(Thanh tra) - Việc Quốc hội xem xét đồng thời ba dự thảo Luật Tiếp công dân (sửa đổi), Luật Khiếu nại (sửa đổi) và Luật Tố cáo (sửa đổi) là chủ trương lớn nhằm tạo dựng một cơ chế pháp lý thống nhất, minh bạch và liên thông, phục vụ mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân.
Theo ông Trần Hồng Cẩn, Phó Vụ trưởng Vụ Dân nguyện và Giám sát, Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội, tiếp công dân, khiếu nại và tố cáo là ba lĩnh vực có mối quan hệ trực tiếp, gắn bó chặt chẽ trong thực tiễn quản lý nhà nước. Một vụ việc thường bắt đầu từ tiếp công dân, có thể phát sinh khiếu nại hoặc tố cáo, và kết thúc bằng việc ban hành quyết định giải quyết hoặc kết luận của cơ quan có thẩm quyền.
Tuy nhiên, do được ban hành ở các thời điểm khác nhau, các luật hiện hành còn tồn tại những điểm chưa thống nhất về phạm vi điều chỉnh, quy trình, trách nhiệm và thẩm quyền. Việc sửa đổi, bổ sung đồng thời ba đạo luật lần này, theo ông Cẩn, xuất phát từ yêu cầu khách quan của thực tiễn, nhằm bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất và liên thông giữa các quy định của pháp luật.
Các dự thảo được xây dựng theo hướng tiếp cận mới, vừa kế thừa các quy định phù hợp, vừa kịp thời sửa đổi những điểm bất cập, tạo hành lang pháp lý thống nhất cho công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại và tố cáo.
Ông Trần Hồng Cẩn cho biết, Ủy ban Dân nguyện và Giám sát đánh giá cao công tác chuẩn bị và chất lượng hồ sơ của các dự án luật. Ba dự thảo được xây dựng trong bối cảnh cấp thiết, gắn với yêu cầu sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả.
“Việc sửa đổi lần này quán triệt đầy đủ các chủ trương, chính sách lớn của Đảng, đặc biệt là tinh thần của các Nghị quyết số 27-NQ/TW, 28-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, cùng các Kết luận số 119, 126, 127 và 134 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư,” ông Cẩn nói.
Ông nhấn mạnh, quá trình xây dựng dự thảo đã làm rõ cơ sở pháp lý và cơ sở thực tiễn của việc sửa đổi, bổ sung, kịp thời đáp ứng yêu cầu hoàn thiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, đồng thời khắc phục vướng mắc, bất cập trong thi hành ba đạo luật hiện hành.
“Ủy ban tán thành với đề xuất của Chính phủ về việc trình các dự thảo theo trình tự, thủ tục rút gọn, để Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV. Đây là yêu cầu cấp bách nhằm bảo đảm sự phù hợp với Hiến pháp và các luật mới được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 9, phục vụ việc sắp xếp tổ chức bộ máy chính trị, đồng thời xử lý kịp thời các vướng mắc phát sinh trong thực tiễn”, ông Cẩn cho biết.
Theo ông, việc sửa đổi ba đạo luật lần này được tiến hành có trọng tâm, trọng điểm, chỉ điều chỉnh những nội dung thật sự cần thiết, phù hợp thực tế, đồng thời kế thừa những quy định đang phát huy hiệu quả.
“Ủy ban cũng yêu cầu làm rõ nguyên nhân của từng bất cập, đâu là do quy định của luật, đâu là do khâu tổ chức thực hiện, để sửa đổi, bổ sung cho sát thực tiễn, tránh tình trạng sửa toàn diện nhưng không hiệu quả. Mục tiêu là bảo đảm sự thống nhất của hệ thống pháp luật, thể chế hóa kịp thời chủ trương của Đảng và nâng cao hiệu quả thi hành trên thực tế".
Ông Trần Hồng Cẩn cho rằng, điểm đổi mới nổi bật của lần sửa đổi này là xây dựng chu trình xử lý dân nguyện khép kín, gồm bốn giai đoạn: Tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, giải quyết tố cáo và giám sát phản hồi.
Ở giai đoạn đầu, Luật Tiếp công dân (sửa đổi) bổ sung hình thức tiếp công dân trực tuyến, gắn với định danh điện tử, tạo điều kiện cho người dân ở mọi địa phương có thể gửi phản ánh, kiến nghị dễ dàng. Đây là giải pháp phù hợp với xu hướng chuyển đổi số, giúp giảm chi phí, thời gian và tăng tính công khai, minh bạch.
Tiếp theo, Luật Khiếu nại (sửa đổi) tập trung vào việc nâng cao trách nhiệm người đứng đầu, quy định rõ nghĩa vụ đối thoại, giải trình, công khai tiến độ và kết quả giải quyết. Quy định mới này góp phần khắc phục tình trạng khiếu nại lòng vòng, kéo dài, bảo đảm quyền lợi chính đáng của công dân.
Còn Luật Tố cáo (sửa đổi) làm rõ thẩm quyền giải quyết tố cáo theo hướng phân cấp hợp lý, đồng thời bổ sung cơ chế ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ cho Tổng Thanh tra Chính phủ trong các vụ việc đặc biệt phức tạp, liên quan nhiều cấp, nhiều ngành. Dự thảo cũng quy định cụ thể hơn về trách nhiệm bảo vệ người tố cáo, bảo đảm an toàn danh tính, công việc và đời sống.
Khi ba luật này được ban hành đồng bộ, hệ thống pháp luật về dân nguyện sẽ vận hành liền mạch, từ tiếp nhận – xử lý – giám sát – phản hồi, tạo ra cơ chế pháp lý thống nhất, minh bạch, lấy người dân làm trung tâm phục vụ.
Một trong những yêu cầu trọng tâm của Ủy ban Dân nguyện và Giám sát là xác định rõ trách nhiệm của người đứng đầu trong toàn bộ quy trình tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Theo ông Trần Hồng Cẩn, việc bổ sung quy định người đứng đầu phải trực tiếp tiếp dân, đối thoại và chịu trách nhiệm về kết quả giải quyết thể hiện nguyên tắc pháp quyền và tinh thần trách nhiệm cá nhân trong công vụ.
Cùng với đó, việc xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiếp công dân, khiếu nại, tố cáo giúp quản lý thống nhất thông tin, công khai tiến độ và kết quả xử lý, nâng cao tính minh bạch, hạn chế khiếu kiện vượt cấp. Dữ liệu này cũng là cơ sở để Ủy ban Dân nguyện và Giám sát, Thanh tra Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các cơ quan giám sát khác theo dõi, đánh giá hiệu quả thi hành pháp luật.
Ông Cẩn nhấn mạnh: “Minh bạch là biện pháp phòng ngừa hữu hiệu nhất. Khi quy trình, kết quả và trách nhiệm đều được công khai, lưu vết, thì cả người dân và cơ quan công quyền đều phải nâng cao ý thức thực thi pháp luật. Cơ sở dữ liệu số không chỉ giúp quản lý, mà còn giúp kiểm soát quyền lực thực chất".
Theo Nghị quyết 178/2025/QH15, Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội được giao thẩm quyền giám sát việc thực hiện công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Đây là bước hoàn thiện quan trọng trong cơ chế kiểm soát quyền lực, thể hiện rõ nguyên tắc “mọi quyền lực Nhà nước đều được kiểm soát chặt chẽ.”
Ủy ban có quyền yêu cầu báo cáo, tổ chức giám sát chuyên đề, kiểm tra và đôn đốc việc thực hiện kết luận, kiến nghị xử lý vi phạm. Cơ chế này bảo đảm tính khách quan, độc lập, giúp phát hiện và xử lý kịp thời những vi phạm, chậm trễ trong thực thi nhiệm vụ của cơ quan hành chính.
Ông Trần Hồng Cẩn khẳng định: “Giám sát của Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội là khâu then chốt bảo đảm pháp luật đi vào cuộc sống. Không chỉ dừng ở việc theo dõi, giám sát mà còn là cơ chế buộc các cơ quan hành chính phải giải trình và thực hiện cam kết của mình với người dân.”
Ba đạo luật đều hướng tới một nền hành chính phục vụ – pháp quyền – hiện đại, lấy người dân làm trung tâm. Quy trình hành chính được thiết kế đơn giản, minh bạch, dễ tiếp cận; trách nhiệm được quy định rõ ràng; việc ứng dụng công nghệ thông tin trở thành yếu tố bắt buộc.
Sự đồng bộ này sẽ giúp giảm bớt khiếu kiện, tăng cường niềm tin, đồng thời tạo hành lang pháp lý để chính quyền hai cấp vận hành hiệu quả. Khi người dân được tiếp cận thông tin kịp thời và cơ quan Nhà nước có nghĩa vụ giải trình, mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân sẽ chuyển từ “xin – cho” sang “phục vụ – phản hồi.”
Kết thúc trao đổi, ông Trần Hồng Cẩn dẫn lại phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm tại phiên họp Quốc hội chiều 4/11: “Một đạo luật tốt là đạo luật đi được vào cuộc sống. Phải hướng tới hệ thống pháp luật dễ nhớ, dễ hiểu, dễ thực hiện. Câu chữ trong luật phải ngắn gọn, rõ nghĩa, không đánh đố, không để lại khoảng mờ cho sự lạm dụng hay né tránh. Một đạo luật tốt không phải là đạo luật viết hay, mà là đạo luật đi được vào cuộc sống.”
Tinh thần chỉ đạo đó, ông Cẩn nhấn mạnh, chính là kim chỉ nam cho quá trình hoàn thiện đồng bộ ba dự án luật lần này. Khi luật pháp dễ hiểu, dễ áp dụng, được thực hiện công bằng và minh bạch thì Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam sẽ thực sự vững mạnh, hiện đại và nhân văn.
