Nhiều tàu hút cát neo đậu tại sông Vĩnh Điện chờ ban đêm đi hút cát trộm trên sông Thu Bồn. Ảnh: Ngọc Phó

Tầm 17 giờ 30 ngày 18/4, chúng tôi có mặt tại chân cầu Vĩnh Điện (thị trấn Vĩnh Điện, Điện Bàn), tận mắt nhìn thấy hơn chục chiếc tàu hút cát to lớn đậu san sát dưới những tán tre xanh bên địa phận xã Điện An.

Một người dân cho biết, khi trời xẩm tối những tàu hút cát này sẽ lần lượt lên đường hướng về thượng nguồn sông Thu Bồn hoạt động….

Hơn 21 giờ, chúng tôi băng qua khu vực Gò Nổi đến sát sông Thu Bồn để nắm tình hình. Những người dân chờ sẵn từ trước báo lại: “Các anh lên hơi trễ, vừa có có 2 tàu đã hút đầy cát đang xuôi về cầu Câu Lâu rồi, nhưng cứ yên tâm chờ đấy, tầm 1 - 2 sáng trở đi việc hút cát trộm mới hấp dẫn như phim…”.

22 giờ đêm, một người đánh cá tốt bụng, am hiểu luồng lạch, tình nguyện dùng ghe nhỏ chở chúng tôi thả xuôi về hạ lưu Thu Bồn. Nhằm vào đêm 30 âm lịch trời tối đen như mực, mặt sông tĩnh lặng, chỉ có từng làn gió thổi nhẹ lướt mình trên sóng nước lăn tăn… Qua khỏi chân cầu đường sắt Kỳ Lam chừng 200m, chúng tôi bắt gặp một tàu hút cát đã neo đậu tại đây, đèn hoa tiêu luôn nhấp nháy báo hiệu, những công nhân đang tất bật trên boong… Người chèo thuyền nói nhỏ, tàu này đang chuẩn bị hút cát đó.

Con thuyền chòng chành giữa dòng sông rộng xuôi về khu vực bến Ông Trì chừng 2 km, ngay giữa mặt sông có 7 chiếc tàu hút cát sức chứa từ 35 -  40 m3/tàu đang phơi bụng chờ… “ăn” cát. Đèn sáng rực nơi buồng lái còn những người trên tàu đang say giấc ngủ, chờ rạng sáng hoạt động.

Người lái thuyền cho biết, trung bình hàng đêm tại khu vực này có tới hơn chục chiếc tàu hút cát nổ máy hùng hục vang cả một góc sông, đêm cao điểm có tới hơn 20 - 30 tàu hút trộm cát. Các tàu này hoạt động liên tục từ 11 giờ khuya cho đến 3 - 4 giờ sáng hôm sau, cũng có lúc mới 15 - 16 giờ chiều có tàu đã hút cát trái phép và thường họ chạy 2 chuyến cát mới quay về nghỉ ngơi, chờ hôm sau lên bãi cát có phép để hút và chở thuê.

Tính trung bình mỗi tàu hút cát trộm 1 chuyến/ngày, lòng sông Thu Bồn đã bị “rút ruột” hàng ngàn m3 cát. Theo đó là nhiều đề bao tiêu thụ cát “bủa vây” dọc sông Vĩnh Điện, Câu Lâu, như: Bến cát Bảo Quyên (Điện An), Ông Nhiều (Điện Phước), bến Phú Thủy, Ông Anh (Điện Minh), bến Nam cầu Câu Lâu….

Ghe chúng tôi hướng về bến Câu Lâu chừng 1km nữa, rồi nép theo bờ sông phía Điện Phước quay ngược trở lên. Chỉ tay về phía con tàu bật đèn sáng trưng, người chèo thuyền khẳng định đó là tàu hút cát trộm đang hoạt động.

Tôi định pha đèn đọc biển đăng ký của tàu, nhưng người chèo thuyền phẩy tay: “Các anh cần gì phải đọc, tôi nhìn là biết những tàu này ban ngày đi chở cát thuê cho các doanh nghiệp được cấp phép khai thác, còn về đêm đi hút trộm cát”. Rồi anh giải thích thêm, nếu tàu chở cát thuê tại các mỏ được cấp phép, họ chỉ nhận tiền vận chuyển, còn đi hút cát trộm là ăn cắp công khai tài nguyên rồi xuất bán cho các đề bao với giá thấp hơn vẫn thu lợi nhuận nhiều hơn. “Vậy việc khai thác cát trái phép diễn ra gần như công khai mà chính quyền có hay biết không”? - tôi hỏi. Người chèo thuyền nói ngay: “Chắc chắn là biết, nhưng không muốn bắt quả tang mà thôi, và hầu như lần nào ngành chức năng đi kiểm tra là đêm đó các tàu hút cát lại nằm bất động trên sông, hoặc tấp tàu vô các luồng lạch quanh bờ nằm chờ thời cơ…”.

Tiếp tục mai phục, khi chương trình thời sự của VTV1 tối ngày 19/4 chưa hết, chúng tôi đã chứng kiến 2 tàu hút đầy cát gần mỏ của Cty An Thịnh (Điện Trung). Tại địa điểm này lúc 4 giờ sáng ngày 20/4, có thêm 2 tàu hút cát. Đến 6 giờ sáng ngày, xuất hiện 4 tàu hút cát trộm ngay địa bàn thôn Kỳ Lam (Điện Thọ)… như là chốn không người!

Tàu hút cát tại cầu Kỳ Lam (Điện Thọ). Ảnh: Ngọc Phó

Theo quy định, mỗi tàu cát hút trái phép nếu bị bắt quả tang sẽ chịu mức xử phạt bằng tiền từ 30 - 50 triệu đồng, tùy theo trọng tải của mỗi tàu.

Đầu năm 2015, Công an xã Điện Thọ mai phục và bắt qủa tang tàu của ông Trì, do ông Phạm Đã điều khiển đang hút cát trộm ven sông. Sau khi nộp phạt, hôm sau lại thấy tàu này ung dung hút cát như thường.

Một cán bộ Công an thị xã Điện Bàn tâm sự: “Cứ mỗi lần thả thuyền bo bo đi tuần tra, kiểm soát trên sông, là không hề thấy bóng dáng con tàu hút trộm cát nào…”.

Ông Phạm Ngọc Anh, Phó trưởng Phòng Tài nguyên và Môi trường Điện Bàn phụ trách về khoáng sản cho biết:  Từ năm 2013 - 2014, UBND tỉnh đã cấp phép cho 3 doanh nghiệp gồm: Cty 501, Cty An Thịnh và Cty Phước Lợi khai thác mỏ cát khu vực các xã Điện Trung, Điện Thọ trong thời hạn 5 năm và việc khai thác chỉ được phép từ 5 giờ sáng đến 17 giờ chiều/ngày. Thị xã cũng đã thành lập tổ kiểm tra khoáng sản liên ngành với biên chế 11 cán bộ, được trang bị 2 chiếc bo bo cùng dụng cụ cần thiết phục vụ công tác tuần tra…

Thực tế, theo những gì chúng tôi ghi nhận được, mỗi đêm có hàng chục tàu hút trái phép tại thôn Kỳ Lam, nằm ngoài những địa điểm đã được cấp phép.

Những người làm báo “tay không” như chúng tôi còn mai phục và nắm bắt cụ thể tình trạng cát tặc đang “sôi động” từng đêm trên sông Thu Bồn, trong khi đó địa phương có cả một lực lượng, phương tiện hùng hậu, như: Quản lý đường sông, cảnh sát giao thông đường thủy, thanh tra giao thông, cảnh sát kinh tế - môi trường, công an thị xã, phường, xã… vẫn “bất lực” một cách khó hiểu trước vấn nạn cát tặc nêu trên. Phải chăng có tình trạng “bảo kê” cho cát tặc trên sông Thu Bồn? Câu trả lời xin nhường lại cho lãnh đạo UBND tỉnh Quảng Nam và thị xã Điện Bàn.

Nguyên Ngọc Phó