Đàn voọc Hà Tĩnh được giám sát tại khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông. Ảnh: Khánh Anh

Nơi hội tụ đa dạng sinh học Trường Sơn

Trời mới hửng sáng, rừng vẫn còn ướt đẫm sương, nhưng đoàn khảo sát đã rời trạm bảo vệ rừng ở xã Triệu Nguyên (huyện Đakrông), men theo những lối mòn heo hút. Mỗi người mang trên lưng một balô nặng trĩu thiết bị: Camera bẫy ảnh, thiết bị định vị GPS, sổ ghi chép, thiết bị lấy mẫu đất, mẫu cây... Họ là những thành viên của một tổ nghiên cứu kết hợp giữa cán bộ Ban Quản lý rừng đặc dụng tỉnh Quảng Trị và các chuyên gia, nhà nghiên cứu.

Đây là đợt khảo sát nhằm xác định mật độ phân bố của Voọc chà vá chân nâu – một trong những loài linh trưởng quý hiếm đang được bảo vệ nghiêm ngặt. Để chụp được một tấm hình có giá trị, có khi phải phục dưới tán rừng cả ngày, chờ hàng giờ chỉ để nghe được tiếng gọi bầy của một con voọc trưởng thành.

Đàn Voọc chà vá chân nâu được bảo vệ nghiêm ngặt. Ảnh: Khánh Anh

Theo ông Trương Quang Trung, Giám đốc Ban Quản lý rừng đặc dụng tỉnh Quảng Trị được thành lập theo Quyết định của UBND tỉnh Quảng Trị vào ngày 1/3/2025 trên cơ sở sáp nhập 2 khu bảo tồn thiên nhiên (KBT TN) Đakrông và KBT TN Bắc Hướng Hóa. Ban được giao quản lý 3 khu rừng đặc dụng, gồm: 2 KBT TN nói trên và Khu cảnh quan đường Hồ Chí Minh với tổng diện tích tự nhiên hơn 66.100ha.

“Trong những năm qua, công tác quản lý, bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học và phòng cháy, chữa cháy rừng cơ bản đã được đơn vị thực hiện tốt, không để xảy ra các điểm nóng trên địa bàn. Nhờ đó, tính đa dạng sinh học của các KBT TN đã được giữ vững”, ông Trung cho biết thêm.

Tại KBT TN Đakrông hiện ghi nhận tới 1.576 loài thực vật bậc cao, 345 loài động vật, trong đó có nhiều loài đặc hữu và nguy cấp như Vượn má vàng trung bộ, Cầy vằn bắc, Thỏ vằn, Gà lôi lam mào trắng... Tất cả những con số đó đều được xây dựng từ hàng trăm chuyến đi thực địa như thế – âm thầm, kiên nhẫn và bền bỉ của các nhà khoa học bảo tồn đa dạng sinh học cùng cán bộ nhân viên Ban Quản lý rừng đặc dụng Quảng Trị.

Loài lan hài đài cuộn sinh trưởng dưới tán rừng ẩm ướt. Ảnh: Khánh Anh

Tại KBT TN Bắc Hướng Hóa, nơi giáp ranh với nước bạn Lào, đa dạng sinh học ở đây mang một nét hoang sơ và trầm mặc khác. Mật độ rừng dày đặc, độ che phủ lên đến 93%, khiến cho mỗi bước chân vào sâu bên trong là một chuyến đi khám phá, nhưng cũng đầy thử thách.

Chúng tôi theo chân tổ nghiên cứu khảo sát thực vật, băng qua những lối mòn quanh co. Trong đội có cả người địa phương – những “hoa tiêu rừng” với khả năng nhận biết cây thuốc chỉ bằng cách nhìn lá, ngửi vỏ hoặc gõ thân cây. “Đây là cây Hoàng đàn giả, quý lắm, chỉ mọc rải rác ở độ cao 800–1.200m. Trước có người lấy trộm về làm hương, giờ còn rất ít”, một người bản địa cho biết.

Các nhà khoa học của khu bảo tồn đã xác lập danh mục 1.327 loài thực vật tại Bắc Hướng Hóa, trong đó có gần 200 loài quý hiếm như Đỉnh tùng, Lan hài đài cuộn, Bảy lá một hoa... Ở khía cạnh động vật, Bắc Hướng Hóa là nơi cư trú của nhiều loài linh trưởng quý như Vượn Siki, Voọc Hà Tĩnh, Tê tê Java, Rùa hộp trán vàng. Những cuộc khảo sát bằng camera bẫy ảnh, điều tra dấu vết, thậm chí phân tích mẫu phân... đều được thực hiện công phu. Từ những dữ liệu đó, bản đồ đa dạng sinh học với sự phân bố các loại sinh vật dần dần hình thành, giúp các nhà khoa học cũng như các cơ quan quản lý và bảo vệ đa dạng sinh học có định hướng để bảo vệ những “vùng lõi” sinh thái quan trọng.

“Giữ rừng” bằng khoa học

Đằng sau mỗi kết quả khoa học là sự nỗ lực hợp tác rộng khắp. Cả hai khu bảo tồn đã và đang làm việc với nhiều tổ chức quốc tế như WWF, Birdlife, SNV, VCF cùng các trường đại học lớn trong nước. Họ không chỉ mang đến kiến thức và công nghệ, mà còn mở ra cơ hội đào tạo cán bộ địa phương, phát triển năng lực nghiên cứu lâu dài.

Ngoài nhiệm vụ chính là công tác quản lý, bảo vệ rừng thì công tác nghiên cứu khoa học là một trong những nhiệm vụ trọng tâm tại 2 KBT TN nói trên. Những năm trở lại đây, 2 KBT TN đã triển khai nhiều đề tài, chuyên đề nghiên cứu cơ bản, như: Điều tra các loại cây dược liệu; điều tra hiện trạng các loài lâm sản ngoài gỗ; điều tra hiện trạng, phân bố và đề xuất giải pháp bảo tồn các loài thực vật nguy cấp, quý hiếm.

Các cán bộ quản lý rừng đặc dụng tác nghiệp giám sát đa dạng sinh học. Ảnh: Khánh Anh

Các đề tài khoa học không chỉ tập trung vào việc điều tra mà còn nhắm tới ứng dụng thực tiễn: Khôi phục rừng với cây bản địa, nhân giống cây thuốc quý, kiểm soát loài ngoại lai xâm hại, theo dõi biến đổi khí hậu qua sinh cảnh rừng... Tại Đakrông, một vườn thực vật rộng 10ha đang được quy hoạch làm nơi bảo tồn cây quý và giáo dục môi trường. Ở Bắc Hướng Hóa, phần mềm quản lý dữ liệu sinh học đang giúp cán bộ cập nhật nhanh chóng mọi thay đổi trong hệ sinh thái.

Ông Trương Quang Trung, Giám đốc Ban Quản lý rừng đặc dụng tỉnh Quảng Trị cho biết: “Nghiên cứu khoa học giờ không chỉ là chuyện của phòng lab, mà phải gắn với thực địa, với cuộc sống. Bảo tồn mà không có dữ liệu khoa học thì như đi trong rừng không có bản đồ”.

Không chỉ tuần tra, quản lý và bảo vệ, các cán bộ Ban Quản lý rừng đặc dụng tỉnh Quảng Trị đẩy mạnh nghiên cứu nhằm bảo tồn giá trị đa dạng sinh học. Ảnh: Khánh Anh

Giai đoạn tới, cả hai khu bảo tồn xác định đẩy mạnh các nghiên cứu gắn với biến đổi khí hậu, bảo tồn loài nguy cấp, phục hồi hệ sinh thái bị suy thoái, đồng thời tăng cường chia sẻ dữ liệu, kết nối mạng lưới các nhà khoa học trong và ngoài nước. Những chuyến đi rừng sẽ còn tiếp diễn. Những dòng ghi chép trên sổ tay thực địa sẽ còn được cập nhật. Và ở đâu đó, giữa đại ngàn, vẫn sẽ có người lặng lẽ lắng nghe tiếng gọi của thiên nhiên, bằng cả trái tim và lý trí của một người làm khoa học, của những người đang ngày, đêm gìn giữ, bảo tồn giá trị sinh học, giá trị tự nhiên nơi đây.