

Đề nghị thanh tra chuyên đề về các dự án thua lỗ ngành dầu khí, điện, than

Đoàn giám sát của Quốc hội cũng kiến nghị đưa vào kế hoạch năm 2023 và năm 2024 để tiến hành các cuộc thanh tra chuyên đề và thanh tra tổng thể.

Thanh tra chuyên đề việc lập, thẩm định, phê duyệt chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư và triển khai thực hiện một số dự án trọng điểm chậm tiến độ, dự án thua lỗ thuộc ngành dầu khí, điện, than; việc biên soạn và xuất bản sách giáo khoa.

Thanh tra tổng thể việc:  Phê duyệt chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư, giao đất, cho thuê đất, chuyển đổi mục đích sử dụng đất đối các dự án khu đô thị, khu du lịch sinh thái được cấp đất nhiều năm đến nay vẫn chưa xây dựng hoặc đã xây dựng nhà ở, nhưng để hoang hóa; quản lý, sử dụng đất nông, lâm trường; thu hồi, đền bù, bồi thường giải phóng mặt bằng; chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp, đất khác sang đất ở có quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch xây dựng không thống nhất; phân lô, bán nền; việc cấp sổ đỏ chồng lấn các dự án đất công, Nhà nước phải đền bù gây thất thoát, lãng phí nguồn ngân sách Nhà nước.